Hubeyş et-Tiflîsî’nin Hayatı: Biyografi Denemesi

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 1, 65 - 103, 05.10.2018

Mevlüt Poyraz

Öz

Bu çalışma; XII. yüzyılın ilk
çeyreğinde dünyaya gelmiş aslen Tiflisli olup birçok ilim dalında eserler telif
etmekle birlikte uzun bir süre Anadolu Selçuklu Sultanı II. Kılıç Arslan’ın
hizmetinde bulunan büyük bilge Şeyh Ebû’l-Fadl Hubeyş b. İbrahim b. Muhammed
et-Tiflîsî’nin hayatını ve eserlerini konu edinmektedir.

 Daha ziyade tabipliği ile öne çıkmış olan
bilge Hubeyş, tıp, astronomi, dini ilimler, rüya yorumculuğu, şiir, lügat, dil
ve edebiyatın yanı sıra insanoğlunun ihtiyaçlarını temin ettiği mesleklerin
incelikleriyle ilgili telif ettiği eserler ile İslâm kültür ve ilim hayatına
katkıda bulunmuş Müslüman bir ilmi şahsiyettir. 

Anahtar Kelimeler

Hubeyş et-Tiflîsî, II. Kılıç Arslan, tıp, astronomi, rüya ta’biri.

Kaynakça

• Acıduman Ahmet, Arda Berna; “Tıp Tarihi Açısından Hubeyş b. İbrahim et-Tiflîsî: Eserleri, Katkıları”, Tıp Bilimleri Dergisi, (AÜTFM) 2014, 67 (2). ss.51-56. Ahundova, Telli, “Medeniyet Tarihinde El Yazma Eserlerin Kaynak Olarak Kullanılmasında Azerbaycan Örneği”, http://www.ayk.gov.tr/wp-content/uploads/2015/01/pdf, ss. 35-48. Arslan Halil; II. Kılıç Arslan’ın Çocukları Arasındaki Mücadeleler ve Bu Mücadelelerin Neticeleri (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya 2008. Ata, Ramazan; “Osman Turan’a Göre Anadolu Selçuklu Devleti Zamanında Aksaray”, ESOSDER (2016), C.: 15 Sayı: 57, ss.568-578. Ateş, Ahmed, “Hicrî VI-VIII. (XII-XIV.) Asırlarda Anadolu'da Farsça Eserler”, Türkiyat Mecmuası, İstanbul, 1945, C. VII-VIII, Cüz: 2, ss.94-136 Aydın, Mustafa, “Tiflis”, DİA, İstanbul 2012, XLI/151-153. Ateş, Erhan, “Selçuklu- Gürcü Mücadelelerinde Bir Dönüm Noktası: Didgori Savaşı (1121) ve Sonuçları” TAD, Cilt: 35, Sayı:60, ss.73-76. Bâbânî, Hediyyetü’l-Ârifîn, http://www.alwarraq.com s.140. Bağdatlı İsmail Paşa, Îzâhu’l-Meknûn, byy. Bty. II/64 Batur, Atilla, “Yazıcı Sâlih”, DİA, İstanbul 2013, XLIII/360-361. Bayram, Mikail, “Türkiye Selçukluları Döneminde Bilimsel Ortam Ve Ahiliğin Doğuşuna etkisi”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi Sayı: 10 (2001). Belâzûrî, Ahmed b. Yahya b. Cabir b. Dâvud (ö.279/892), Fütûhu’l-Büldân (Çev.:Mustafa Fayda), Ankara 1987 Brockelmann, I, 893. Çaycı, Ahmet: Kunt, İbrahim; “Beyânu's-Sınâ'a İsimli Yazma Eserde Bulunan Zanaat Konusundaki Bazı Açıklamalar”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24/2010, ss.428-430; Çelebi İlyas, “Fiten ve Melâhim”, DİA, İstanbul 1996, XIII/149- 153. Çelebioğlu Âmil, Yazıcı Sâlih ve Şemsiyye’si”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Sayı: 1, 1975, ss.171-216. Çetin, Osman, Türk-İslam Devletleri Tarihi, İstanbul 2009. Gregory Abû’l-Farac, Abû’l-Farac Tarihi I-II, (Türkçeye Çeviren: Ömer Rıza DOĞRUL), 2. Bsk. TTK Basımevi, Ankara 1987, II, 438-439. Hacı Halîfe, Mustafa b. Abdullah eş-Şehîr bi Hâcı Halîfe ve bi Kâtib Çelebi; Keşfû’z-Zünûn an Esâmi’l-Kütüb ve’l-Fünûn (Thk.: Muhammed Şerâfüddîn), I-II, (Dârû İhyâu’t-Turâsi’l-Arabî) Beyrut Ts. Hacıgökmen, Mehmet Ali, “Büyük Selçuklu Devletinden Türkiye Selçuklu Devletine”, (Editör: Mehmet Ali HACIGÖKMEN) Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları: 5) I. Bsk. Konya 2011. Hamevî, Şihâbuddîn Ebû Abdillah Yâkût (ö. 626/1229), Mu'cemü'l-Büldân, (Thk.: Ferdinand Wüstenfeld), I-V, Beyrut 1977. İpek, Ali, “İlk Dönem İslâmî İlimlerde Önemli Bir Merkez Tiflis”, Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Yıl: 2017, Cilt: IV, Sayı: 8, ss.73-93. İzgi Cevat, “Hubeyş et-Tiflîsî” DİA, İstanbul 1998, XVIII/ 268-270. Kaya, Abdullah, “Selçuklular Dönemi Sivas’ta İlmi Hayat Ve İlim Adamları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi Cilt: 1/2 Kış 2008. ss. 212-242. Kaya, Esin, “Türkiye Selçuklularında Bilimsel Çalışmalar”, Türkler Ansiklopedisi, Yeniçağ Türkiye Yayınları, Ankara 2002, VII, s. 833. Kaya, Seyfettin, “Türkiye Selçuklularında Astronomi”, Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl:2017, Cilt: 6, Sayı:1, ss.85-102. Kehhâle, Ömer Rıza, Mu’cem’ül-Müellifîn, I-IV, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut,1993/1414. Kocabaş Osman; Selçuklu Anadolu’sunda Fikirsel Hareket- Bilim Tarihi Serisi (IV) (ESAGEV), Ankara, s.3-4. Kutluer İlhan, “Hubeyş b. Hasan”, DİA, İstanbul 1998, XVIII/267-268. Kumeyli Muhtar, “Çend vâye-i Nâdir der Kâmilü’t-Ta’bîr Hubeyş Tiflîsî”, Âyine-i Mîras, İran, ss.201-217. Memmedli, Şureddin, “11.–14. Yüzyılların Tiflisî Nispeli Edipleri”, Türk & İslâm Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 6, Mart 2016, ss. 11-22. Memmedli, Şureddin, “Konya Selçuklular Sarayındaki Tiflisli Âlim”, Turan Stratejik Araştırmaları Merkezi Dergisi, Yıl: 2010, Cilt:2 Sayı:7, ss. 100-105. Mustafa b. Abdullah el-Kostantiniyye er-Rûmî el-Hanefî (h. 1017-1067), Îzâhu’l-Meknûn Zeylu Keşfûz-Zûnûn an Esâmî’l-Kütüb ve’l-Fünûn, Tahkik ve Nâşir: Dârû’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut h.1413/m.1992. Nağısoylu, Möhsün “Selçuklular Devrinin Ünlü Bilim Adamı Hubeyş Tiflisî”, II. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Bilim ve Düşüncü Sempozyumu Özel Sayısı- Akademik Sayfalar, Cilt:11 Sayı:31, Kasım (2011) ss. 488. Nağısoylu, Möhsün; “Azerbaycan Sözlükçülüğü Tarihine Bir Bakış” , Sanal Türkoloji Araştırmaları Dergisi, Temmuz 2016, s.6-7. Özaydın, Abdulkerim, “Kılıç Arslan II”, DİA, İstanbul, 1998, XXV/399-403. Özaydın Abdulkerim: Başar Fahameddin, İslâm Tarihi, (Kayıhan Yayınları) İstanbul, ts. VIII/149-151. Perçem A’zam; Fenâyî Pervin; Kârkerd-i İlm-i Delalet der Kesreti Mânayî-i Vücûh-i Kur’an”, MütalÂat-i Kur’ânî, Yaz/1392, Yıl: 4, Sayı:14, ss.121-145. İran. Riyâhi Muhammed Emîn, “Tiflîsî Pîşâheng-i Fârisî Nivîsî der Diyâr-ı Rum”, Tahkikâti Îranî, Âyende Dergisi, Yıl:7 Sayı:8, ss.620-625. İran. Sadıkova, Cemile Alikızı, “Sözlükçülük Tarihinde Farsça-Türkçe İlk Çeviri Sözlüklerinin Ortaya Çıkması”, Türkler Ansiklopedisi, Yeniçağ Türkiye Yayınları, Ankara 2002, V, ss. 1612-1625. Süryani Patrik Mikhail, Vekainâmesi, II. Kısım, (Çev: Hrant Andreasyan), Byy. 1944. Şentürk Recep, “el-Melikü’l-Eşref er-Resûlî”, DİA, Ankara 2004, XXIX/67-68. Şeşen, Ramazan, “Türk-İslâmi Dönemde Türk Kültür ve Medeniyeti.”, DİA, İstanbul 2012, 41/490-493. Et-Tiflîsî, Ebul’l-Fadl Hubeyş b. İbrahim Tiflîsî, Vücûhu Kur’an, (Thk: Mehdi Muhakkik), Tahran,1340. Et-Tiflîsî, Kifâyetü’t-Tıb, (Tashih: Zehra Parsapür), Nâşir: Piyuhişgâh-i Ulûm-i İnsâni ve Mütâlaâti Ferhengi, İran. Topal, Nevzat, “Aksaray’da İki Selçuklu Sultanı: İkinci ve Dördüncü Kılıç Arslan”, 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, Cilt: 5 Sayı:15 (2016). ss. 79-91. Turan, Osman, “Kılıç Arslan II”, İA (MEB), İstanbul, 1977, VI/701-701. Türkumânî, El-Melikü’l-Eşref Ömer b. Yusuf b. Ömer b. Resûlü’l-Gassâni et-Türkümânî (ö. H.696), http://www.khayma.com/hawaj, I/4. Uslu, Recep, “Selçuklularda Müzik ve Literatürü”, Türkler Ansiklopedisi, Yeniçağ Türkiye Yayınları Ankara 2002, VI. s. 258-281. V. MîNORSKY; “Tiflis”, İA (Meb), İstanbul, 1979, XII/I, 263-279. Web Siteleri http://konapedia.net/index.php?title=Didgori_Sava%C5%9F%C4%B1 (09/04/2018) http://gdd.org.tr/yazinindevami.asp?id=91- Murat Kasap. (09/04/2018)