An Assessment of Critical Naming in the Aqaid Literature of Ahl al-Hadith

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 1, 1 - 16, 30.06.2021

Ubeydullah Efe

Öz

This article aims to identify and analyze some critical naming in the aqaid literature of Ahl al-hadith scholars of the first three centuries of Hijra. Towards the end of the Umayyad state, hadith scholars have written several books in order to struggle sects they consider heretical. In these works, it is seen that they characterize the individuals and groups they criticize by various names. While some of the names clearly reflect the identity of their interlocutors, -as in Ahl al-bid'at naming- there is uncertainty as to who some of them it is used for. In this article, some names whose interlocutor is not definitively understood are identified in the use of Ahl al-hadith. It is also debated in which contexts these namings are used.

Anahtar Kelimeler

Ahl al-hadith, Aqaid literature, naming, criticism, Ahl al-bid'at

Ehl-i Hadîsin Akâid Literatüründe Eleştirel İsimlendirmeler Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

Bu makale hicrî ilk üç asır Ehl-i hadîs âlimlerinin akâid literatüründe yer alan bazı eleştirel isimlendirmeleri tespit ve tahlîl etmeyi amaçlamaktadır. Özellikle Emevî devletinin sonlarına doğru şiddeti artan kelâmî tartışmalarda hadîs âlimleri sapkın olarak nitelendirdikleri düşünce ekollerine karşı mücadele etmek gayesiyle çeşitli eserler telif etmişlerdir. Bu eserlerinde onların, eleştirdikleri şahısları ve grupları çeşitli isimlerle niteledikleri görülür. İsimlerin bir kısmı açık bir şekilde muhatap kitlenin kimliğini yansıtırken, bazılarının -Ehl-i bid‘at isimlendirmesinde olduğu gibi- kimleri karşıladığına dair belirsizlik bulunmaktadır. Bu makalede Ehl-i hadîsin kullanımında çoğunlukla muhatabı kesin olarak anlaşılamayan isimler tespit edilmektedir. Aynı zamanda söz konusu isimlendirmelerin hangi bağlamlarda kullanıldığı tartışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ehl-i hadîs, Akâid literatürü, isimlendirme, eleştiri, Ehl-i bid‘at

Kaynakça

• Abdullah b. Ahmed, Ebû Abdurrahman eş-Şeybânî. (2016). Kitâbü’s-sünne. Thk. Ebû Abdullah Âdil b. Abdullah Âl-i Hamdân. 2 Cilt. Cidde: yy.
• Âcurrî, Ebû Bekir Muhammed b. Hüseyn el-Bağdâdî. (1997). Kitâbü’ş-Şerîa. Thk. Abdullah b. Amr b. Süleymân. 6 Cilt. Riyâd: Dâru’l-Vatan.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah eş-Şeybânî. (2003). er-Red ale’z-Zenâdika ve’l-Cehmiyye. Thk. Sabri b. Selâme Şâhîn. Riyâd: Dâru’s-Sebât.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. (2010). Akâidü’s-selef. Thk. Ali Sâmi en-Neşşâr ve Ammâr Cem’î et-Tâlibî. Kahire: Dârü’s-Selâm.
• Berbehârî, Ebû Muhammed Hasan b. Ali. (1993). Şerhu’s-sünne. Thk. Ebû Yâsir Hâlid b. Kâsım er-Redâdî. Medîne: Mektebetü’l-Gurebâ el-Eseriyye.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. (1977). Halku ef’âli’l-ibâd. Thk. Abdurrahman Umeyra. Riyad: Dâru’l-Meârif.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fazl. (2000). es-Sünen. Thk. Hüseyin Selim Esed ed-Dârânî. 4 Cilt. Riyad: Dâru’l-Muğnî.
• Demirci, K. (2011). “Klasik Dönem Zeydilerinin Ashab-ı Hadîs Hakkındaki Nitelemeleri: Haşviyye”. İslâmî İlimler Dergisi, VI (1, Zeydiyye sayısı), 177-192.
• Ebû Dâvûd es-Sicistânî, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdi. (t.y.) Kitâbü’s-Sünen. Thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye.
• Ebû Saîd ed-Dârimî, Ebû Saîd Osman b. Saîd. (1995). er-Red ale’l-cehmiyye. Thk. Bedr b. Abdullah el-Bedr. Kuveyt: Dâru İbni’l-Esir.
• Ebû Saîd ed-Dârimî, Ebû Saîd Osman b. Saîd. (1998). Nakzu’l-imâm Ebî Saîd Osman b. Saîd ale’l-Merîsî. Thk. Reşîd b. Hasan el-Elmaî. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd.
• Efe, Ubeydullah. (2017). Ehl-i hadîs-Mu'tezile Tartışmalarında Kullanılan Tenkit Kavramları ve Delâletleri. (Yüksek Lisans). İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi.
• Eş‘arî, Ebû’l-Hasan Ali b. İsmâîl. (1995). Risâletü İstihsânu’l-havz fî ilmi’l-kelâm. Thk. Muhammed el-Velî. Beyrut: Dâru’l-Meşârî‘.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. (1997). “Hâricîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16: 169-175. Ankara: TDV Yayınları.
• Gengil, Veysel. (2020). “Taberî ve Mâtürîdî’den Hareketle Farklı Bir Tasnif Denemesi: Ehl-i Hadîs - Ehl-i Re’y Tefsirleri”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (29 Haziran 2020): 113-152.
• Hallâl, Ebû Bekr Ahmed b. Muhammed b. Hârûn. (1989). Kitâbü’s-Sünne. Thk. Atiyye ez-Zehrânî. 7 Cilt. Riyâd: Dâru’r-Râye.
• Harbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. İshâk. (1995). Risâle fî enne’l-Kur’ân gayru mahlûk. Thk. Ali b. Abdülaziz. Riyad: Dâru’l-Âsıme.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit. (1969). Şerefu ashâbi’l-hadîs. Thk. M. Said Hatiboğlu. Ankara: Dâru İhyâ.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit. (2013). el-Kifâye fî ilmi’r-rivâye. Thk. Hasan Abdülmün’im Selbî. Dımaşk: Müessesetü’r-Risâle.
• İbn Abdülberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh en-Nemerî. (1994). Câmiu beyâni’l-ilm. Thk. Ebû’l-Eşbâl ez-Züheyrî. 2 Cilt. Suudi Arabistan: Dâru İbnü’l-Cevzî.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî. (1991). el-İhtilâf fî’l-lafz ve’r-red ale’l-cehmiyye ve’l-müşebbihe. Riyad: Dâru’r-Râye.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî. (1999). Te’vîlu Muhtelifi’l-Hadîs. Thk. Muhammed Muhyiddîn el-Asfar. 2. Bs. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem el-Ensârî. (1994). Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sadr.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdı’l-kudât Abdülcebbâr b. Ahmed el-Hemedânî. (t.y.). Fazlu’l-i‘tizâl ve tabakâtu’l-Mu‘tezile. Thk. Fuâd Seyyid. Tunus: Dâru’t-Tunusiyye.
• Kandemir, M. Yaşar. (1988). “Abdülkerim b. Ebü’l-Avcâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1: 250-251. İstanbul: TDV Yayınları.
• Karadaş, Cağfer. (2005). "Mezhep ve İsim Mezhep-İsim Münasebeti ve Ehl-i Sünnet Topluluğuna Verilen İsimlere Dair Bir Değerlendirme". Marife Dini Araştırmalar Dergisi 5/3 (Ocak 2005): 7-24.
• Kâsım b. Sellâm, Ebû Ubeyd el-Herevî. (2015). Kitâbü’l-îmân ve meâlimihî ve sünenihî ve’s-tikmâlihî ve derecâtihî. Thk. Muhammed Seyyid Osmân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Meşkûr, Cevâd. (2011). Mezhepler Tarihi Sözlüğü. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• en-Neccâr, Ahmed b. Abdüssettâr b. Sabrî. (2018). Tebrietü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel min kitâbi’r-Red ale’z-zenâdika ve’l-Cehmiyyete’l-mevzû’ aleyhi ve isbâtü’l-kitâb ilâ müellifihî Mukâtil b. Süleymân el-müttehem fî mezhebihî ve’l-mücma’ alâ rivâyetihî. Bağdat: Mektebetü Kelime li’n-Neşr ve’t-Tevzî.
• Ocak, Ahmet Yaşar. (2013). Osmanlı toplumunda zındıklar ve mülhidler: 15.-17. yüzyıllar. 4. Bs. Beşiktaş, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Onat, Hasan. (1999). “İbâhiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19: 252-254. İstanbul: TDV Yayınları.
• Öz, Mustafa. (2013). “Zındık”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44: 390-391. İstanbul: TDV Yayınları.
• Özler, Mevlüt. (2001). İslam Düşüncesinde Ehl-i Sünnet Ehl-i Bid’at Adlandırmaları. Erzurum: Kültür Eğitim Vakfı Yayınevi.
• Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcüddîn (Lisânüddîn) Muhammed b. Abdilkerîm. (1968). el-Milel ve’n-nihâl. 3 Cilt. Kahire: Müessesetü’l-Halebî.
• Tehânevî, Muhammed Ali b. Ali. (1996). Keşşâfü ıṣṭılâḥâti’l-fünûn ve’l-‘ulûm. Beyrut: Mektebetü Lübnân.
• Yaran, Rahmi. (1992). “Bid’at”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları.
• Yavuz, Yusuf Şevki. (1994). “Ehl-i Ehvâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10: 505-507. İstanbul: TDV Yayınları.
• Yavuz, Yusuf Şevki. (2002). “Kelâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25: 196-203. Ankara: TDV Yayınları.
• Yurdagür, Metin. (1997). “Haşviyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16: 426-427. İstanbul: TDV Yayınları.
• Yurtalan, Büşra. (2019). Ashâbu'l-hadîs'in akaid metinlerinde dışlayıcı söylem (3./9. asır reddiye literatürü). (Yüksek Lisans). Ankara Üniversitesi.