Depremle İlgili Mitsel Anlatıların ve İslami İnanışların Klasik Türk Edebiyatına Yansıması: Risâle-i Zelzele ve Zelzele-nâme Örnekleri

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 186 - 195, 31.12.2024

Necmiye Özbek Arslan

Öz

Anadolu Klasik Türk edebiyatı metinleri şair ve nasirlerin hayal mahsulü ürünlerini içerdiği gibi sosyal hayattan, toplumsal düşünce tarzlarından, dinden, felsefeden, mitolojiden ve bu gibi pek çok etkiden bağımsız değildir. Şair ve nasirler sadece tarihsel olayları değil toplumu etkileyen mevsimsel değişiklikler, ekonomik krizler, kıtlıklar, yangınlar, depremler gibi hayatı etkileyen felaketleri de eserlerinde ustalıkla işlemişlerdir. Bahsi geçen olaylarla ilgili olarak kasidelerde, mesnevilerde, tarihi metinlerde ayrı bölümler bulunduğu gibi konuyu müstakil bir metin haline getirip ele almayı tercih eden şair ve nasirler de bulunmaktadır. Bu çalışmada, doğal afetler içerisinde Osmanlı toplumunu belki de en çok etkileyen deprem olgusunun müstakil olarak işlendiği birisi Ahmed b. Recep el-Konstantinî’nin mensur olarak kaleme aldığı Risâle-i Zelzele ile Derviş Muhammed Emîn Efendi tarafından Edirne’de, meydana gelmiş olan depremi manzum olarak anlatan iki 18. yüzyıl metni üzerinde mitsel anlatılar, Anadolu halk söyleyişleri ve İslami düşünce tarzının yansımaları tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Deprem, Klasik Türk Edebiyatı Mitoloji, Halk Söyleyişi

The Reflection of Earthquake-Related Mythical Narratives and İslamic Beliefs in Classical Turkish Literature: Examples of Risâle-i Zelzele and Zelzele-nâme

Öz

Classical Turkish textual literature is not independent from social life, social thought styles, religion, philosophy, mythology and many other influences, as the imaginary results of poets and poets are obtained. Poets and nasir have skillfully handled not only the events but also the disasters in their lives such as seasonal changes of events, economic crises, famine, happiness and earthquakes in their works. There are also poets and poets who prefer to take the subject as an independent text, such as the events in question, which are included in separate sections in odes, masnavis, and historical texts. This earthquake phenomenon, perhaps the most shared among natural disasters in the Ottoman society, is handled independently by Ahmed b. The reflections of mythical narratives, Anatolian folk sayings and the style of Islamic thoughts were identified on Risâle-i Zelzele, written in prose by Recep el-Konstantinî and two 18th century texts written in verse by Derviş Muhammed Emîn Efendi, describing the earthquake that took place in Edirne will be attempted.

Anahtar Kelimeler

Earthquake, Classical Turkish literature, Mythlogy, Folk narratives, 18.century

Kaynakça

• Aça, Mehmet (2019). “Halk Bilgisinin İnanış Temelli Temsilleri”. Halk Bilimi El Kitabı. (Ed. Aça, Mustafa). Ankara: Nobel Yayınları. s.345-440.
• Akın, Lemi (2011). “İlk Müstâkil Deprem Kitabı: Risâle-i Zelzele”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. 44, s. 1-81.
• Akman, Eyüp (2012). “Türk Mitolojisi ve Halk Şiirinde “Sarı/Kızıl Öküz” İnancı”. Türkiyat Mecmuası, 22(1), 1-16.
• Akmaz, Gökhan (2019). “Hint, Yunan, Sümer ve Türk Mitolojilerinde Tufan Mitinin Kültürel Bellek Açısından Önemi”. DTCF Dergisi 59.2 s.825-843.
• Arslantaş, Nuh (2013). “Zelzele”,TDV İslam Ansiklopedisi. c. 44. s. 227-231.İstanbul: TDV Yayınları.
• Bayat, Fuzuli (2017). Kadim Türklerin Mitolojik Hikayeleri, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Çoruhlu, Yaşar (2006). Türk Mitolojisinin Anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Demirci, Kürşat (2001). “Kaf Dağı”, TDV İslam Ansiklopedisi.c.24.s.144-145. İstanbul: TDV Yayınları.
• Esin, Emel (2004). Orta Asya’dan Osmanlı’ya Türk Sanatında İkonografik Motifler. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Eyüboğlu, İsmet Zeki (1988). Anadolu İnançları Anadolu Mitologisi İnanç-Söylence Bağlantısı. İstanbul: Geçit Kitabevi.
• Harman, Ömer Faruk (1993). “Dağ”, TDV İslam Ansiklopedisi, c.8, s.400-401.İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• İnan, Abdülkadir (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kalafat, Yaşar (2006). Balkanlardan Uluğ Türkistan’a Türk Halk İnançları. III-IV. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Kaplan, Hasan (2012). “Geleneğin Ses Tecrübesi ve Zelzelenin Ritmi”. IV. Genç Bilim Adamları Sempozyumu Bildiriler ,21-22-23 Mayıs 2012, s. 289-302.
• Kaplan, Mehmet (2019). Nâbî- Hayriyye. Kültür Bakanlığı Yayınları Kültür Eserler Dizisi. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/67684,nabi-hayriyyepdf.pdf?
• Karaosman, Muhammet (2020). “Kur’ân’dan Hareketle Doğal Âfetlerin ve Salgın Hastalıkların İlâhî Bir Ceza Olarak Nitelendirilmesi Sorunu.” Tefsir Araştırmaları Dergisi 4/3 Özel Sayı, 98-120.
• Kaya, Bülent (2022). “Klasik Türk Şiirinde Depremlerle İlgili Kullanımlar”, BŞEÜ Sosyal Bilimler Dergisi 7(1), s.96-103.
• Kaya, Mehmet (2023). “Kur’an Açısından Deprem Olgusu”, Tevilat, 4/2 s.347-379.
• Onay, Ahmet Talat (2013). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü (Hzl. Kurnaz, Cemal). Ankara: Berikan Yayınevi.
• Ögel, Bahaeddin (1998). Türk Mitolojisi 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Sarıkaya, Bekir (2019). Tercüme-i Acâibü’l Mahlûkât İnceleme-Metin-Dizin. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Şenocak, Ebru (2007). “İnsanlık Tarihinde Deprem ile İlgili İnanışlar ve Marmara Depreminin Eş Zamanlılık Boyutu”, I. Uluslararası Kocaeli ve Çevresi Kültür Sempozyumu Bildirileri, Kocaeli.
• Tökel, Dursun Ali. (2023). “Divan Şairi Der ki: Depremi Biz de Yaşadık”, Üsküdar Kültür, Sanat, Medeniyet Dergisi.s.16. ss. 134-145.
• Tökel, Dursun Ali. (2023). “Klasik Edebiyatımızın Deprem Şahitliği”, Yitiksöz Sanat, Edebiyat, Düşünce Dergisi.Yıl:3.s.16.
• Yıldız, Enes (2022). “Beyitleri Titreten Acı: Derviş Muhammed Emîn’in 1752 Edirne Depremi ile İlgili Zelzelenâmesi”, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi [Journal of Academic Literature], Yıl 8, Sayı 16, Bahar, s. 138-165.