“Yapay Zekâ İnsana Öteki Olur Mu?” Felsefi Bir Değerlendirme

Yıl 2025, Sayı: 2, 1 - 15, 30.09.2025

Celal Yeşilçayır , Melis Uygur Bibika

Öz

Yapay Zekâ çağımızın önemli bir teknolojik gelişimi olarak insanlığın önünde durmaktadır. Bu yeni teknoloji birçok tartışmayı da beraberinde getirmektedir. Yapay Zekânın insanı taklit etmesi, insanın yerini alma olasılığı ve kötüye kullanılma ihtimali ile ilgili hususlar tartışılması gereken konuların başında yer almaktadır. Bu çalışmada Yapay Zekâ, insana alternatif bir teknoloji olarak gelişip, yaşamın her alanında yer etmesinden ziyade, “öteki” kavramı çerçevesinde ele alınıp, incelenmektedir. Böylelikle Yapay Zekânın insan yaşamı ve insanlık için olumlu anlamda bir “öteki” olup olamayacağı konusu felsefi bağlamda tartışmaya açılmaktadır. Bu çerçevede öncelikle insanî estetik bilincin makinelere aktarılıp, aktarılamayacağı sorusu tarihsel bağlam göz önünde tutularak irdelenmektedir. Akabinde ise Yapay Zekânın ötekilik ve öznelik durumu modern ve çağdaş felsefenin merceğinden analiz edilmektedir. Bununla birlikte Yapay Zekanın insanı taklit ederek, onun yerine geçebilecek bir teknoloji olarak planlanmasındaki güçlüklere yer verilmektedir. Son tahlilde ise insan ile Yapay Zekâ arasında inşa edilmesi gereken sağlıklı ve arzu edilir ilişkiselliğin neliğine dair öneriler oluşturulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yapay Zekâ , insan , öteki , felsefe , posthümanizm

“Can Artificial Intelligence Be Other to Humans?” A Philosophical Assessment

Öz

Artificial Intelligence stands before humanity as one of the most significant technological developments of our age. This new technology has given rise to many discussions. The imitation of humans by Artificial Intelligence, its potential to replace humans and the risk of misuse are among the main issues that need to be discussed. In this study, Artificial Intelligence is examined within the framework of the concept of the ‘other’ rather than being seen merely as an alternative technology to humans that is emerging in all areas of life. Thus, the question of whether Artificial Intelligence can constitute an ‘other’ in a positive sense for human life and humanity at large is opened to discussion in a philosophical context. Within this framework, the initial focus is on whether human aesthetic consciousness can be transferred to machines, an issue that is examined considering its historical context. Subsequently, the otherness and subjecthood of Artificial Intelligence is analysed through the lens of modern and contemporary philosophy. In addition to this, the difficulties involved in conceiving Artificial Intelligence as a technology capable of imitating and replacing humans are addressed. In the final analysis, suggestions are offered regarding the nature of a healthy and desirable relationality that ought to be built between humans and Artificial Intelligence.

Anahtar Kelimeler

Artificial Intelligence , human , other , philosophy , posthumanism

Kaynakça

• Arf, C. (1959). Makine düşünebilir mi ve nasıl düşünebilir? 1958-1959 Öğretim Yılı Halk Konferansları I içinde (ss. 91-103). Atatürk Üniversitesi Üniversite Çalışmalarını Muhite Yayma ve Halk Eğitim Yayınları.
• Balki Durum, H. (2025). Anlamın oluşumu bağlamında John Searle’ün dil ve zihin felsefesi üzerine bir inceleme. Mavi Atlas, 13(1), 71-83.
• Başer, N. (2012). Çağdaş felsefede öznelik sorunu. Felsefe Arkivi, 36(2012/I), 1-5. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/697041
• Bilek, H. (2025). Hegel felsefesinde karşılıklı tanınma sorunu: Köle-efendi diyalektiği. Dünya İnsan Bilimleri Dergisi, (1), 1–12.
• Çandar, C. (2013, May 31). Heykel’e dair. Hürriyet. Retrieved from https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/cengiz-candar/heykel-e-dair-23402201
• Çelebi, V., & Ataman, S. (2021). Bireylerin sosyal medyadaki etkileşimlerinin yapay zekâ bağlamında değerlendirilmesi ve Nagel’in öteki zihinler problemine yaklaşımı açısından kritiği. Beytulhikme: An International Journal of Philosophy, 2(2), 567-588.
• Demir, E. (2020). Jean-Paul Sartre’ın varlık görüşü bağlamında özgürlük düşüncesi (Yüksek lisans tezi). Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa, Türkiye.
• Göçmen, D. (2015). Modern felsefe tarihsel anlamı, güncel mirası Adam Smith, Hegel ve Marx. Vivo Yayınları. Gültekin, M. (2023). Posthümanizm ve yeni bir ayrımcılık biçimi olarak robotlara yönelik türcülük. Anthropology, 45, 64-80. https://doi.org/10.33613/antropolojidergisi.1209953
• Heidegger, M. (1954). Die Frage nach der Technik. In M. Heidegger, Vorträge und Aufsätze (pp. 13-44). Neske. Heidegger, M. (1977). The question concerning technology. In W. Lovitt (Ed. & Trans.), The question concerning technology and other essays (pp. 3-35). Garland Publishing.
• Jonas, H. (1973). Technology and responsibility: Reflections on the new tasks of ethics. Social Research, 40(1), 31–54. Retrieved from https://www.jstor.org/stable/40970125
• Jonas, H. (1979). Toward a philosophy of technology. The Hastings Center Report, 9(1), 34–43. https://doi.org/10.2307/3561700
• Jonas, H. (2003). Das Prinzip Verantwortung. Suhrkamp Taschenbuch Verlag. Kaya, E. (2022). Hegel’de özbilincin nesnesi olarak sanat. Kayseri Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1), 13-22. https://doi.org/10.51177/kayusosder.1009325
• Latour, B. (1993). We have never been modern (C. Porter, Trans.). Harvard University Press.
• Levinas, E. (1969). Totality and infinity (A. Lingis, Trans.). Duquesne University Press.
• Levinas, E. (2020). Tanrı, ölüm ve zaman (I. Ergüden, Çev.). Sel Yayıncılık.
• Mori, M., MacDorman, K. F., & Kageki, N. (2012). The uncanny valley [From the field]. IEEE Robotics & Automation Magazine, 19(2), 98-100. https://doi.org/10.1109/MRA.2012.2192811
• Ömerustaoğlu, A. (2007). Bir insani fenomen olarak estetik bilinç. KKEFD, (15), 18–26. Russell, S., & Norvig, P. (2021). Artificial intelligence: A modern approach. Pearson.
• Sağlam, R. (2021). Posthuman dijital özne: Braidotti’nin eleştirel insan sonrasının eleştirisi. ViraVerita E-Dergi, (13), 295-323. https://doi.org/10.47124/viraverita.868249
• Salur, B. (2016). Hegel’in Kant eleştirisi: Hukuk felsefesi. Yalvaç Akademi Dergisi, 1(1), 12–20.
• Sarı, F. (2021). Cahit Arf’ın “Makine düşünebilir mi ve nasıl düşünebilir?” adlı makalesi üzerine bir çalışma. TRT Akademi, 6(13), 812–833. https://doi.org/10.37679/trta.962940
• Sartre, J. P. (2010). Varlık ve hiçlik: Fenomenolojik ontoloji denemesi (T. Ilgaz & G. Çankaya Eksen, Çev.). İthaki Yayınları.
• Tunalı, İ. (2012). Estetik. Remzi Kitabevi.
• Turing, A. M. (1950). Computing machinery and intelligence. Mind, 59(236), 433-460.
• Uygur Bibika, M. (2025). Emmanuel Levinas - Sonsuza açılan yol benliğimizin ötesindedir. Destek Yayınları.
• Uslu, A. (2022). İnsan bir makinedir savının dinamik sistem kuramı bağlamında değerlendirilmesi. Temaşa Felsefe Dergisi, 18, 130-149. https://doi.org/10.55256/temasa.1196498
• Walker, A., Walker, K., & Carruthers, S. (2019). Süper insan: Teknoloji insanlığı yeniden tanımlıyor (S. Evren, Çev.). Siyah Kitap.
• Warwick, K., & Shah, H. (2016). Passing the Turing Test does not mean the end of humanity. Cognitive Computation, 8(3), 409–419. https://doi.org/10.1007/s12559-015-9372-6
• Yalçın, S. (2003). Descartes ve özne olarak benlik. Felsefe Dünyası, (38), 107–118.
• Yeşilçayır, C. (2024). İnsan: Felsefi bir analiz. Say Yayınları.