MÜZELERDE ÖNLEYİCİ KORUMA: TEMEL YAKLAȘIMLAR VE GELİȘİMİ

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 7, 121 - 134, 30.06.2019

Fatma Sezin Doğruer

Öz

ICOM Müzecilik Etik Yasası’na (2006) göre “korumaları altındaki koleksiyonlar için –ister depoda ya da sergideyken, ister bir yerden bir yere tașındıkları sırada– koruyucu bir ortam olușturup bu ortamı korumak” müzelerin önemli görevleri arasında yer almaktadır. “Yapı malzemelerinin ve objelerin bozulma hızı ve oranının yavașlatılması, malzemelerin istikrarının sağlanması ve bozulmaya neden olan faktörlerin azaltılması için alınması gereken koruyucu önlemler bütünü” olarak tanımlanan önleyici koruma çalıșmaları ile koleksiyonun maruz kaldığı bozulma etkenlerinin engellenmesi, sınırlandırılması veya minimum düzeye çekilmesi; bu șekilde gün içinde algılanamayan fakat zaman içerisinde birikerek çoğalan bozulmalar ve aniden gelișen büyük hasarlar önlenebilmekte veya sınırlandırabilmektedir. Bu bozulma etkenleri, fiziksel kuvvetler, hırsızlık ve vandalizm, yangın, su, zararlılar, kirletici maddeler, uygun olmayan ıșık, morötesi ve kızılötesi ıșınlar, uygun olmayan sıcaklık ve bağıl nem ile bilgi ve önem kaybı olarak belirtilmektedir. Dünyadaki korumaya dair çalıșmalarda 1960’lı yıllara doğru bozulmaları önlemeye dair bilinç olușmaya bașlamıştır. Yıllar içerisinde uluslararası alanda geçerliliği olan kurumlar, uluslararası koruma örgütleri ve koruma enstitüleri tarafından çalıșma grupları olușturulmuș; kongreler düzenlenmiș; uyulması gereken standartlar belirlenmiș; yayınlar ve el kitapları hazırlanmıștır. Türkiye’de ise devlet müzelerinde, eserlerin konservasyon işleri ve önleyici korumaya yönelik uygulamalar müzelerdeki laboratuvar birimleri veya Restorasyon ve Konservasyon Bölge Laboratuvarları tarafından yürütülmektedir. Çok yönlü bir çalıșma olan önleyici korumada zaman içerisinde gelișen anlayıșlara bağlı olarak değișen uygulamalar ile gerek tasarım așamasında gerekse sonradan yapılacak düzenlemelerde eserlerin bozulmasının önlenmesi veya sınırlandırılması sağlanabilecektir.

Anahtar Kelimeler

Koruma, önleyici koruma, bozulma etkenleri, müzecilik, müze

Kaynakça

• Atagök, T. (Temmuz 2010). Müzecilik ve Türk Müzeciliği, Ege Mimarlık Dergisi, 2010/3 (74), ss. 8-11.
• Beşkonaklı, Jale. (2010). Dolmabahçe Sarayı’nda Endirekt Koruma Yöntemleri, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Bingöl, I. (1999). Türkiye’de Konservasyonun Tarihi, I. Ulusal Taşınabilir Kültür Varlıkları Konservasyonu ve Restorasyonu Kolokyumu, 6-7 Mayıs 1999, Ankara, ss. 9-15.
• Boersma, F. (2016). Preventive Conservation-more than 2dusting objects? An Overview of the development of the preventive conservation profession, Journal of the Institute of Conservation, 39 (1), ss. 3-17. Erişim: http://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/19455224.2015.1136463 (22.06.2016).
• Dorge, V. ve Jones S.L. (1999). Building an Emergency Plan, A Guide for Museums and Other Cultural Institutions, A.B.D.: The Getty Conservation Institute.
• Finke, Alice Louise. (2008). Implementing Preventive Arcitectural Conservation: Do Historic Property Stewards in the United States Possess The Tools To Meet the Challenge?, Pennsylvania Üniversitesi Tarihi Koruma Ana Bilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, A.B.D., Erişim: http://repository.upenn.edu/hp_theses/103 (13.12.2017).
• ICC. (2018). Turin Congress, Erişim: https://www.iiconservation.org/congress/2018turin (15.10.2018).
• ICOM. (2006). Müzecilik Etik Yasası, Erişim: http://icomturkey.org/tr/icom-m%C3%BCzecilik-etik-yasas%C4%B1 (02.12.2016).
• Illinois Teknoloji Enstitüsü. (1986). Profesyonel Etik Yasası, Erişim: http://ethics.iit.edu/ecodes/node/3805 (14.10.2018).
• Kanada Koruma Enstitüsü. (2015). Framework For Preserving Heritage Collections Posteri, Kanada.
• Kocaeli, F. ve Eskici, B. (2017). İç Anadolu Bölgesi Müzelerinde Önleyici Koruma Sorunları Üzerine Bir Değerlendirme, Restorasyon–Konservasyon Çalışmaları Dergisi, (20), ss. 53-64.
• Kökten, H. (2007). Müzede Koruma. B. Eskici, S. Çelik, D. Hepdinç, H. Kökten, ve Y.S. Şener (Ed.). Müzelerde Önleyici Koruma Uzaktan Eğitim Programı, Ankara: Ankara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Yayınları (ANKUZEM).
• Kuzucuoğlu, A. H. (2010). Müzelerde İklim Ölçümleri ve Pasif Konservasyon. Restorasyon–Konservasyon Çalışmaları Dergisi, (6), ss. 17-22.
• Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü. (2014). Uluslararası Önleyici Koruma Sempozyumu, Erişim: http://www.kulturvarliklari.gov.tr/TR,95722/cumhurbaskanligimiz-himayelerinde-uluslararasi-onleyici-.html (11.10.2016).
• Lewis, G. (2004). The Role of Museums and the Professional Code of Ethics. In P. J. Boylan (Ed.). Running a Museum: A Practical Handbook (ss.1-16). France: ICOM.
• Lithgow, K. ve Thackray, D. (İlkbahar 2009). The National Trust’s Approach to Conservation. Conservation Bulletin, (60). Erişim: https://www.nationaltrust.org.uk/documents/the-evolution-of-conservation-principles.pdf (13.10.2018).
• Milli Park Servisi. (2006). Museum Hand Book, I.Bölüm, Erişim: http://www.nps.gov/museum//publications/handbook.html (22.06.2016).
• Özesen, E. (Mayıs 2016). Prof. Dr. Ayşen SAVAŞ ile Söyleşi, Kültür ve Turizm Dergisi, (28), ss. 48-54.
• Podany, J. (Eylül 2001). Müze Koleksiyonları İçin Sismik Güvenlik Çalışması, İstanbul Afete Hazırlık Eğitim Projesi, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi, Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü.
• Putt, N. ve Slade, S. (2004). Teamwork for Preventive Conservation, ICCROM. Erişim: http://www.iccrom.org/ifrcdn/pdf/ICCROM_01_Teamwork_en.pdf (05.12.2016).
• Rose, C.L. and Hawks, C.A. (1995). A Preventive Conservation Approach To The Storage of Collections. In C.L. Rose, C.A. Hawks and H.H. Genoways. (Eds.). Storage of Natural History Collections: A Preventive Conservation Approach. (Vol. I) (ss. 1-33). A.B.D.: Society for the Preservation of Natural History Collections.
• Sabancı Üniversitesi, Sakıp Sabancı Müzesi. Konservasyon, Erişim: http://www.sakipsabancimuzesi.org/tr/sayfa/konservasyon (15.10.2018).
• Tandoğdu, Huriye İlke. (2015). Tarihi Anıt ve Sitlerde Önleyici Koruma Olarak Ziyaretçi Yönetimi: Topkapı Sarayı Müzesi Örneği, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• T.C. Başbakanlık, Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD). Ulusal Deprem Stratejisi ve Eylem Planı (UDSEP-2023), Erişim: https://www.afad.gov.tr/upload/Node/2403/files/udsep_1402013_kitap.pdf (04.05.2018).
• Ward, P. (2010). The Nature of Conservation: A Race Against Time, A.B.D.: The Getty Conservation Institute.
• Weintraub, S. (1992). Creating and Maintaining the Right Environment. In H. Whelchel (Ed.). Caring for Your Collections (ss. 18-29). New York: Harry N.Abrams, Inc.