Owl in the Turkish Folk Culture

Yıl 2024, Sayı: 16, 65 - 75, 31.07.2024

Necla Gül Ercan

https://doi.org/10.46628/itbhssj.1489044

Öz

It is possible to evaluate historical sources, beliefs, values and moral understanding in the culture of societies as a whole. Within this integrity, many issues encountered in oral-written sources, traditions-customs and belief system attract attention. Therefore, these issues within belief systems and cultures are somehow wondered and examined by researchers.
As a result of this examination, it is determined that animals found in nature have an important place in historical sources and folk cultures. While some of these animals are considered sacred in folk cultures, some are perceived as worthless beings. Birds, one of the animals considered sacred by societies, have certain meanings in folk narratives and belief systems. The owl, among the birds, is also attributed with some positive and negative meanings in folk cultures. In this respect, the reasons underlying these meanings attributed to the owl become a matter of curiosity.
In this study, the basis of some meanings attributed to the owl will be determined and examined. In addition, the positive and negative meanings attributed to the owl in narratives such as mythology, legend, epic, fairy tale and folk beliefs will be emphasized and a conclusion will be reached.

Anahtar Kelimeler

bird, owl, Turkish folk culture, folk narratives, belief

Türk Halk Kültüründe Baykuş

Öz

Toplumların kültüründe tarihî kaynaklar, inançlar, değerler ve ahlak anlayışlarını bir bütün hâlinde değerlendirmek mümkündür. Bu bütünlük içerisinde sözlü- yazılı kaynaklar, gelenek- görenekler ve inanç sisteminde karşılaşılan birçok husus dikkati çeker. Dolayısıyla inanç sistemi ve kültürlerin bünyelerinde yer alan bu hususlar araştırmacılar tarafından bir şekilde merak edilir ve incelenir.
Bu inceleme neticesinde doğada bulunan hayvanların tarihî kaynaklar ve halk kültürlerinde önemli bir konuma sahip olduğu tespit edilmiştir. Bu hayvanlardan bazıları halk kültürlerinde kutsal kabul edilirken bazıları ise değersiz bir varlık olarak algılanır. Doğanın kutsal kabul ettiği hayvanlardan biri olan kuşlar, halk anlatıları ve inanç sisteminde birtakım anlamlara sahiptir. Kuşlar içerisinde yer alan baykuşa da halk kültürlerinde olumlu- olumsuz birtakım anlamlar yüklenmiştir. Bu doğrultuda baykuşa yüklenen bu anlamların zemininde yatan nedenler merak konusu hâline gelmiştir.
Bu çalışmada baykuşa yüklenen birtakım anlamların temelinin neye dayandığı tespit edilip incelenecektir. Bununla birlikte mitoloji, efsane, destan, masal gibi anlatılarda ve halk inançlarında baykuşa yüklenen olumlu- olumsuz anlamlar üzerinde durulup bir sonuca varılacaktır.

Anahtar Kelimeler

kuş, baykuş, Türk Halk kültürü, halk anlatıları, inanç

Kaynakça

• Abdurrezzak, A. O. (2014). Türk dünyası mitolojik destanları ile Kalevala destanı üzerine mukayeseli bir araştırma. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Akalın, L. S. (1993). Türk folklorunda kuşlar. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Arvas, A. (2009). Dede korkut destanı ve Kıpçak sahası epik destan geleneği. [Yayımlanmış Doktora Tezi]. Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Aydın Üngör, Y. (2017). Sibirya Türk destanlarında kuş motifi. Emine Gürsoy Naskali ve Ayşe Şeker (haz.) Kuş Dili (Dilde, Edebiyatta ve Sanatta Kuşlar). (s. 328-337) içinde. Dergâh Yayınları.
• Balaban, T. (2013). Amasya efsane, menkabe ve memoratları (derleme-inceleme-metin). [Yayımlanmış Doktora Tezi]. Atatürk Üniversitesi.
• Balaban, T. (2017). Anadolu Türk efsanelerinde kuşlar ve uçmak. Emine Gürsoy Naskali ve Ayşe Şeker (ed). Kuş Kitabı. (s. 121-194) içinde. Kitabevi Yayınları.
• Başkırhan, H. (2014). Geçmişten günümüze seramik sanatında “baykuş” figürü. Sanat ve Tasarım Dergisi. 6(6), 42-60.
• Bekar, B. (2017). Türklerde kuşlarla ilgili inançlar. Emine Gürsoy Naskali ve Ayşe Şeker (ed). Kuş Kitabı. (s. 41-78) içinde. Kitabevi Yayınları.
• Bonnefoy, Y. (2000). Antik dünya ve geleneksel toplumlarda dinler ve mitolojiler sözlüğü. C. 1. Levent Yılmaz (haz.) Dost Kitabevi Yayınları.
• Bonnefoy, Y. (2000). Antik dünya ve geleneksel toplumlarda dinler ve mitolojiler sözlüğü. C. 2. Dost Kitabevi Yayınları.
• Çiftçi, K. (2015). Aydın halk masalları. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Adnan Menderes Üniversitesi.
• Devellioğlu, F. (2010). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat. Aydın Kitabevi.
• Dıykanbayeva, M. (2009). Kırgız atalar kültü ve Kırgız atalar kültünün yaşayan kültüre etkileri. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Dilek, İ. (2014). Resimli Türk mitoloji sözlüğü (Altay/Yakut). Grafiker.
• Dönmez Fedakâr, P. (2008). Karakalpak efsaneleri (inceleme-metinler). [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ege Üniversitesi.
• Eberhard, W. (2000). Çin simgeleri sözlüğü, Çin hayatı ve düşüncesinde gizli simgeler. (Aykut Kazancıgil ve Ayşe Bereket, Çev.). Kabalcı Yayınları.
• Eliade, M. (1999). Şamanizm (İsmet Birkan, Çev.). İmge Kitabevi Yayınları.
• Eliade, M. (2003). Dinler tarihine giriş. Kabalcı Yayınevi.
• Eliade, M. (2018). Mitlerin özellikleri (Sema Rifat, Çev.). ALFA.
• Ergun, M. (1997). Türk dünyası efsanelerinde değişme motifi. C. II. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erol, Ş. S. (2012). Türkmen efsaneleri üzerinde bir araştırma. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ege Üniversitesi.
• Esin, E. (2001). Türk kozmolojisine giriş. Kabalcı Yayınevi.
• Frazer, G. (2004). Altın dal dinin ve folklorun kökleri I (Mehmet H. Doğan, Çev.). Pagel Yayınevi.
• Gezer, Ş. (2017). Kırgız destanlarında mitolojik unsurlar. [Yayımlanmış Doktora Tezi]. Erciyes Üniversitesi.
• Gülakan Kaman, S. (2015). Baykuş kelimesi ve baykuşla ilgili inançlar üzerine. Turkısh Studies International For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 10(8), 1137-1154.
• Halikarnas Balıkçısı (1983). Anadolu Tanrıları. Şadan Gökovalı (haz). Bilgi Yayınevi.
• İnan, A. (1986). Tarihte ve bugün Şamanizm- materyaller ve araştırmalar-. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kalafat, Y. ve Güngör, B. (2011). Türk kültürlü halklarda Türk-tatar inançları. Berikan Yayınevi.
• Karakum, A. (2008). Muğla yöresi halk inanç ve uygulamalarının değişim ve dönüşüm dinamikleri. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Cumhuriyet Üniversitesi.
• Kayabaşı, O. A. (2013). Taşeli yöresi geçiş dönemleri. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Kazmaz, S. (2001). Halk kültürüne toplu bir bakış düşünceler ve değerlendirmeler. Erdem. 13 (38), 295-326.
• Köse, S. (2019). Türk kültüründe baykuş. Kültür Araştırmaları Dergisi. 1(3), 288-301.
• Ögel, B. (2014). Türk mitolojisi. C. 1. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Öger, A. (2008). Uygur efsaneleri üzerinde bir araştırma (inceleme ve metinler). [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ege Üniversitesi.
• Perçemli, V. (2011). Gagauz Türklerinde doğum, evlenme ve ölüm âdetleri. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ege Üniversitesi.
• Roux, J. P. (2005). Orta Asya’da kutsal bitkiler ve hayvanlar. Kabalcı Yayınevi.
• Sever, M. (1999). Türk mitolojisinde kuşlar. Milli Folklor. (42). 83-88.
• Tanç, N. (2017). Klasik Türk şiirinde “öteki” nin görüntüsü: Çirkin kuşlar. Emine Gürsoy Naskali ve Ayşe Şeker (haz.) Kuş Dili (Dilde, Edebiyatta ve Sanatta Kuşlar) (s. 113-131) içinde. Dergâh Yayınları.
• Tek. R. (2017). Safranbolu masallarında kuşlar. Emine Gürsoy Naskali ve Ayşe Şeker (ed). Kuş Kitabı. (s. 195-216) içinde.