Eşref Paşa’nın Âkif Paşa’ya naziresi “Kaside-i Adem” ve “Adem” Mefhumu Üzerine

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 1, 1 - 31, 05.10.2018

Adnan Uzun

Öz

Çağlardan beri “adem (yokluk)” fikri edebiyatımızda
önemli bir yer tutmaktadır. Klasik Türk şiirinde çeşitli konular içerisinde
sıklıkla ele alınır. Ancak müstakil olarak ve ilk defa yokluk mefhumu Âkif
Paşa’nın “Adem Kasidesi”nde işlenmiştir. Döneminde derin yankı uyandıran bu
kasideye çeşitli nazireler yazılmıştır. Eşref Paşa’nın “Kaside-i Adem” adlı
kasidesi de Âkif Paşa’nın eserine yazılmış bir naziredir.

Âkif Paşa, kasidesinde, hayata karşı bezginlik
içerisindedir. Beklentilerine karşılık bulamamış, durum onu karamsarlığa
itmiştir. Bu nedenle mutsuzdur. “Adem” fikri ve anlayışı bir kurtarıcı olarak
karşısına çıkar. Şair, mutlu olamadığı dünya hayatından kurtulmanın çaresinin
hiçlik olduğu kanaatindedir.

Eşref Paşa ise, dünya hayatından şikâyet etmez. Ancak tasavvufî anlayışı
bakımından; hayatın geçici olduğunu, dünyanın süslü ve aldatıcı özelliği ile
bir serap ve hayalden başka bir şey olmadığını düşünür. Dünya hayatı dışında
sonsuz bir hayat sunan ve mutlak bir hakikat olan “ademiyet” mefhumuna yönelir. 

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk şiiri, Adem Kasidesi, Âkif Paşa, Eşref Paşa, Nazire

Kaynakça

• Bursalı Mehmed Tâhir Bey, Osmanlı Müellifleri, Hazırlayanlar: A. Fikri Yavuz, İsmail Özen, Meral Yayınevi, İstanbul. Cebecioğlu Prof. Dr. Ethem; Tasavvuf Terimleri Ve Deyimleri Sözlüğü,Ağaç Kitabevi Yay., Ankara, 2004 Dağlar, Abdülkadir; Kâmil-i Mevlevî’nin Kendi Şiirine Tuttuğu Ayna: Adem Kasidesi ve Şerhi, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2008, Volume 3/4 . Doğan, Serap Urğun, Eşref Paşa Divânı (Yüksek Lisans Tezi), Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ, 2010 Fuzûlî, Divan, Hazırlayanlar: Prof. Kenan Akyüz, Süheyl Beken, Doç. Dr. Sedit Yüksel, Dr. Müjgan Cunbur, Akçağ Yayınları, Ankara, 1990 Kaplan, Mehmet, Şiir Tahlilleri, Dergâh Yayınları, İstanbul,1981 Kocatürk, Vasfi Mahir; Büyük Türk Edebiyat Tarihi, T.C. İstanbul Kültür Üniversitesi Yayınevi, İstanbul,2016 Kolcu, Ali İhsan, Türk Şiirinde Yokluk Fikri ve Âkif Paşa’nın Adem Kasidesi, Salkımsöğüt Yayınları, Erzurum,2008 Kubbealtı Lugatı, http://www.kubbealtilugati.com/sonuclar.aspx?km=MEV%C3%82L%C4%B0D&mi=0 Kur'an-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayını, Ankara, 2010. Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, Yayına Hazırlayan: Nuri Akbayar, Eski Yazıdan Aktaran: Seyit Ali Kahraman, Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Mustafa Eşref Paşa, Pâk-Dîvân-ı Eşrefü’ş-Şu’arâ, İstanbul, H. 1278, Matbaa-i Âmire, (Artvin İl Halk Kütüphanesi, E-2437). Özgül, M. Kayahan, XIX. Asrın Özel Bir Mahfeli Olarak Encümen-i Şuara, Kurgan Edebiyat Yayınları, Ankara, 2012. Saraç, M.A. Yekta; Andı, M. Fatih; Âkif Paşa Divançesi, İlmî Araştırmalar 4, İstanbul,1997. Seyyid Mustafa Rasim Efendi, Tasavvuf Sözlüğü ‘Istılâhât-ı İnsan-ı Kâmil’, İnsan Yayınları. Şeyh Galib, Divan, Hazırlayan Prof. Dr. Naci Okçu, Kültür ve Turizm Bakanlığı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10653,girispdf.pdf?0, (erişim tarihi: 03.05.2018), K.19/32, s.32. Tanrıbuyurdu, Gülçin; Eşref Paşa Dîvânı, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006. Uzun, Adnan, Neylî Divanı (Tenkidli Metin), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1991. Yavuz, A. Şevki, “Adem”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1988. Zâtî, Divan, Hazırlayan: Doç. Dr. Orhan Kurtoğlu, Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2017. “http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/56164,zati-divanipdf.pdf?0”, (erişim tarihi: 02.05.2018).