İlk Müslüman Nesillerin Fazileti Düşüncesi

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 1, 113 - 146, 01.06.2017

Selahattin Aydemir

Öz

Vahyin nüzulüne ve hadîslerin vurûduna şahit olan sahâbe, onların öğrencileri
tâbiîn ve tebeu’t-tâbiîn müslümanlar nezdinde on dört asırdır ilgi odağı olmuş
ve kıyamete kadar da olmaya devam edecektir. Bu bağlamda “karn” hadisi,
fazilet algısında gözde rivâyetlerden birisidir.
Öncelikle fazilet algısının oluşumunda Kur’an’ın rolü incelenmeye
çalışılacaktır. Bu meyanda övgü yanında itab ayetlerinin tespiti ile
müfessirlerin sebeb-i nüzûlleri tespit edilecektir. Çalışmanın diğer
bölümlerinde ise meselenin menşeini ve geçirdiği tekâmülü anlamak için
Peygamber-sahâbe ve diğer ilgili nesillerin ilişkilerinde fazilet eğilimli bir
yaşamın varlığı araştırılacaktır. “İlk Nesillerin Üstünlüğü” düşüncesinin
dayanaklarına bakılacaktır. Asabiyet ruhu ve Şuûbiyye olgusunun fazilete
etkisi sorgulanacaktır. “Karizmatik Lider”den sonra doğacak fazilet ihtiyacı
için “İdeal Toplum” tercihi incelenecektir.    

Anahtar Kelimeler

Fazilet, İlk Müslüman Nesiller, Sahâbe, Tâbiîn

Kaynakça

• Abdulgânî Abdulhâlık, Hucciyetu’s-Sünne, Beyrut, 1407/1986. Abdulkâhir el-Bağdadî, el-Fark beyne’l-Fırak ve Beyânu’l-Fırkati’n-Nâciye, thk: M. Muhyiddîn Abdulhamîd, el-Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut 1416/1995. Abdurrezzâk, el-Musannef, I-XI, Thk. Habîburrahmân el-A’zamî, el-Mektebe-tu’l-İslâmî, Beyrut, 1983. Accâc, es-Sünne Kable’t-Tedvîn, Mektebetu Vehbe, Kahire, 1400/1980. Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, I-L, thk: Şuayb Arnaût vdğr, Müessesetü’r-Risâle, 1420/1999. Ahmed Emîn, Fecru'l-İslâm, Dâru Kütübi’l-Arabî, Beyrut, 1975. Ahmet el-Kâtip, Sünnî Siyasal Düşüncenin Gelişimi: Demokratik Hilafet’e Doğru, çev. Muhammed Coşkun, İstanbul 2010. Akbaş, Mehmet, Sahâbe Dönemi, Nida Yay., İstanbul, 2013. el-Alâî, Buğyatu’l-Mültemis, thk. Hamdi Abdulmecîd es-Selefî, Âlemu’l-Kütüb, Beyrut, 1405/1985. Apak, Adem, Asabiyet ve Erken Dönem İslam Siyasi Tarihindeki Etkileri, İşa-ret Yay., İstanbul 2004. Bakan, Tevhit; Ashâbın Adaleti, (Doktora Tezi, AÜSBE) Erzurum 1993. Belâzûrî, Ensâbu’l-Eşrâf, thk. Süheyl Zekkâr, Riyâz Ziriklî, Dâru’l-Fikr 1417/1996, c.X, s.64. el-Beyhakî, es-Sünenü’l-Kübrâ, thk: M. Abdulkâdir Atâ, Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut 1424/2003. Buhârî, Sahîhu’l-Buhârî, Thk. Muhammed Fuad Abdülbâki & Muhibbüddin el-Hatîb&Kusayy Muhibbüddin el-Hatîb, el-Matbaatü’s-Selefiyye, Kâhire 1400/1980. el-Câbirî, Tekvînu’l-Akli’l-Arabî, Merkezu Dirâsâti'l-Vahdeti'l-Arabiyye, Bey-rut, 2009. Çapçıoğlu, İhsan vd., Max Weber Sosyolojisinde Otorite ve Dini Liderlik, Tür-kiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl 14, s.2, 2010, ss.51-77. ed-Dârimî, Kitâbu’r-Red ale’l-Cehmiyye, Dâru’s-Selefîyye, Kuveyt 1405/1985. -----------; Reddu’l-İmâm ed-Dârimî Osman b. Saîd alâ Bişri’l-Merîsi el-Anîd, tsh ve talik: Muhammed Hamid el-Feyki, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1358. Demir, Mahmut; Fezâilu’s-Sahâbe Rivâyetleri Bağlamında Şiî-Sünnî İhtilafı-nın Sünnî Hadîs Rivâyetine Yansımaları, (Doktora Tezi AÜSBE), Ankara, 2010. Dırâr b. Amr, Kitâbu’t-Tahrîş, thk. Hüseyin Hansu, çev. Mehmet Keskin, Lıtera Yay., İstanbul 2014. Ebû Dâvûd, es-Sünen, Thk: M. Nâsıruddin Elbânî, I-IV, Mektebetü’l-Maârif, Riyad, 1419/1998. Ebû Reyye, Edvâ’ ale’s-Sünneti’l-Muhammediyye, Dâru’l-Maârif, Kâhire, t.y. Ebû Yusuf, Kitâbu’l-Harâc, Dâru’l-Ma‘rife, Lübnan, 1399/1979. Ebu’l-Huseyn el-Basrî, el-Mu’temed fi Usuli’l-Fıkh, thk. Halîl el-Meyyis, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1403. Elmalılı Hamdi Yazır, Hak Dîni Kur’an Dili, I-IX, Çelik-Şura Yay., İst. 1993. Ebû Ya‘lâ, el-Udde fî Usûli’l-Fıkh, tahk. Ahmed b. Ali el- Mübârekî, Riyâd, 1414/1993. el-Eş‘arî, el-İbâne an Usûli'd-Diyâne, Dâru İbn Zeydûn, Beyrut tsz. Fığlalı, Ethem Ruhi, “Değişim Sürecinde İslam”, İslamî Araş., c.VI, s.4, ss.223. Freyer, Hans; Din Sosyolojisi, çev. Turgut Kalpsüz, AÜİF yay., Ankara 1964. Gordon Marshall, “Karizma”, Sosyoloji Sözlüğü, çev. Osman Akınhay-Derya Kömürcü, Bilim ve Sanat Yay., Ankara 1999. Hansu, Hüseyin, Hicri İkinci Asırda Rivayet Savaşları, İslâmiyât X, s.2, s.112. el-Hatîb el-Bağdâdî, -----------; el-Kifâye fî İlmi'r-Rivâye, thk. Ebû Abdillah es-Sûrikî, Mektebetü'l-İlmiyye, Medine, t.y. -----------; Takyîdu’l-İlm, Thk. Sa‘d Abdulgaffâr Ali, Dâru’l-İstikâme, Kahire, 1429/2008. -----------; Şerefu Ashâbi’l-Hadîs, thk. M.Saîd Hatiboğlu, Matbaatu Câmia Ankara, 1971. el-Heysemî, Mecmau’z-Zevâid, I-X, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1412/1912. İbn Abdilberr, Câmi‘u Beyâni’l-İlm ve Fadlihî, I-II, thk. Ebû Abdirrahman Fevzî Ahmed, Muessesetu’r-Rayyân & Dâru İbn Hazm, Beyrut, 1424/2003. İbn Asâkir, Târîhu Dımaşk, Thk. Ali Şîrî, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1417/1996. İbn Ebî Hâtim, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, thk: Es‘ad Muhammed et-Tayyib, Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, Mekke & Riyad 1417/1997, c.VI, s.1869. İbn Ebî Şeybe, el-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr, Thk. Kemal Yusuf el-Hût, I-VII, Mektebetü’r-Rüşd, Riyad, 1409/1989. İbn Hacer el-Heytemî, es-Savâiku’l-Muhrika fi’r-Reddi ‘ala Ehli’l-Bid‘a ve’z-Zandaka, Mektebetu’l-Hakîka, İstanbul 1424/2003. İbn Hacer, el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe, thk: Ali Muhammed Becâvî, Dâru’l-Cîl, Beyrut, 1412/1912. -----------; Fethu’l-Bârî, I-XIII, Dâru’l-Ma‘rife, Beyrut, 1379/1959. İbn Haldûn, Mukaddimetu İbn Haldûn, I-II, thk. Abdullah Muhammed ed-Dervîş, Dâru'l-Belhî, Dımaşk, 2004. İbn Hişâm, es-Sîretü’n-Nebeviyye, I-II, Thk. Mustafa es- Sakâ, İbrahim el- Ebyârî, Abdulhafîz Şelebî, Kahire, 1995. İbn Kayyım, İ‘lâmu’l-Muvakkiîn an Rabbi’l-Âlemin, I-VII, Dâru’bni’l-Cevzî, Riyâd 1423. İbn Kesîr, el-Bidâye ve’n-Nihâye, thk. Ali Şîrî, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut, 1408/1988. -----------; Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, I-VIII, Dâru Tayyib, Beyrut, 1420/1999. -----------; İhtisâru Ulûmi’l-Hadîs, (Ahmed Muhammed Şâkir’in “el-Bâisü’l-Hasîs” şerhi ile), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, t.y. İbn Manzûr, Lisânu’l-Arab, Dâru Sâdır, Beyrut, 1414. İbn Sa‘d, et-Tabakâtu’l-Kübrâ, Dâru Sâdır, Beyrut tsz, c.II, s.6-7,10. İbn Teymiyye, Der’u Teâruzi’l-Akli ve’n-Nakl, I-XI, thk. Muhammed Râşid Sâlim, Câmiatu’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiye, Riyad, 1411/1911. -----------; Mecmû‘u’l-Fetâvâ, I-XXXVII, Thk. Âmir el-Cezzâr, Enver el-Bâz, Dâru’l-Vefâ’, III. baskı, el-Mansûra, 1426/2005. İbnu’l-Arabî, el-Avâsım mine’l-Kavâsım fî Tahkîki Mevâkıfi’s-Sahâbe ba‘de Vefâti’n-Nebî, Thk. Muhibbuddîn el-Hatîb, Dâru’l-Sünne, Kahire 1412. Kılıçlı, Mustafa; Arap Edebiyatında Şuûbiyye, İşaret Yayınları, İstanbul, 1992. el-Kuleynî, Usûlu’l-Kâfî, Dâru’l-Murtazâ, Beyrut 1426/2005, c.II, s.434-8. Kummî, Tefsîru’l-Kummî, tsh. es-Seyyid Tayyib el-Mûsevî el-Cezâirî, Müessesetu Dâru’l-Kitâb, Kum 1404. el-Kurtubî, el-Câmi‘ li Ahkâmi’l-Kur’ân, I-XXIV, Muessetu’r-Risâle, Beyrut, 1427/2006. el-Lâlekâî, Şerhu Usûli İ‘tikâdi Ehli’s-Sunne ve’l-Cemâa mine’l-Kitâb ve’s-Sunne ve İcmâi’s-Sahâbe, thk. Ahmed Sa‘d Hamdân, Dâru Taybe, Riyâd 1416. Mâlik b. Enes, el-Muvatta’, Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâki, I-II, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, 1985. el-Meclisî, Bihâru’l-Envâr, thk. Muhammed el-Bâkır el-Behbûdî, Dâru İhyâ, Beyrut 1403/1983. Merdâvî, Ebu’l-Hasen Alâuddîn Ali b. Süleymân b. Ahmed et-Tahbîr Şerhu’t-Tahrîr fî Usûli’l-Fıkh, Mektebetu’r-Ruşd, Riyad 1421/2000. Mevdûdî, Tefhîmu’l-Kur’an, I-VII, Terc: Kurul, İnsan Yay., İstanbul 1991. Muhammed Yûsuf Mûsa, el-Medhal li-Dirâseti’l-Fıkhı’l-İslâmî, Dâru’l-Fikri’l-Arabî, Kahire 1430/2009. Müfrih b. Süleyman el-Kûsî, el-Menhecu’s-Selefî, Dâru’l-Fadîle, Riyad, 1322/2002. Nâsır b. Ali Âiz Hasan eş-Şeyh, Akâidu Ehlu’s-Sunne fi’s-Sahâbeti’l-Kirâm, I-III, Mektebetu’r-Rüşd, Riyâd 1421/2000. en-Nevevî, Şerhu Sahîhi Müslim(el-Minhâc), I-XVIII, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut 1392/1972. Nureddin es-Sâbûnî, Kitâbu’l-Bidâye mine’l-Kifâye fi’l-Hidâye fi Usûli’d-Din, Dâru’l-Meârif, Mısır 1969. Nûreddin Itr, Menhecu’n-Nakd fî Ulûmi’l-Hadîs, Dâru’l-Fikr, Dımaşk, 1418/1997. Osman b. Muhammed el-Hamîs; Hukbe mine’t-Târîh, Dâru’l-Eymân, İskende-riye, 1420/1999. er-Râzî, Mefâtîhu’l-Gayb (et-Tefsîru’l-kebîr), I-XXXII, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1421/2000. es-Sehâvî, Fethu’l-Mugîs bi-Şerhi Elfiyeti’l-Hadîs, I-III, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Lübnan, 1403/1983. Sennett, Richard, Otorite, çev. Kamil Durand, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2011. Sönmez, Kutlu, Çağdaş İslamî Akımlar ve Sorunları, Fecr Yay., Ankara, 2011. Suyûtî, Tedrîbu’r-Râvî fî Şerh-i Takrîbi’n-Nevâvî, I-II, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1417/1996. eş-Şâfiî, el-Umm, Dâru’l-Ma‘rife, Beyrut 1393. eş-Şehristânî, el-Milel ve’n-Nihal, I-II, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, 1404/1984. eş-Şevkânî, Derru’s-Sehâbe fî Menâkıbı’l-Garâbeti ve’s-Sahâbe, Thk. Hüse-yin b. Abdullah el-Umrî, Dâru’l-Fikr, Dımaşk 1404/1984. et-Taberî, Câmiu‘l-Beyân fî Te’vîli’l-Kur’ân, Thk.Ahmed Muhammed Şâkir, Müessesetü’r-Risâle,b.y., 1420/2000. -----------; Târîhu’r-Rusul ve’l-Mulûk(Târîhu’t-Taberî), thk. M. Ebu’l-Fadl İbrahim, Dâru’l-Maârif, Kahire, 1387/1967. Taftâzânî, Sadeddin Mesûd b. Ömer (793); Şerhu’l-Makâsıd fî İlmi’l-Kelâm, thk. Abdurrahman Umeyre, Âlemu’l-Kutub, Beyrut, 1419/1998. et-Tahâvî, Şerhu Müşkili’l-Âsâr, thk: Şuayb el-Arnaût, Müessesetu’r-Risâle, Beyrut, 1415/1994. Tîcânî, Fes’elû Ehle’z-Zikr, Merkezu’l-Ebhâsi’l-Akâidiyye, Kum, 1427/2006. -----------; Sümme’htedeytü, Müessesetü’l-Fecr, Londra 1414/1993. Watt, W. Montgomery; İslam Nedir, çev. Elif Rıza, Birleşik Yayıncılık, İstan-bul, 1993. -----------; Modern Dünyada İslâm Vahyi, çev. Mehmet S. Aydın, Hülbe Yay., Ankara, 1982. Weber, Max, Sosyoloji Yazıları, çev. Taha Parla, İletişim Yay., İstanbul 2002. Yavuz, Y.Şevki, “İmamiyye’nin Usûli’d-Dine İlişkin Görüşlerinin Değerlendirilmesi”, Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiilik, İstanbul, 1993. ez-Zehebî, Mîzânu’l-İ’tidâl fî Nakdi’r-Ricâl, Thk. Ali Muhammed Muavvad, Âdil Ahmed Abdilmevcûd, I-VIII, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1416/1995. -----------; Tezkiratü’l-Huffâz, thk: Zekeriyya Umeyrât, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1419/1998. -----------; el-Müntekâ min Minhâci’l-İ‘tidâl fî Nakzı Kelâmi Ehli’l-İ‘tizâl, thk. Muhibbüddin el-Hatîb, Riyad, 1413/1993. ez-Zerkeşî, Burhân fî Ulûmi’l-Kur’an, thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm, Beyrut 1376/1957.