AHŞAP ESERLERİN TEŞHİSİNDE KULLANILAN BAZI ANALİZ YÖNTEMLERİ

Yıl 2021, Sayı: 12, 23 - 41, 28.04.2021

Cemile Yıldırım Altun

Öz

Ahşap, esas olarak selüloz, lignin, hemiselüloz, pektin ve diğer suda çözünür ve çözünmez özlerden oluşan oldukça dayanıklı, yenilenebilir, karmaşık hiyerarşide bir biyomateryaldir. Bu özelliklerinden dolayı ahşabın karakterizasyonunu tanımlamak, bozulmasına etken faktörleri ve bozulma türlerini belirlemek, sağlamlaştırma ve koruması için planların yapılması oldukça zahmetli ve komplike çalışmaları gerektirmektedir. Bu arkeolojik kaynağın incelenmesi, sadece sosyal ve beşeri bilimler açısından fayda sağlamakla kalmaz, aynı zamanda malzeme, mühendislik bilimleri içinde ahşabın zaman içindeki bozulma süreçleriyle ilgili ön uygulamaları, coğrafi ve çevresel faktörleri, fiziksel şartları hakkında oldukça zengin bilgileri ortaya koyar.
Ahşap gerek tek başına gerekse metal, taş gibi nesneler ile kombinasyonu ile birlikte insanoğlunun varoluşundan itibaren onun hayatında olan bir maddedir. İnsanoğlu yaşam koşullarını ahşapla uyumlu bir ilişki içinde modern günlere taşımışlardır. Bu uyumu ana hatları ile görebileceğimiz taşınmaz ahşap eserleri; binalar, yapılar, taşınır ahşap eserler ise; mobilyalar, ev gereçleri, müzik aletleri gibi eserlerdir. Bu eserlere ek olarak arkeolojik alanlardan (gömü/sualtı) ya da kazılardan çıkan eserlerde dahil olmaktadır.
Ahşabın tür, yaş, kalite gibi belgeleme niteliğindeki özellikleri için analizlerden yararlanıldığı gibi bozulmasına etken olan nem, UV ışınları, bakteri, mantar, böcek, kimyasal olaylarda analiz yöntemleri ile rahatlıkla teşhis edilebilmektedir. Bozulma sonrası uygulanacak koruma yöntemleride analiz yöntemleri sayesinde önceden tayin edilmektedir. Ahşabın süreç içerisinde bozulmasına etken faktörler ve bozulma türü belirlenmesi ile korumasına yönelik daha uygun ve teknolojik malzemeler tercih edilmesi yapılan analiz yöntemleri ile geliştirilmiştir.
Ahşap sadece ham eser olarak değil, kompozit yapıdaki eserler olarak karşımıza çıktığı durumlarda da analize ihtiyaç duymaktadır. Üzeri metal, kemik, pigment ya da deri gibi birçok malzeme ile oluşturulmuş eser gruplarında farklı analiz yöntemleri kullanılmaktadır. Burada öncelikle organik ve inorganik malzemelerin tahribatlı ya da tahribatsız analiz yöntemlerinden uygun olan yöntem seçilerek belgeleme, teşhis, tedavi ve koruma süreç planlarının yapılmasıdır.
Bu çalışmanın amacı; kültürel mirasımızın büyük bir kısmını oluşturan ahşap eserlere uygulanan tahribatlı ve tahribatsız analiz yöntemlerinin çeşitliliğini ve teknik farklılıklarını özetlemektir. Çalışma ahşap kültürel varlıkların tahribatsız, tahribatlı ve yarı tahribatlı analiz yöntemlerinin mevcut kullanımlarına genel bir bakış sunmaktadır. Verilen örnekler teşhis, tanı, tedavi ve korumada organik ve inorganik malzemelere göre değişkenlik gösteren ulusal ve uluslararası çalışmalarda uygulanan analiz yöntemleri incelenerek oluşturulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Ahşap, Ahşap Eser, Tahribatlı Analiz, Tahribatsız Analiz, Teşhis

Kaynakça

• Abdrabou, A., Abdallah, M., Kamal, H. M. (2017). Scientific Investigation By Technical Photography, OM, ESEM, XRF, XRD And FTIR Of An Ancient Egyptian Polychrome Wooden Coffin. Conservar Património.26, s. 51-63. https://doi.org/10.14568/cp2017008
• Abdrabou, A., Abdallah, M., Kamal, H. M. (2017). The Application Of Multispectral Imaging And Reflectance Transformation Imaging To An Ancient Egyptian Polychrome Wooden Stela. The 18th Triennial Conference of the International Council of Museums Committee for Conservation, Kopenhag. DOI: 10.13140/RG.2.2.27181.18404
• Abdrabou, A., Hadidi, N. E., Hamed, S. and Abdallah, M. (2018). Multidisciplinary Approach For The İnvestigation And Analysis Of A Gilded Wooden Bed Of King Tutankhamun. Journal of Archaeological Science: Reports. 21: 553-564.
• Akbulut, S., Özkan, Z, C., (2004) Dendrokronolojik Çalısmalarda Ağaçların Seçimi ve Yıllık Halka Ölçümleri. Kafkas Üniversitesi Artvin Orman Fakültesi Dergisi. 84-88.
• Akkemik, Ü., Köse, N. (2010). Tokat İli ve Çevresinde Bulunan Bazı Tarihi Yapıların Dendrokronoloji Yöntemleriyle Tarihlendirilmesi. Journal of the Faculty of Forestry. Istanbul University. 60 (2): 7-16.
• Aliatis, I., Bersani, D., Lottici, P. P., Marino, I. G. (2012). Raman Analysis on 18th Century Painted Wooden Statues. ArcheoSciences. 36, 7-13.
• Bozkurt, Y., Erdin, N., (2011). Ağaç Teknolojisi. İstanbul Üniversitesi, Orman Fakültesi, İstanbul.
• Carcione, R (2018). Raman Spektroskopisi. Ersöz, M., Sulak, M., Bersani, M., Işıtan, A.., Balaban, M., Yakar Z., Ünlü, G C., Onar, V., (Ed.) Nanoteknoloji 2-Karakterizayon ve Uygulamalar. ISBN 978-975-6992-81-4.
• Corbineau, P., Macchioni, N. (2015). Connaître, reconnaître et nommer le bois. Hugues Jaquet (Ed.) Savoir et faire: Le bois. Actes Sud.
• Doménech-Carbó, M.T., Osete-Cortina, L. (2016). Another beauty of analytical chemistry: chemical analysis of inorganic pigments of art and archaeological objects. ChemTexts 2, 14. https://doi.org/10.1007/s40828-016-0033-5
• Dönmez, İ, E., Dönmez, I. (2013) Ağaç Kabuğunun Yapısı Ve Yararlanma İmkânları. SDÜ Orman Fakültesi Dergisi. 14: 156-162.
• Earl, G., Basford Philip, J., Bischoff, A. S., Bowman, A., Crowther, C., Dahl, J., Hodgson, M., Martinez, K., Isaksen, L., Pagi, H., Piquette, K. E., & Kotoula, E. (2011). Reflectance transformation imaging systems for ancient documentary artefacts. In EVA London 2011: Electronic Visualisation and the Arts BCS, The Chartered Institute for IT.
• Eser, B , Sepici Dinçel, A . (2018). Kromatografiye Giriş, Yüksek Performanslı Sıvı Kromatografi Kullanımında Basit İpuçları . Journal of Health Services and Education. 2 (2) , 51-57 . DOI: 10.26567/JOHSE.2018250150
• Erkan, N. (2002). Dendrokronoloji ve Türkiye İçin Önemi. Batı Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü Dergisi. 2:41-54.
• Eyüpoğlu, Ş., (2010). Doğu Karadeniz Bölgesinde Yaygın Olarak Bulunan Meşe Türlerinin (Quercus Ssp .) Kimyasal Analizi. (Yüksek Lisans Tezi, Bartın Üniversitesi). Erişim Adresi: https://acikerisim.bartin.edu.tr/bitstream/handle/11772/126/%c5%9eanver%20Ey%c3%bcbo%c4%9flu.pdf?sequence=1&isAllowed=y
• Florian, M-L.E. (1990). Scope and History of Archaeological Wood. Roger M. Rowell (Ed.), R. James Barbour (Ed.), Archaeological Wood Properties Chemistry, and Preservation. (s. 3-32) Washington DC, American Chemical Society. https://doi.org/10.1021/ba-1990-0225.ch001.
• Granzotto, C., Arslanoğlu, J. (2017). Revealing The Binding Medium Of A Roman Egyptian Painted Mummy Shroud. Journal of Cultural Heritage. 27:170-174.
• Işık, İ. (2018). Karakterizasyon Ve Tarihlendirme Çalışmalarının Arkeometrik Yöntemlerle İncelenmesi. CEDRUS The Journal of MCRI. 6, 713-736
• Kantoğlu, Ö. (2019). Kültürel Varlık İçin Analiz Metodolojisi. Nükleer ve Analitik Tekniklerle Kültürel Varlıkların Tanımlanması ve radyasyon Teknolojisiyle Korunması. Türkiye Atom Enerjisi Kurumu.
• Kaori, S., Takumi, M., Takanori, I., Yasuyuki, M., Kazuhiko, F. (2008). Discriminating the Indistinguishable Sapwood from Heartwood in Discolored Ancient Wood by Direct Molecular Mapping of Specific Extractives Using Time-of-Flight Secondary Ion Mass Spectrometry. Analytical Chemistry, 80(5), 1552–1557. doi:10.1021/ac7021162
• Kara, O., Erdal, H., Çelik, H.H. (2017). Bazı Tahribatsız Test Yöntemleri: Karşılaştırmalı Bir Derleme Çalışması. Marmara Fen Bilimleri Dergisi. 3, 82-93.
• Kaya, N. (2019) Benzen Sentezi Yöntemi İle C-14 Tarihlendirme. Nükleer ve Analitik Tekniklerle Kültürel Varlıkların Tanımlanması ve radyasyon Teknolojisiyle Korunması. Türkiye Atom Enerjisi Kurumu.
• Kovalyukh, N., van der Plicht, J., Possnert, G., Skripkin, V., Chlenova, L. (2001). Dating Of Ancient Icons From Kiev Art Collectıons.
• Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu. (23/7/1983). Resmi Gazete. Sayı : 18113. Erişim Adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2863.pdf
• Le Pape, L. (2018). Application of EPR in Studies of Archaeological Samples. G. A. Webb (ed.), Modern Magnetic Resonance (s. 305-329). Springer International Publishing AG. https://doi.org/10.1007/978-3-319-28388-3_30
• Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Merkez Labaratuvarı Tanıtım Kitabı. 19.06.2020 tarihinde https://merlab.metu.edu.tr/tr/system/files/Belgeler/TanitimBrosurleri/ODT%C3%9C%20MERLAB%20Tan%C4%B1t%C4%B1m%20Kitap%C3%A7%C4%B1%C4%9F%C4%B1.pdf adresinden erişilmiştir.
• Osterloh, K., Bellon, C., Hohendorf, S., Kolkoori, S., Wrobel, N., Nusser, A., … Tittelmeier, K. (2015). Computed Tomography with X-rays and Fast Neutrons for Restoration of Wooden Artwork. Physics Procedia. 69, 472–477. doi:10.1016/j.phpro.2015.07.066
• Narita, H., Ando, N., Kuga, S. (2013). Simple Identification of Weathered Wood of Chamaecyparis obtusa var. formosana. Mokuzai Gakkaishi. 59(4), 203–210. doi:10.2488/jwrs.59.203
• Özdemir, C. Ahşap Malzeme Teknolojisi. [PDF belgesi]. Ormancılık / Ormancılık Ve Orman Ürünleri Programı Ders Notları. 31.10.2020 tarihinde https://avys.omu.edu.tr/storage/app/public/cemil.ozdemir/126220/Ah%C5%9Fap%20Malzeme%20Teknolojisi%202.%20hafta.pdf adresinden erişilmiştir.
• Sevinç, V., Akyol, A. A., Erşen, D. (2015, Mayıs) Anadolu Madencilik Tarihi Çanakkale-lapseki Bölgesi Ahşap Merdiven ve Murç Buluntularının Belgeleme ve Malzeme Çalışmaları. 31. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, Erzurum.
• Timar, M.C., Gurau, L., Porojan, M., ve Beldean, E. (2013). Microscopic identification of wood species- An important step in furniture conservation. European Journal of Science and Theology. 9 (4): 243-252.
• Tomassetti, M., Campanella, L., Tomellini, R. (1990). Thermogravimetric Analysis Of Ancient And Fresh Woods. Thermochim Acta. 170:51–65
• Traor´e, M. Kaal, J., Cortizas, A.M. (2015). Application of FTIR Spectroscopy To The Characterization Of Archaeological Wood. Spectrochimica Acta Part A: Molecular and Biomolecular Spectroscopy doi: 10.1016/j.saa.2015.07.108
• Triantafyllou, M., Papachristodoulou, P., Pournou, A. (2010) Wet Charred Wood: A Preliminary Study Of The Material And Its Conservation Treatments. Journal of Archaeological Science. 37 (9): 2277-2283.
• Wałach, D., Jaskowska-Lemańska, J., Dybeł, P. (2015). The Impact Of Moisture Content Of Wood On The Results Of Non-Destructive Tests. Annals Of Warsaw University of Life Sciences. 66, 448-454.
• Yıldırım Altun, C. (2020) Ahşap Eserlerin Kullanım Alanlarının Sınıflandırılması. Akademik Sanat Dergisi. 10, 1-18. doi: 10.34189/asd.5.10.001