Şeyhülislam Mirzâ Mustafa Efendi (1040-1135/1630-1722): Biyografi Denemesi

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 1, 49 - 66, 01.06.2017

Mevlüt Poyraz

Öz

Bu araştırma, uzun bir süre Osmanlı İmparatorluğunun hâkimiyeti altında
kalmış bulunan Gürcistan bölgesinin Batum şehrinde dünyaya gelen ve iyi bir
eğitimden sonra devletin çeşitli kademelerinde hizmet ederek şeyhülislamlık
makamına yükselen bir âlimin biyografisini konu edinmektedir.1040/1630
yılında Batum’da dünyaya gelen Mirzâ Mustafa Efendi, Sultan İbrahim Han’ın
saltanatı (1640-1648) zamanında, 1056/1644 yılında İstanbul’a gelmiş ve Saray-ı
Hümâyun’a girmiştir.Eğitim süreci içerisinde sarayın çeşitli birimlerinde
çalıştıktan sonra mevleviyeti seçmiştir.Müderrislik görevi yapan Mirza
Mustafa Efendi, 1083/1672 yılında Kamaniçe’ye kadı tayin edilmiştir.
Yenişehir, Kahire, Mekke-i Mükerreme, İstanbul Kadılığı, Anadolu
Kazaskerliği ve üç kez Rumeli Kazaskerliği gibi görevlerde bulunduktan sonra
Şeyhülislamlık makamına getirilmiştir. Bu sırada ilmiye teşkilatında
mülâzemet sistemiyle ilgili düzenlemeler yapmıştır. Yaklaşık yedi ay sonra
azledilen Şeyhülislam Mirza Mustafa Efendi, yaklaşık iki yıl Trabzon’daki
mecburi ikametinden sonra İstanbul’a dönmüş ve 1136/1722’de burada vefat
etmiştir. 

Anahtar Kelimeler

mirza, mustafa

Kaynakça

• K a y n a k l a r - Bala, Mirzâ; “Gürcistan”, MEB; IV/841-842. - Bilgin, Arif ; “Matbah-ı Âmire”, DİA, XXVIII/115. - Bostan, İdris; ‘’Batum’’, DİA, V/210-211. - Çelebizâde ; Tarih-u İsmail Asım Efendi, (Tarih-u Reşid Zeyli), İ.B.B. Atatürk Kitaplığı (K 4704-06), İstanbul (Matbaa-i Amire),h.1283. - el-Fihrisü’ş-Şâmil li’t-Türasi’l-Arabî el-İslâmî el-Mahdût, Ulûmu’l-Kur’an, (Yay: Müessetü Ali’l-Beyt)”, Amman 1989. - Dariusz, Kolodziejczyk, “Kamaniçe”, DİA, XXIV/274-275. - Emecan, Feridun; “Limni”, DİA, XXVII/190-192. - Hammer, (Baron Joseph von Hammer Purgstall), Büyük Osmanlı Tarihi, Üçdal Neşriyat ts. - Heyet, Mufassal Osmanlı Tarihi, İstanbul 1960. - İlmiye Salnâmesi, Dârû’l-Hilafeti’l-İlmiye, (1. Bsk.) Matbaai-Âmire, H.1334. - İpşirli, Mehmet; “Enderun”, DİA, XI/185-187. - ____________; “MinkârîzâdeYahyâ Efendi”, DİA, XXX/114-115. - ____________; “Mirzâ Mustafa Efendi”, DİA, XXX/167-168. - ____________;“Mülâzemet”, DİA, XXXI/537-539. - ____________;“Şeyhülislam Mahmud Efendi”, DİA, XXVII/360-361. - İsmail Hami Danişmendi, ; İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, I-VI, Ankara (Türkiye Basımevi) 1972. - Kiel, Machiel ; “Yenişehir”, DİA, XLIII/473-476, İstanbul 2013. - ___________; “Midilli”, DİA, XXX/11-14. - Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, (Yayına Haz.: Nuri Akbayar, Eski Yazıdan Aktaran: Seyit Ali Kahraman) Tarih Vakfı Yurt Yayınları), I-VI, İstanbul 1996. - Mirzâ Mustafa Efendi, El-Fevâidü’l-Mekkiyye Ale’l-Hâşiyeti’l-‘İsâmiyye”, Süleymaniye Kütüphanesi içinde Giresun İl Halk Kütüphanesi koleksiyonu, Arşiv no: 28 HK 3620, varak:144. - Mirzâzâde Mehmed Salim Efendi, Tezkiretüş-Şu‘arâ, (İncele Transkripsiyon: Adnan İnce), Ankara 1976-1977. - Murat Kasap, Osmanlı Gürcüleri, İstanbul 2010. - Naîmâ Mustafa Efendi, Naîmâ Târihi, (Çev.: Zuhuri Danışman), I-VI, İstanbul 1968. - Ortaylı, İlber; “Kadı”, DİA, XXIV/ 69-73, İstanbul 2001. - Râşid, Târih-i Râşid, (İstanbul Belediyesi- Atataürk Kitaplığı: No: K/4704/4), Kostatiniyye, 1153. - Silâhdar Fındıklılı Mehmed Ağa, Nusretnâme, (Tahlil ve Metin: Mehmet Topal=Doktora tezi), İstanbul 2001. - Sula, Murat, Mirzâzade Mehmed Sâlim Efendi ve Selâmetu’l-İnsân fî Muhâfazati’l-Lisân Adlı Eseri, (Doktora Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir 2009. - Tayşi, Mehmet Serhan, “Feyzullah Efendi”, DİA, XII/527-528. - Tayyarzâde Atâ Bey, Târîh-i Atâ, İstanbul, ts. - Unan, Fahri; “Mevleviyet”, DİA, XXIV/467-468. - Uzunçarşılı, İsmail Hakkı; Osmanlı Tarihi, Ankara 1988, - ____________________; Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, (TTK Basımevi) Ankara 1988. - Yiğit, İsmail; “Kayıtbay”, DİA, XXV/80-81.
• - Web sayfaları - http://www.bizimsahife.org/Kutuphane/Osmanli_Tarihi_Ans/Osmanli_Tarihi_E/185_Enderuni_Humayun.htm. - http://www.filozof.net/Turkce/nedir-ne-demek/16027-musahib-nedir. - http://www.gurcu.org/cakeliler-icerigi-743.html - https://www.msxlabs.org/forum/osmanli-imparatorlugu/303019-osmanlida-arpalik.html#ixzz4drReq0BD - http://www.osmanlimedeniyeti.com/Bilgi/Mirzâ%20Mustafa%20Efendi. - http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=1013;Elif Ayan Nizam, “Sâlim, Mirzâ-zâde Mehmed (Emin) Efendi”. - https://tr.wikipedia.org/wiki/Sancak. - https://tr.wikipedia.org/wiki/Pontus.