Diyanet İşleri Başkanlığınca Yayımlanan Hutbeleri Konu Edinen Lisansüstü Çalışmalar Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2023, Sayı: 1, 1 - 20, 31.12.2023

Kadir Çelebi

Öz

Türkiye’de yaygın din eğitim kurumlarından biri olan Diyanet İşleri Başkanlığı, teşkilat bünyesindeki farklı birimler aracılığıyla faaliyetlerini sürdürmektedir. Özellikle cami merkezli din eğitimi faaliyetleri daha çok kişiye ulaşmaktadır. Camilerde çeşitli şekillerde yürütülen yaygın din eğitimi faaliyetlerinden biri de Cuma ve bayram namazlarında irad olunan hutbelerdir. Cuma ve bayram namazlarında yaklaşık 17 ile 20 milyon arası insana ulaşan hutbeler, dinî bilgilerin halka sunulmasında önemli bir araçtır. Türkiye genelinde 89.302 camide cuma ve bayram namazı kılınmaktadır ve bu camilerde hutbe irad edilmektedir. Hutbeler üzerinden ulaşılan bu kitlenin yanısıra gerek sosyal medya gerekse diğer yayın organları üzerinden farklı dil seçenekleri ile yayımlanan cuma ve bayram hutbeleri de çok daha fazla kişiye ulaşma imkânı sunmaktadır. Bu bağlamda hutbelerin halkı bilinçlendirme ve muhatapları üzerinde bırakacağı muhtemel etki açısından son derece önemli olduğu aşikardır. Hutbelerin sunduğu bu potansiyele binaen hutbelerle ilgili süreçlerin birçok açıdan derinlemesine incelenmesi gerekmektedir. Hutbelerin içerik ve dil bakımdan uyumu, hutbelerde kullanılan kaynakların niteliği, hutbe konularının muhatapların ihtiyaçlarına cevap verip veremediği, hutbe metinlerini hazırlayan kişilerin yeterlikleri, hutbelerin sosyolojik etkileri, birlikte yaşama kültürüne katkısı gibi durumlarla ilgili çalışmaların yapılması gerekmektedir. Bu bağlamda yapılan mevcut çalışmaların seyrini belirlemek ve muhtemel çalışmalar için mevcut durumun ortaya konması gerekmektedir.
Bu çalışma ile hutbeleri konu edinen lisansüstü tezlerin betimsel analizi yapılmıştır. Bu kapsamda hutbelerle ilgili çalışmaların konu yönelimleri, kullanılan yöntem, çalışmaların gerçekleştirildiği bölüm ve yıl gibi bilgiler üzerinden durum analizi yapılmıştır. İncelemeler sonucu çalışmaların ağırlıklı olarak temel islam bilimleri alanında yapıldığı ve bunların çoğunluğunun ise hadis bilim dalında gerçekleştirildiği görülmüştür. Özellikle din eğitimi alanında çok sınırlı sayıda çalışmanın olduğu, sosyoloji, uluslararası ilişkiler, kamu yönetimi gibi alanlarda sınırlı sayıda çalışmanın yapıldığı tespit edilmiştir. Ayrıca tespit edilen 37 çalışmanın sadece 3 tanesinin doktora düzeyi çalışma olması dikkat çekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hutbe, Camii, Yaygın Din Eğitimi, Diyanet İşleri Başkanlığı, Lisansüstü Tezler

An Examination of Postgraduate Studies Focusing on Sermons Published by the Presidency of Religious Affairs

Öz

The Presidency of Religious Affairs (Diyanet İşleri Başkanlığı), which is one of the widespread religious education institutions in Turkey, continues its activities through various units within the organization. Particularly, mosque-centered religious education activities reach more people. One of the common religious education activities carried out in mosques is the sermons delivered during Friday prayers and holidays. Sermons, reaching approximately 17 to 20 million people during Friday prayers and holidays, are an important means of presenting religious knowledge to the public. Friday prayers and holiday prayers are performed in 89,302 mosques throughout Turkey, and sermons are delivered in these mosques. In addition to the audience reached through sermons, the Friday and holiday sermons published in various language options via social media and other media outlets provide the opportunity to reach a much larger audience. In this context, it is obvious that sermons are of utmost importance in terms of raising awareness and the potential impact they will have on the audience. Considering this potential offered by sermons, it is necessary to examine the processes regarding sermons in depth from many aspects. Studies should be conducted on the compatibility of sermon content and language, the quality of sources used in sermons, whether sermon topics meet the needs of the audience, the qualifications of individuals preparing sermon texts, the sociological effects of sermons, and their contribution to the culture of coexistence. In this context, it is necessary to determine the current status and trajectory of existing studies for possible future studies.
This study presents a descriptive analysis of postgraduate theses that focus on sermons. Within this scope, a situational analysis is conducted based on information such as the research orientations, methods used, departments where the studies were carried out, and the year of completion. The examinations reveal that the studies are predominantly conducted in the field of fundamental Islamic sciences, with the majority of them being in the field of hadith. It is observed that there is a limited number of studies in the field of religious education, and a few studies in fields such as sociology, international relations, and public administration. Additionally, it is worth noting that out of the 37 identified studies, only 3 of them are at the doctoral level.

Anahtar Kelimeler

Sermon, Mosque, General Religious Education, Presidency of Religious Affairs

Kaynakça

• Başoğlu, Tuncay. “Tahric”. Tahric. 39/420-422. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Can, İslam. “Türkiye Camilerinde Okutulan Hutbelerin Birlikte Yaşama Söylemleri Üzerine Sosyolojik Bir Değerlendirme: Adana Örneği”. SEFAD 1/38 (2017), 507-532.
• Celfin, İsmail. Din ve Toplum İlişkisi Bakımından Cuma Hutbeleri 2012-2014 Çağlayancerit Örneği, Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Çakır, Şule. Cuma Hutbeleri Bağlamında Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Tasavvuf Algısı (1980-2017). Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Deniz, Ümran. T. C. Diyanet İşleri Başkanlığı`nın Yayınladığı Hutbelerdeki Hadislerin Tahrîci ve Tahlîli (1995-2000) yılları). Elazığ: Fırat Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “Hutbenin Mahiyeti ve Önemi”. Erişim 04 Mayıs 2018. https://dinhizmetleri. diyanet.gov.tr/detay/65/hutbenin-mahiyeti-ve%C3%B6nemi
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “İstatistikler”. Erişim 21 Ekim 2023. https://stratejigelistirme.diyanet.gov. tr/sayfa/57/istatistikler.
• DİB, KGHK, Diyanet İşleri Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun, (Kanun No. 633). Resmi Gazete Sayı 12038(02/07/1965). Erişim:21.10.2023. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.633. pdf
• Doğan, Recai. “Cumhuriyet Öncesi Dönemde Yaygın Din Eğitimi Açısından Hutbeler”, Dini Araştırmalar Dergisi, 1/2 (1998). 5-51.
• Döner, Muhammet. Yaygın Din Eğitiminde Hutbelerin Rolü, Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Er, Ali İhsan. Hutbelerdeki İslam İktisadı İle İlgili Söylemlerin Tahlili: İstanbul İli Örneği (2001-2018). Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Göküş, Şeref. “Din Görevlilerinin Örgütsel Güven Düzeyleri ile Mesleki Doyum Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi”, MJH: Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi, IX/2 (2019), 285–309.
• Göküş, Şeref vd. “Cumhuriyet Dönemi Türkçe Hutbe Tartışmaları ve Ali Vahid Üryanizade’nin “Türkçe Hutbeler” Adlı Kitabı Üzerine Bazı Değerlendirmeler”, TYB Akademi: Dil Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi, 31 (2021). 130-163.
• Göküş, Şeref. “Diyanet İşleri Başkanlığı Hutbelerinde Çocuk ve Çocuk Eğitimi (2010-2015)”, Geçmişten Günümüze Şehir ve Çocuk II, Ed. Osman Köse, 1345-1353. Samsun: Canik Belediyesi Kültür Yayınları, 2016.
• Gördük, Yunus Emre. Yaygın Din Eğitiminde Hutbeler (Şanlıurfa: Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• Hülür, Asuman Banu. İnançlara Yönelik Söylemin İdeolojik İnşası: Cuma Hutbeleri. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Karataş, Meryem. “Yaygın Din Eğitimine Katkısı Açısından Camiler”. Bitlis İslamiyat Dergisi 4/1 (2022), 1-21.
• Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yay., 2. Basım, 2002.
• Kocaman, Kasım. “Geçmişten Günümüze Dini İletişim/Hitabet Türü Olarak Hutbede Konu”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 12(63) 2019. 1258-1271.
• Kocaman, Kasım. “Türkiye’de Din Hizmetleri Bağlamında Yüksek Din Öğretiminde Mesleki Uygulama”, Turkish Studies, 14/4 (2019), 2525-2529.
• Özpolat, Abdullah. “Hutbelerde Söylem Değişimi-Diyanet Hutbeleri Örneği”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 7/29 (2014), 662-680.
• Parlak, Deniz. Türkiye’de Laikliğin Oluşum Sürecinde Camiler 1923-46. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Paşaoğlu, Mehmet Talha. Din-Siyaset İlişkisinin Kurumsallaşması: Diyanet İşleri Başkanlığı Örneği. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Suna, Mehmet. Günümüz Cuma Hutbelerinin Toplumu Eğitmedeki Etkileri, Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1996.
• Ültay, Eser vd. “Sosyal Bilimlerde Betimsel İçerik Analizi”, IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 10 (2021), 188- 201.