Klasik Arap Edebiyatında Şiir Antolojisi Geleneği

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 248 - 274, 31.12.2024

İshak Durmuş

Öz

Klasik Arap edebiyatında yer alan şiir antolojileri, Arapçanın zenginliğini ve gücünü sergileyen önemli edebi eserler olarak değerlendirilebilir. Bu antolojiler, barındırdıkları çeşitli ve çok sayıda şiir sayesinde, geçmişten günümüze Arap kültürünün ve dilinin anlaşılmasında mühim bir role sahiptir. Ayrıca, bu eserlerin birçoğu birer antoloji olmanın ötesinde içerdiği şiirlerin birincil kaynağı olması nedeniyle, Arapçanın gramer yapısını ve kelime hazinesini koruyan önemli edebiyat malzemeleri olarak nitelendirilebilir. Bu bağlamda, çalışmada klasik Arap şiirinde antoloji kavramı, tanımı, tarihçesi ve türleri gibi konular ele alınmıştır. Ayrıca, bu dönemde antoloji geleneğinin bir göstergesi olarak belli başlı şiir antolojileri, kronolojik sıraya göre tür, amaç ve yöntemleri hakkında bilgi verilerek tanıtılmıştır. Antolojilerin tanıtımında büyük ölçüde ilgili eserlerin mukaddimelerinden faydalanılmıştır. Böylece, klasik Arap edebiyatında şiir antolojisi geleneğinin yeri ve önemi vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Arap Edebiyatı, Arap Dili, Antoloji, Seçki, Şiir

The Tradition of Poetry Anthologies in Classical Arabic Literature

Öz

The poetry anthologies in classical Arabic literature can be regarded as significant literary books that showcase the richness and strength of the Arabic language. These anthologies, with their diverse and numerous poems, play a crucial role in understanding Arabic culture and language from past to present. Additionally, many of these works, beyond being mere anthologies, serve as primary sources for the poems they contain, making them essential literary materials for preserving the grammatical structure and vocabulary of Arabic. In this context, the study addresses topics such as the concept, definition, history, and types of anthologies in classical Arabic poetry. Furthermore, notable poetry anthologies from this period are introduced, providing information about their types, purposes, and methods in chronological order, as a representation of the anthology tradition. The introductions of these anthologies primarily draw upon the prefaces of the relevant books. Thus, the significance and place of the tradition of poetry anthologies in classical Arabic literature are emphasized.

Anahtar Kelimeler

Classical Arabic Literature, Arabic Language, Anthology, Selection, Poetry

Kaynakça

• Abbâs, İhsân. Târîhu’l-edebi’l-endülüsî. Beyrut: Dâru’s-Sekâfe, 1960.
• Abdulcabbâr, Abdullah - Hafâcî, Muhammed Abdülmün‘im. Kıssatu’l-edeb fi’l-Hicâz. Kahire: Mektebetu’l- Külliyyâti’l-Ezheriyye, 1400/1980.
• ʿAbdulkâdir el-Bağdâdî, ʿAbdulkâdir b. Ömer el-Bağdâdî. Hizânetu’l-edeb ve lubbu lubâbi lisâni’l-Arab. 13 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1418/1997.
• Akyürek, Remzi. İbn Kuteybe’nin ’Uyûnu’l-Ahbâr Adlı Eserinin Tematik ve Metodolojik Açıdan İncelenmesi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Baytar, Yaşar Seracettin. “Muallaka Şiirlerinde Geçen Başlıca Medih ve Fahr Unsurları”. Diyanet İlmi Dergi 59/2 (19 Haziran 2023), 719-744.
• Bedevî, Ahmed Ahmed. el-Buhturî. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1980.
• Blachere, Regis. Târîhu’l-edebi’l-‘Arabî. çev. İbrahim Kîlânî. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1956.
• Bolelli̇, Nusrettin. “Klasik Dönem Arap Şiirine Dair Önemli Kaynaklar ve Tesbitler II”. Şarkiyat Mecmuası 12 (31 Aralık 2010), 1-57.
• Brockelmann, Carl. Târîhu’l-edebi‘l-Arabî. çev. Abdulhalim Neccar. Kahire: Daru’l-Meʿârif, 5. Basım, 1959.
• Cemal, Âdil Süleyman. “Mukaddime”. el-Hamâsetu’l-basriyye. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, 1420.
• Cündî, Ali. Fî Târîhi’l-edebi’l-câhilî. Kahire: Dâru’t-Turâs, 1. Basım, 1412/1991.
• Çetin, Nihad M. “Ebû Muhammed ʿAbdullah b. Muhammed b. Yûsuf el-ʿAbdelekânî ez-Zevzenî ve kitâbühû Hamâsetü’z-zurefâʾ min eşʿâri’l-muhdesîn ve’l-kudemâʾ”. çev. İzzet Hasan. Mecelletü Mecmaʿi’l-lugati’l-ʿArabiyye bi-Dımaşk 46/4 (1971), 712-726.
• Çetin, Nihad M. Abû Muhammad ʿAbdullâh al-ʿAbdalakânî ve Kitâb Hamâsat az-Zurafâʾ min Aşʿâr al-Muhdatîn wa’l-Qudamâʾ Adlı Eseri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Doçentlik Tezi, 1964.
• Çetin, Nihad M. Eski Arap Şiiri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1973.
• Çöğenli, M. Sadi. “Cemheretü Eşʿâri’l-ʿArab”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/324-325. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Dayf, Şevki. Târihu’l-edebi’l-‘Arabî. Kahire : Dârü’l-Maârif, 1960-1995.
• Durmuş, İsmail. “Safedî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/447-450. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Durmuş, İsmail. “Serî er-Reffâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/563-564. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Ebû Temmâm, Habib b Evs b el-Hâris et-Tâi. Dîvânu’l-hamâse. thk. Abdulmun‘im Ahmed Sâlih. Irak: Dâru’r-Reşîd, 1980.
• Ebû Temmâm, Habîb b. Evs b. el-Hâris et-Tâʾî. Kitâbu’l-vahşiyyât (el-Hamâsetu’l-s-sugrâ). thk. Abdülazîz Abdülazîz el-Meymeni, Mahmûd Muhammed Şakir. Dârü’l-Maârif, 1963.
• Ebû Zekeriyyâ et-Tebrîzî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. ʿAlî b. Muhammed eş-Şeybânî et-Tebrîzî. Şerhu’l-Kasâîdi’l-ʿAşr. b.y.: y.y., 1352.
• Ebû Zeyd el-Kureşî, Ebû Zeyd Muhammed b. Ebî’l-Hattâb el-Kureşî. Cemheretu eşʿâri’l-ʿArab. thk. ʿAli Muhammed el-Bicâdî. Kahire: Dâru Nehdati Mısr, 1967.
• Ebû’l-Berakât el-ʾEnbârî, Ebû’l-Berakât ʿAbdurrahmân b. Muhammed b. ʿUbeydillâh el-Ensârî Kemâluddîn. Nuzhetu’l-elibbâʾ fî tabakâti’l-udebâʾ. thk. İbrâhîm es-Sâmerrâʾî. Zerkâ/Ürdün: Mektebetü’l-Menâr, 1405/1985.
• ed-Dâim, Hâtim Sâlih. “Mukaddime”. et-Tezkiratu’l-fahriyye. Dımaşk: Dâru’l-Beşâir, 1425/2004.
• ed-Dâye, Muhammed Rıdvân. “Mukaddime”. el-Hamâsetu’l-mağribiyye: Muhtasaru kitâbi Safveti’l-edeb ve nahbeti dîvâni’l-ʿArab. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Muʿâṣır, 1991/1411.
• el-ʿAbdelkânî ez-Zevzenî, ʿAbdullâh b. Muhammed b. Yûsuf. Hamâsetu’z-zurefâʾ min eşʿâri’l-muhaddisîn ve’l-kudemâʾ. thk. Muhammed Cebbâr el-Muaybid. 2 Cilt. Bağdat: Menşûrâtu Vizâreti’l-İ‘lâm, 1973.
• el-Ahfeşu’l-Esğar, Ebû’l-Mehâsin ʿAlî b. Suleymân. el-İhtiyâreyn. thk. Fahru’d-Dîn Kabâve. Beyrut-Suriye: Dâru’l-Fikri’l-Mu‘âsır-Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1420/1999.
• el-Alevî, es-Seyyid Muhammed Bedreddin. “Mukaddime”. el-Muhtâr min şi‘ri Beşşâr. Aligarh: Matbaatu’l-İtimâd, 1353/1934.
• el-Bicâvî, Ali Muhammed. “Mukaddime”. Muhtârâtu Şuʿarâi’l-ʿArab. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1412/1992.
• el-Cebûrî, Abdullah. “Mukaddime”. et-Tezkitatu’s-sa‘diyye fi’l-eş‘âri’l-‘arabiyye. Bağdat: Matâbi‘u’n-Nu ‘mân, 1391/1972.
• el-Cürcânî, Ebû Bekr Abdülkāhir b. Abdirrahmân b. Muhammed. “el-Muhtâr min şiʿri’l-Mütenebbî ve’l-Buhturî ve Ebî Temmâm”. et-Tarâʾifü’l-edebiyye. Kahire: Matbaʿatu Lecneti’t-Teʾlîf ve’t-Terceme ve’n-Neşr, 1937.
• el-Esed, Nâsırüddin. Masâdiru’ş-şi‘ri’l-câhilî. Mısır: Dâru’l-Ma‘ârif, 1988.
• el-Hâlidiyyân, Ebû Bekr el-Hâlidiyyân Muhammed b. Hâşim el-Hâlidî Ebû ʿOsmân Saʿîd b. Hâşim Hâlidî el-. el-Muhtâr min şi‘ri Beşşâr. Aligarh: Matbaatu’l-İtimâd, 1353/1934.
• el-Hâlidiyyân, Ebû Bekr el-Hâlidiyyân Muhammed b. Hâşim el-Hâlidî Ebû ʿOsmân Saʿîd b. Hâşim el-Hâlidî. et-Tuhaf ve’l-hedâyâ. thk. es-Seyyid Muhammed Yusuf. Kâhire: Dâru’l-Maârif, 1956.
• el-Hâlidiyyân, Ebû Bekr el-Hâlidiyyân Muhammed b. Hâşim el-Hâlidî Ebû ʿOsmân Saʿîd b. Hâşim Hâlidî el-. Kitâbu’l-Eşbâh ve’n-nezâʾir. thk. es-Seyyid Muhammed Yusuf. 2 Cilt. Kahire: Lecnetü’t-telîf ve’t-tercüme ve’n-neşr, 1958.
• el-Hâlidiyyân, Ebû Bekr el-Hâlidiyyân Muhammed b. Hâşim el-Hâlidî Ebû ʿOsmân Saʿîd b. Hâşim el-Hâlidî. Muhtâr min şi‘ri İbni’d-Dümeyne. thk. Muhtârüddin Ahmed. Aligarh: Ma‘hedü’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 1963.
• el-İsfahânî, Ebû Bekr Muhammed b. Dâvûd b. Alî. ez-Zehre. thk. İbrâhim es-Sâmerrâî. Ürdün: Mektebetu’l-Menâr, 2. Basım, 1406/1985.
• el-İsfehânî, Ebû’l-Ferec Alî. Kitâbu’l-Eğânî. thk. İhsân Abbâs vd. Beyrut: Dâru’s-Sâdır, 2008.
• Elmalı, Hüseyin. “el-Hamâse”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/440-441. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Elmalı, Hüseyin. “İbnü’ş-Şecerî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/219-220. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• el-Melvehî, Abdülmuîn - el-Hamîsî, Esmâ. “Mukaddime”. el-Hamâsetü’ş-şeceriyye. Dımaşk: Mektebetu Doktor Mervân el-Atiyye, 1970.
• el-Meymenî, Abdülazîz Abdülazîz. “Mukaddime”. Kitâbu’l-vahşiyyât (el-Hamâsetu’l-s-sugrâ). Kâhire: Dârü’l-Maârif, 1963.
• el-Muaybid, Muhammed Cebbâr. “Mukaddime”. Hamâsetu’z-zurefâʾ min eşʿâri’l-muhaddisîn ve’l-kudemâʾ. Bağdat: Menşûrâtu Vizâreti’l-İ‘lâm, 1973.
• el-Ubeydî, Muhammed b. Abdurrahman b. Abdülmecid. et-Tezkitatu’s-sa‘diyye fi’l-eş‘âri’l-‘arabiyye. thk. Abdullah el-Cebûrî. Bağdat: Matâbi‘u’n-Nu ‘mân, 1391/1972.
• el-Uşnandânî, Ebû Osman Saîd b. Hârûn. Kitâbu Meâni’ş-şi’r. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.
• el-Yemânî, ‘Abdurrahmân b. Yahyâ. “Mukaddime”. el-Meʿânî’l-kebîr fî ebyâti’l-meʿânî. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-İlmiyye, 1368/1949.
• Ergin, Ali Şakir. “el-Asmaiyyât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/500. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• er-Rafii, Mustafa Sadık. Târîhu âdâbi’l-Arab. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabi, 1974.
• Ersönmez, Hüseyin. “İbnu’ş-Şecerî’nin Hayatı, İlmî Kişiliği ve Eserleri”. Balıkesir İlahiyat Dergisi 13 (30 Haziran 2021), 301-326.
• es-Safedî, Salâhuddîn Halîl b. Aybek b. ʿAbdullâh. Tevşîʿu’t-Tevşîh. b.y.: y.y., ts.
• es-Sâmerrâî, İbrâhim. “Mukaddime”. ez-Zehre. Ürdün: Mektebetu’l-Menâr, 2. Basım, 1406/1985.
• es-Seʿâlibî, Ebû Mansûr ʿAbdülmelik b. Muhammed b. İsmâîl. el-Muntehal. thk. eş-Şeyh Ahmed Ebû ʿAlî. b.y.: y.y., 1319/1901.
• es-Serî er-Rafâʾ, es-Serî b. Ahmed b. es-Serî el-Kindî er-Rafâʾ. el-Muhib ve’l-Mahbûb ve’l-Meşmûm ve’l-Meşrûb. thk. Misbâh Galâvuncu. Dımaşk: Matbuatu Mecmai’l-Lugati’l-Arabiyye, 1407/1986.
• es-Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn ʿAbdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-Müzhir fî ʿulûmi’l-luğa ve envâʿihâ. thk. Fuâd ʿAlî Mansûr. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1418/1998.
• eş-Şek‘a, Mustafa. Menâhicü’t-teʾlîf ʿinde’l-ʿulemâʾi’l-ʿArab. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 2004.
• ez-Ziriklî, Hayreddin b. Mahmûd b. Muhammed b. Ali b. Faris. el-A’lâm liz’-Ziriklî. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyin, 2002.
• Göçemen, Yakup. Ebû Temmâm Habîb b. Evs et-Tâî’nin Hayatı, Eserleri ve Arap Edebiyatındaki Yeri. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• Hamori, A. vd. “Muk̲h̲tārāt”. Encyclopaedia of Islam New Edition Online (EI-2 English). Brill, ts. https://doi.org/10.1163/1573-3912_islam_COM_0791
• Hasan, İzzet. el-Mektebetü’l-ʿarabiyye dirâse li ümmihâti’l-kütüb fi’s-sekâfetî’l-‘Arabiyye. Dımaşk, 1970.
• Hüseyn, Muhammed el-Hudar. Mevsû‘atu’l-a‘mâli’l-kâmile. thk. Ali Er-Rıza El-Hüseyni. Suriye: Dâru’n-Nevâdir, 1. Basım, 1431/2010.
• İbn Ebî ʿAvn, Ebû İshâk b. Ebî ʿAvn. et-Teşbîhât. b.y.: y.y., ts.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddin Abdurrahman b. Muhammed. Divânu’l-mübtede’ ve’l-haber fî eyyâmi’l-‘Arab ve’l-acem ve’l-berber ve min âsirihim min zevi’ş-şeni’l-ekber. thk. Halîl Şehâde. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1988.
• İbn Hallikân, Ebû’l-ʿAbbâs Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr b. Hallikân el-İrbilî. Vefeyâtu’l-aʿyân ve enbâu ebnâi’z-zamân. thk. İhsân ʿAbbâs. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1391/1971-1415/1994.
• İbn Reşîk el-Kayravânî, Ebû ʿAlî el-Hasan b. Reşîk el-Kayravânî el-Ezdî. el-ʿUmde fî mehâsini’ş-şiʿr ve âdâbihi. thk. Muhammed Muhyî’d-Dîn ʿAbdulhamîd. 2 Cilt. b.y.: Dâru’l-Ceyl, 1401/1981.
• İbn Saîd el-Mağribî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Mûsâ b. Muhammed b. Abdilmelik. ʿUnvânü’l-murkısât ve’l-mutribât. thk. Muhammed Huseyn el-Mehdâvî, Adnân Muhammed Âl-i Tu‘me. Irak: Dâru’l-Furât li’s-Sekâfe ve’l-İ‘lâm, 1441/2020.
• İbn Senâülmülk, Ebû’l-Kâsım Hibetullâh b. Caʿfer b. Senâʾu’l-Mulk el-Kâtib. Dâru’t-Tırâz fî ʿAmeli’l-Muveşşehât. b.y.: y.y., 1400/1980.
• İbnu’n-Nedîm, Ebû’l-Ferec Muhammed b. İshâk b. Muhammed el-Verrâk el-Bağdâdî. el-Fihrist. thk. İbrahim Ramadân. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1417/1997.
• İbnu’ş-Şecerî, Diyâu’d-Dîn Ebû’s-Saʿâdât Hibetullâh b. ʿAlî b. Hamza. Muhtârâtu şuʿarâi’l-ʿArab. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1412/1992.
• Kabâve, Fahru’d-Dîn. “Mukaddime”. el-İhtiyâreyn. Beyrut-Suriye: Dâru’l-Fikri’l-Mu‘âsır-Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1420/1999.
• Karagülle, Firat. “Türk Edebiyatında Antoloji”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 8 (01 Eylül 2006), 383-404.
• Kılıç, Hulusi. “Dîvânu’l-Hüzeliyyîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/446. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Kızıltunç, Recai. “Arap Edebiyatında Antolojik Bir Eser: Kitabu’l-Vahşiyyat”. Doğu Araştırmaları 10 (01 Haziran 2012), 33-46.
• Köse, Saffet. “İbn Dâvûd ez-Zâhirî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/410-411. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Mecmû‘atu’l-me‘ânî. thk. Abdusselâm Harûn. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1412/1992.
• Muhammed b. el-Kettânî et-Tabîb, Ebû ʿAbdullâh Muhammed b. el-Hasan el-Kettânî et-Tabîb. Kitâbu’t-Teşbîhât min Eşʿâri Ehli’l-Endulus. thk. İhsân Abbâs. b.y.: y.y., 1981.
• Muhtar, Cemal. “Beşşâr b. Bürd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/8-9. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Öznurhan, Halim. “Zevzenî, Abdullah b. Muhammed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/311-312. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Parıldı, Metin. “‘Cemheratu Eş‛Âri’l-‛Arab’In İlk Dönem Şiir Antolojileri Arasındaki Yeri ve Önemi”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 11/2 (2011), 129-140.
• Püsküllüoğlu, Ali. Türkçedeki Yabancı Sözcükler Sözlüğü. Ankara: Arkadaş Yayınevi, 2001.
• Ritter, Hellmut. “Philologika. XIII: Arabische Handschriften in Anatolien und Istanbul”. Oriens 2/2 (31 Aralık 1949), 236. https://doi.org/10.2307/1579208
• Sadru’d-Dîn el-Basrî, Ebû’l-Hasan ʿAlî b. Ebî’l-Ferec b. el-Hasan. el-Hamâsetu’l-basriyye. thk. Âdil Süleyman Cemal. 4 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, 1420.
• Şâkir, Ahmed Muhammed - Hârun, ʿAbdusselâm Muhammed. “Mukaddime”. el-Asma‘iyyât. Beyrut, 5. Basım, ts.
• Topuzoğlu, Tevfik Rüştü. “Hâlidiyyân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/294-295. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Topuzoğlu, Tevfik Rüştü. “Muhtârât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/55-56. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Tüccar, Zülfikar. “el-Hamâse”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/441-442. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Tüccar, Zülfikar. “Sadreddin el-Basrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/419-420. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Tülücü, Süleyman. “İbnü’d-Dümeyne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/17-18. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Tülücü, Süleyman. “Mu‘allakât ve Şairleri Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi - I (Türkiye)”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23 (30 Eylül 2005), 1-70.
• ʻUseylân, Abdullâh Abdurrahîm. Hamâsetu Ebî Temmâm ve şurûhuhâ. Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-ʻArabiyye, ts.
• Yusuf, es-Seyyid Muhammed. “Mukaddime”. Kitâbu’l-Eşbâh ve’n-nezâʾir. Kahire: Lecnetü’t-telîf ve’t-tercüme ve’n-neşr, 1958.