İstanbul Örnekleriyle Çeşme Mimarisinde Servi Ağacı Motifi 1 (Anadolu Yakası)

Yıl 2025, Sayı: 24, 55 - 80, 06.05.2025

Deniz Demir

Öz

Tarihsel süreçte insanlığın her döneminde çeşitli inançlar bağlamında doğada bulunan bazı hayvan bitki ya da ağaçlar, içlerinde barındırdıkları anlamlar (ya da insanların yükledikleri) dahilinde sembolleştirilmişlerdir. Bu sembollerden biri olan servi ağacı, süreç içerisinde motif haline getirilerek sanatın birçok alanında (seramik, çini, minyatür, mimari, mezar taşı, çeşme, şadırvan vb.) sevilerek uygulanmış, edebiyatta da önem arz eden bir unsur olarak ön plana geçmiştir. Bu çalışma kapsamında; İstanbul çeşme mimarisi tezyinatına dahil olan servi ağacı motiflerinin görüldüğü İstanbul’un Anadolu Yakası sınırları içinde yer alan su mimarisinin önemli kolu olan çeşme, sebil ve şadırvanlara odaklanılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Çeşme , İstanbul , servi , motif , Anadolu

Kaynakça

• Ağaoğlu, M. (2018). “Sultan III. Mustafa ve Sultan I. Abdülhamid Devri İstanbul Çeşmeleri”, Sosyal Bilimler Dergisi/The Journal of Social Science Sobider, 70-115.
• Anadol, A. (Ed.) (2008). Louvre Koleksiyonlarından Başyapıtlarla İslam Sanatının 3 Başkenti İstanbul, Isfahan, Delhi, Kitap Yayınevi, İstanbul.
• Aynur, H. & Karateke H. T. (2022). Aç Besmeleyle İç Suyu III. Ahmed Devri İstanbul Çeşmeleri (1703-1730), İBB Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü.
• Bağcı, S. ve Çağman, F. ve Renda, G. ve Tanındı, Z. (2006). Osmanlı Resim Sanatı, TC Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
• Barışta, H. Ö. (2000). Osmanlı İmparatorluğu Dönemi İstanbul’undan Kuş Evleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Çoruhlu, Y. (2002). Türk Mitolojisinin Ana Hatları, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
• Eriş Kızgın, E. (2021). “XVIII. Yüzyılda İstanbul’da Sıbyan Mektepleri ile Birlikte Tasarlanan Çeşme Örnekleri”, Rumeli İslam Araştırmaları Dergisi, 235-265.
• Gündoğdu, H. & Demir, D. (2022). “İstanbul’dan Birkaç Figürlü Çeşme Örneği”, 25. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları, NEU Yayınları, Konya.
• Kankal, R. (2016).” Türk Kültüründe Servi Ağacı”, Yunus Emre Enstitüsü Türkiye’nin Kültür Dergisi, 11, 50-57.
• Karademir, M. (2008). Edirne Çeşmeleri, Edirne Gazetecilik ve Matbaacılık, Edirne.
• Köse, N.-Meyveci, M. (2017). İstanbul’un 100 Hanım Çeşmesi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, İstanbul.
• Özdamar, M. (2004). “Üsküdar Namazgâhları”, Üsküdar Sempozyumu Bildiriler I, C. 1, Üsküdar Belediyesi Yayınları, İstanbul, 97-105.
• Özgen, H.-Kızılkayak, G. (2011). Kaynaktan Mahalleye Ab-ı Hayat Kadıköy Çeşmeleri, Kadıköy Belediyesi Yayınları, İstanbul.
• Özgeriş, M.M.-Karahan, F.-Özgeriş, M. (2022). “Servi Ağacının Türk Kültürü ve Peyzajında Kazandığı Anlamların Hayâlî’nin “Serv” Redifli Kasidesindeki Yansımaları”, Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1) 273-287.
• Sarıdikmen, G. (2013). İstanbul’un 100 Çeşmesi ve Sebili, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, İstanbul.
• Sarışın, Ş. (2010). İstanbul’dan Kitabeler I: Çeşme Kitabeleri, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Taymaz, B. (2022). Osmanlı Dönemi İstanbul Sebil ve Çeşme Kitabelerinin Biçim ve İçerik Açısından Değerlendirilmesi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2021). Abideleri ve Kitabeleriyle Üsküdar Tarihi – I, Üsküdar Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2021). Abideleri ve Kitabeleriyle Üsküdar Tarihi – II, Üsküdar Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul.