Makâmelerin Kültürel Değeri: Makâmâtu’l-Yazıcı Örneği

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 121 - 145, 31.12.2024

Hasan Morad

Öz

Bu çalışma Arap Makâme geleneğinin okuyucularına sunduğu ve bütün insanlığa iyilik aşılamayı hedefleyen kültürel değerleri ortaya çıkarmaktadır. Bu değerler, şartların birinden diğerine göre değişiklik göstermediği gibi hepsi (nin toplum nazarında geçerliliği) üzerinde ortak bir uzlaşı sağlanmıştır. Ancak inananlar arasında bunların uygulanması ve hayata geçirilmesi konusunda farklılık bulunmaktadır. Bunlara örnek olması bakımından el-Yazıcı’nın Makâmât’ında yer alan kültürel ve insanî değerlere ilişkin örnekler üzerinde durulacaktır. Bu çalışmada söz konusu değerler, analitik çıkarıma yönelik bir çalışma olarak tümevarım ve tümdengelim yöntemi kullanılarak ele alınacaktır. Çalışmada el-Yazıcı’nın Makâmât’ında yer alan kültürel değerler başlıca üç kısma ayrılmıştır: Onlardan bazısı adalet gibi kainatla ilgilidir; İdarecilikte haksızlığın olmaması, en yüksek ve en büyük değere (adalet) ulaşmak için kainattaki kanunların esas alınmasıdır. el-Yazıcı da Makâmât’ında başkasıyla ilişkilerinde merhamet, iyilik ve hikmetle davranmak anlamına gelen hoşgörüye yer vermektedir. Bu değer onun makâmelerinin odak noktası olmuştur. Hak ise, meydana gelen şey hakkında verilen hükmün doğru olmasıdır. Bu değer ise Makâmât’taki bazı kahramanların dilleriyle açıkça belirtilmiştir. İkinci kısım, kişinin başkalarının görüşlerine uysun veya uymasın buna bakmadan kendi fikirlerini ifade etme özgürlüğü gibi insanla ilgili olanlardır. Eşitlik, bir kimsenin kardeşiyle aynı haklara sahip olması ve azlık veya çokluk bakımından değişiklik göstermeden aynı görevlerde sorumluluk verilmesidir. Silahlı çatışmayı önleyen ve insan güvenliğini temin eden barış için çalışmaya teşvik eder. Üçüncü kısım ise hayata dair kültürel değerlerdir. Güven ve emniyet gibi kişinin psikolojik olarak istikrar ve rahatlık hissetmesi, insanlar arasında güven ve sevginin yayılmasıdır. İlim, eğitim yoluyla genel yasalara ulaştıracak olan sistematik bir yaklaşımla elde edilen hakikatin ve ilkelerin ürünüdür. Çalışmak ise, çalışmak ve mesleğini uygulamaktır. Bütün bu değerlere el-Yazıcı’nın Makâmât’ında yer verilmiş ve onlara dair örnekler, açıklanarak anlatılmıştır. Araştırmanın sonunda birçok önemli sonuca ulaşılmış ve bunlara sonuç kısmında yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Değerler, Kültür, Makâmât, Arapça, el-Yazıcı.

Teşekkür

شكراً جزيلاَ على جهودكم

Civilizational Values İn Arab Maqamat: The Example Of Al-Yaziji’s Maqamat

Öz

This study reveals the civilizational values presented by Arab maqamat (literary compositions) to their readers. These values focus on promoting goodness for all of humanity. While these values remain consistent across different legal systems, their application and reinforcement among believers may vary. In this context, I will highlight examples of these civilizational and humanistic values found in the maqamat of Al-Yaziji. Cosmic Values Justice: Upholding fairness in judgment, aligning with the laws of the universe to attain the highest and noblest values. Al-Yaziji mentions justice in several instances within his maqamat. Tolerance: Treating others with compassion, benevolence, and wisdom. This value serves as a central theme in some of Al-Yaziji’s maqamat. Truth: Representing judgments that correspond to reality. Characters in the maqamat explicitly express this value. Human-Centric Values: Freedom: Allowing individuals to express their opinions and ideas independently of others’ views. Equality: Ensuring that everyone enjoys the same rights and responsibilities without excess or deficiency. Peace: Encouraging tranquility, preventing armed conflict, and fostering security for humanity. Life-Related Values: Security and Safety: Providing psychological and emotional stability. Trust and love are essential among people. Knowledge: Pursuing facts and principles through systematic study, leading to general laws via education. Work: Engaging in professions, earning a livelihood, and meeting human needs. These values, exemplified in Al-Yaziji’s maqamat, are clarified through analytical and deductive study using an inductive method. The research ultimately yields important conclusions.

Anahtar Kelimeler

Values, Civilization, Maqamat, Arabic, Al-Yaziji.

القيم الحضارية في المقامات العربية "مقامات اليازجي أنموذجاً"

Öz

تكشف هذه الدراسة القيم الحضارية التي قدمتها المقامات العربية لقرائها، والتي ركزت على تقديم الخير للمجتمع الإنساني أجمع، وهذه القيم لم تختلف من شريعة إلى أخرى واتفقت عليها جميعاً، ولكن هناك اختلاف بينها في كيفية تطبيقها وترسيخها لدى المؤمنين بها، وهنا سوف يتم إبراز نماذج من هذه القيم الحضارية والإنسانية التي احتوتها مقامات اليازجي على سبيل المثال، وسوف تذكر هذه القيم بناء على دراستها دراسة تحليلية استنتاجية، عن طريق المنهج الاستقرائي الاستنباطي، وأبرزت الدارسة أن القيم الحضارية التي حوتها مقامات اليازجي ترجع إلى ثلاثة أقسام؛ منها ما تتعلق بالكون؛ كالعدل؛ فهو عدم الجور في الحكم وهو مما قامت عليه قوانين الكون في الوصول إلى أرقى القيم وأعظمها، وذكرها اليازجي في عدة مواضع من مقاماته، وكذلك التسامح؛ فهو معاملة الآخرين بالرحمة والإحسان والحكمة، وكانت هذه القيمة محور بعض مقاماته، والحق؛ فهو الحكم المطابق للواقع، وكانت هذه القيمة بادية على ألسنة بعض أبطال المقامات، والقسم الثاني الذي يرتبط بالإنسان؛ كالحرية بأن يعبر الفرد عن آرائه وأفكاره بصرف النظر عن مدى توافقها مع آراء الآخرين، والمساواة؛ بأن يكون للمرء مثل ما لأخيه من الحقوق وعليه ما عليه من الواجبات دون زيادة أو نقصان، والسلام؛ الذي يشجع الطمأنينة والعمل على منع النزاع المسلح وتنمية الأمن للإنسان، والقسم الثالث: يختص بالقيم الحضارية المرتبطة بالحياة؛ كالأمن والأمان هو شعور الإنسان بالاستقرار النفسي والراحة، ونشر الثقة والمحبة بين الناس، والعلم الذي هو معرفة الحقائق والمبادئ المحصلة عن طريق دراسة ذات منهج منتظم بحيث يقود إلى القوانين العامة عن طريق التعليم، والعمل الذي هو سعي وممارسة للمهنة وكسب للرزق وتلبية لحاجات الإنسان، كل هذه القيم وردت في مقامات اليازجي وذكرت أمثلة منها وتم إيضاحها، ليصل البحث في نهاية المطاف إلى عدة نتائج مهمة تذكر في نهاية هذه الدراسة.

Anahtar Kelimeler

القيم, الحضارة, المقامات, العربية, اليازجي

Kaynakça

• ‘Abbûd, Mârûn. Edebu’l-‘Arab, Beyrut, 1968.
• ‘Akl, Muhammed Atâ Hüseyin. el-Kıyemu’l-Mihnetiyye, Mektebetu’t-Terbiyyeti’l-‘Arabî liduveli’l-Halic, Riyad, h. 14127.
• ‘Akl, Muhammed Atâ Hüseyin. el-Kıyemu’s-Sulukiyye, Mektebetu’t-Terbiyyeti’l-‘Arabî liduveli’l-Halic, Riyad, h. 14122.
• Dayf, Şevkî. el-Makâlât, Dâru’l-Me‘ârif, Kahire, 3. Baskı, 1954.
• el-‘İyafî, Hüseyin Mehdi. et-Terbiyetu ‘ale’l- Kıyemi’l-Ahlakiyye min Medreseti’l- Mustakbel, Yayınlanmamış doktora tezi, Kısmu Terbiyyeti’l-İslâmiyye, Kulliyetu’t-Terbiyye, Cami‘atu’l-Ummu’l-Kurâ, h. 1434.
• el-Askeri, el-Hasan b. Abdullah b. Sehl. Mu’cemu’l-Furûki’l-Luğaviyye, Muessesetu Neşru’l-İslamî, Kahire, 1. Baskı, h. 1412.
• el-Bûtî, Muhammed Saîd Ramazan. Menhecu’l-Hadaârati’l-İnsaniyye fî’l-Kur’an-ı Kerim, Dârü’l-Fikri’l-Mu’asır, Dımaşk, 3. Baskı, 1990.
• el-Cevherî, İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh, Thk. Ahmed Abdulğafur ‘Atâi, Dârü’l-Kitabi’l-‘Arabî, Kahire, 1957.
• el-Cürcânî, Ali b. Ali Zeyne’ş-Şerîf. et-T‘arifât, Thk. Cemâ‘atu mine’l-‘Ulemâi bi İşrâfi’n-Nâşir, Beyrut: Dâru’l-Kutubu’l-‘İlmiyye, Beyrut, 1. Baskı, 1983.
• el-Edhel, Haşim. Usûlu’t-Terbîyeti’l-Hadâriyyeti fî’l-İslam, ‘İmâdetu’l-Bahsu’l-‘İlmiyye, Cami‘atu’l-İmam Muhammed b. Suudu’l-İslamiyye, Silsiletu’r-Resaili’l-Cami‘iyye, h. 1428.
• el-Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tezhîbu’l-Luğa, Thk. Abdulhalim en-Neccâr, Kahire, 1994.
• el-Fâhûrî, Hannâ. el-Câmi’fî Tarîhi’l-Edebi’l-‘Arabî, Darü’l Cîl, Beyrut, 2. Baskı, 1995.
• el-Ferâhidî, Halil b. Ahmed. Kitabu’l-‘Ayn, Thk. Mehdi el-Mahzûmî ve İbrahim es-Sâmerâî, Mektebetu’l-Hilâl, Riyad, h. 1431.
• el-Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Yakup. Kâmûsu’l-Muhît, Thk. Muhammed Naim el-‘Araksûsî, Mektebetu’r-Risâle, Beyrut, 5. Baskı, 2005.
• el-Halife, Abdullatif Muhammed. İrtkau’l-Kıyem Dârisetun Nefsiye, Mecelletu ‘Alemi’l-Ma‘rife, el-Kuveyt, S. 160, 1992.
• el-Hatibî, Muhammed Abdulfettah, “Kıyemi’l-İslâmiyyeti’l-Hadâriyye nahve İnsaniyyetin cedide. Kitabu’l-Umme, Silsile Tesduru Kulli Şehrîn ‘an İdâreti’l-Buhus ve’d-Dirâsâti’l- İslamiyye, Katar, S. 139, h. Ramazan 1431.
• el-Hayrî, Talâl b. ‘Akil ‘Atâs, “el-Kıyemi’l-İnsaniyye ve’l-Hadâriyye ve Mudâmînihâ’t-Terbeviyye fî Dav’i’t-Terbiyeti’l-İslâmiyye”. Mecelletu’t-Terbiyye, Kulliyetu’t-Terbiyye, Cami‘atu’l-Ezher, Kahire, S. 191, 2021.
• el-Kalkaşendî, Ebî’l- Abbas Ahmed b. Ali. Sebahu’l-‘A’şâ, fî Sına‘ati’l-İnşa’, Thk. Muhammed Hüseyn, Dâru’l-Kutubu’l-‘İlmiyye, Beyrut, 1. Baskı, 1987.
• el-Keylânî, Mâcid ‘Arsân. Felsefetu Terbiyyeti’l-İslâmiyye, Dâru’l-Kalem, Dubai, 2. Baskı, h. 1423.
• el-Mursî, Ali ibn İsmail b. Seyyid. el-Muhkem ve’l-Muhîtu’l-A’zam, Thk. Abdülhamid Hindavi, Dâru’l-Kutubu’l-‘İlmiyye, Beyrut, 1. Baskı, 2000.
• el-Yazıcı, Nasîf b. Abdullah b. Nasîf b. Canpolat. Mecmu‘u’l-Bahreyn, el-Matba‘atu’l-Edebiyye, Beyrut, 4. Baskı, 1885.
• es-Se’âfîn, İbrahim. Usûlu’l-Makâmât, Dâru’l-Menâhil, Beyrut, 1. Baskı, 1987.
• et-Tahânevî, Muhammed b. Ali ibnu’l-Kâdî Muhammed Hamid. Mevsu‘atu Keşşâf Istılahâtu’l-Funûn ve’l-‘Ulum, Thk. Ali Dehrûc, Mektebetu Lübnan Naşirûn, Beyrut, 1. Baskı, 1996.
• et-Tarîfî ve diğerleri. Sekâfetu’l-İslâmiyye Tehassusen ve Mâddeten ve Kısmen ‘İlmiyyen, Kulliyetu’ş-Şer‘ia, Kısmu’s- Sekâfeti’l-İslâmiyye, Mektebetu’l-Melik Fahd el-Vataniyye, Riyad, 1. Baskı, h. 1417.
• ez-Zerkelî, Hayreddin. el-‘A’lâmu’l-Kâmûs Terâcum lieşhuri’r-Ricâl ve’n-Nisâ’ mine’l-‘Arabi ve’l-Musta‘ribîn ve’l-Musteşrikîn. 15. Baskı, Dâru’l-‘İlm li’lmelâyîn, Beyrut,
• ez-Zindî, Abdurrahman b. Zeyd. es-Selefîyye ve’l-Kadâyâ’l-‘Asr, Merkezu Dirâsât ve’l-‘İ’lâm, Dâru İşbîlîyâ, er-Riyad, 1. Baskı, 1998.
• Hilal, Muhammed Ğanîmî. el-Âdabu’l-Mukârane, Beyrut, Tarih yok.
• İbn ‘Aşûr, Muhammed b. Tâhir. Ruhu’l-Hadârati’l- İslamiyye, Dâru’l-‘Arabiyye li’l-‘Ulûm, Beyrut, h. 1425.
• İbn ‘Aşûr, Muhammed b. Tâhir. Usûlu’n-Nizâmu’l-İctima‘î fî’l-İslam, Şirketu’t-Tunusiyye li’t-Tevzi’, Tunus, 2. Baskı, ts.
• İbn Manzûr, Muhammed bin Mükerrem Ali Cemâlüddîn el-İfrikî. Lisânü’l-‘Arab. Thk. el-Yazıcı ve Diğerleri, Dâru Sâdr, Beyrut, h. 1414.
• İbn Miskeveyh, Ahmed b. Muhammed er-Rezzak. Tezhîbu’l-Ahlak ve Tethîr ve’l-‘A’râk, Dâru’l-Mektebeti’l-Hayât, Beyrut, 2. Baskı, Tarih yok.
• Mecmu‘atu mine’l-Muellif’in. el-Mu’cemu’l-Câmi’ fî Terâcimi’l-Ulema’ ve’t-Talebetu’l-‘İlmi’l-Mu‘âsırîn, http://www.ahlalhdeeth.com
• Mecmu‘û’l-Luğati’l-‘Arabiyye. el-Mu’cemu’l-Vasît, Naşir: Mecmu‘û’l-Luğati’l-‘Arabiyye bi’l-Kahire, 2. Baskı, 1972.
• Mîhâîl Sâyâ, İsa. Nevabiğu’l-Fikri’l-‘Arabî: Şeyh Nasif el-Yazıcı, Dâru’l-Me‘arif, Mısır, 3. Baskı, 2008.
• Salih Abdullah b. Ahmed ve diğerleri. Mevsu‘atu Nadrati’n-Na‘îm fî Ahlaki’r-Resuli’l-Kebîr (s.a.v.), Dâru’l-Vesîle lilneşr ve’t-Tevzî’, Cidde, 1. Baskı, 1988.
• Venedik, Edward Carllins. İktifau’l-Kunu‘i bimâ huve Matbu‘un Eşhure Te’lîfi’l-‘Arabiyye fî’l-Metâbi‘i’l-Şerkiyyati ve’l-Ğarbiyye, Thk. es-Seyyid Muhammed Ali Bablevî, Matba‘atu’t-Te’lîfi’l-Hilâl, Mısır, 1896.