Batum, Rize ve Artvin Tarihi İçin Yeni Bir Kaynak: Batum Şer’iyye Sicili

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 1, 1 - 43, 15.07.2020

Nebi Gümüş

Öz

Osmanlı adliye teşkilatının yargı kayıtlarının yer aldığı Şer’iye Sicilleri, Osmanlı tarihi için olduğu kadiar yerel tarih için de zengin kaynaklardır. Batum yaklaşık dört asır Osmanlı hâkimiyetinde kalmış, kaza, sancak ve beylerbeyilik merkezi olmuştur. Bu makalede bugüne kadar bilinmeyen ve Batum tarihi için olduğu kadar Artvin ve Rize tarihi için de önemli veriler ihtiva eden Batum Şer’iye Sicili, hakkında ilk değerlendirmelere yer verilerek ilim dünyasının nazarı dikkatine sunulmaktadır.

The Ottoman court records (“Şeriyye Sicilleri”) where the judicial records of Ottoman judiciary are kept, are rich sources for local history as well as Ottoman history. Batumi remained under the Ottoman rule for about four centuries and became a center of subprovince (“kaza”), of sanjak and of beylerbeylik. In this article, the Batumi Court Records which has not been known to date and which also contains significant data for the history of Batum, Artvin and Rize, is presented to the attention of the science world by including the first evaluations about it.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Batum, Artvin, Rize, Şer'iyye Sicili

Kaynakça

• Aydın, Dündar. Erzurum Beylerbeyiliği ve Teşkilatı: Kuruluş ve Gemişleme Devri (1535-1566). Ankara 1998.
• Aydın, Kenan. Arhavi Kazası’nda İskan ve Nüfus (1486-1583). Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2018.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Nüfus Defteri (NFS.d), 2758, 2759, 2761, 2763, 1170, 2771, 2767, 2768, 2769, 2775.
• Başoğlu, Habil. Acara-I Ulya Sancağı Nüfus Defteri, (Yüksek Lisans Tezi, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, 2019).
• Batum Şer’iye Sicili. (Milli Kütüphane ŞSD, 1494: Rize Şer’iye Sicili).
• Bay, Abdullah. “Limanı Olan Bir Kasabadan Liman Kentine: Batum Şehri (1830-1905)”. Türkiyat Mecmuası 26/1 (2016); 61-80.
• Bostan, İdris. “Batum”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 5: 210. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Bostan, M. Hanefi. XV-XVI. Asırlarda Trabzon Sancağı’nda Sosyal ve İktisadi Hayat. Ankara: 2002.
• Çakır, Cevat. Trabzon Vilayeti Salnamelerine Göre Lazistan Sancağı: Eğitim-Kültür ve İdari Yapı (1869-1904), (Yüksek lisans tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi 2017).
• Çalışkan, Vildan. 1123-1124 (m. 1711-1712) Tarihli 5193/R4 Numaralı Anadolu Kadıaskerliği, (Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2019).
• Değirmenci, Salih. 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı Öncesi Çıldır Eyaletinin İdari, Siyasi, Askeri, Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Yapısı (1 Numaralı Ahıska Şer’iye Siciline Göre: 1233-112241), (Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2010).
• Demirci, Süleyman vd. “XIX. Yüzyılda Trabzon Eyaleti’nin İdari Birimi Olarak Atina/Pazar Kazası”. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 27 (Aralık 2012). 1-14.
• Gurgenidze, Levan. Çıldır Eyaleti Çürüksu Sancağı Nüfus Defteri, (Yüksek Lisians Tezi, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitei, 2011).
• Gümüş, Nebi. XVI. Asır Osmanlı-Gürcistan İlişkileri. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2000.
• Gümüş, Nebi, “Osmanlıların Son Döneminde Rize ve Batum Arasındaki Sosyal İlişkiler”, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1 (2012), 65-71.
• İnbaşı, Mehmet. “Trabzon/Batum Eyâleti Valileri (1755-1795), A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 31 (2006), 161-191.
• Kaya, Murat. 1170 Nolu Gönye, Batum Sahil Köyleri Nüfus Defterinin Değerlendirmesi, (Yüksek Lisans Tezi, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, 2013.).
• Kılıç, Cihan. XVII. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı İlmiye Teşkilatında İstihdam, (Doktora Tezi, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, 2017).
• Kucak, Ömer. Çıldır Sancağı (1830-1877), (Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, 2014).
• Orhankazi, Sibel. XVIII. Yüzyılda Batum Sancağı, (Doktora tezi, Kafkas Üniversitesi, 2019).
• Özçelik, Uğur. Kazasker Atama Ruznamçelerinden Anadolu Kazaskerliği 7 Numaralı Defteri, (Bursa: 2018), 96, 140, 170, 265, 266; Berin Ük, Anadolu Kazaskerliği 6/1 Nolu
• Ruznamçe, (İstanbul 2016).
• Öztuna, Yılmaz. Büyük Türkiye Tarihi I-XIII. İstanbul: 1978.
• Öztürk, Sait. XVII. Yüzyıl Askerî Kassam Defterlerinin Sosyo-Ekonomik Tahlili. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 1993.
• Saltoğlu, Selma. Batum Burunbaşı Mevkii’nde Aziziye Şehrinin Kuruluşu, Mimarisi ve Osmanlı Dönemi Yapıları (1864-1878). Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 2016.
• Shashikadze, Zaza– Mirian Makharadze. Acara Sancağı’nın Mufassal ve İcmal Defterleri. Tbilisi 2011.
• Saraç, Hüseyin. Osmanlı İdaresinde Atina (Pazar) Kazası (1875-1920). Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, 2014.
• Svanidze, Miheil. Sakartvelo-Osmaletis İstoriis Narkvevebi (XIV-XVIII ss.). Tbilisi: 1990.
• Toraman, Ömer. “Trabzon Eyaletinde Yufrtluk-Ocaklık Suretiyle Arazi Tasarrufuna Son Verilmesi (1847-1864)”, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 8/55,56 (Trabzon 2010).
• Turan, Resul. Çarlık Rusyası Döneminde Batum Vilayeti (1878-1914). Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2019.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi. Ankara: 1983, I-IV.
• Yaşayanlar, İsmail. “Osmanlı İmparatorluğu’nun Doğu Karadeniz Sınırında Emraz-ı Sâriye İle Mücadele: Batum ve Hopa Karantinahaneleri”. Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 28 (2020), 401-412.