1835 Tarihli Nüfus Defterine Göre Rize Kazasına Bağlı Mahallelerin Demografik Yapısı

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 1, 1 - 35, 29.06.2022

Mehmet Kazdal İhsan Arslan

Öz

Bu araştırmada, Osmanlı Devleti’nin 18.yy’dan itibaren bozulmaya başlayan vergi sisteminin yeniden düzene konulması ve devletin gelir kaynaklarının tespit edilebilmesi için II. Mahmud döneminde bir takım ıslahat çalışmaları yapılması tasarlanmış, bu doğrultuda evvela devlet içerisindeki nüfusun belirlenmesine karar verilmiş ve Padişah’ın emriyle devlet genelinde bir nüfus sayımı yapılmıştır. Sözü edilen nüfus sayımının yerel düzeydeki yansımalarını görebilmek amacıyla araştırmamıza konu olan ve Başbakanlık Osmanlı Arşivlerinde Nfs. d koduyla 1143 numarada kayıtlı bulunan Rize Nüfus Defteri’nin, Rize kazasına bağlı mahalleler kısmını incelemeyi kararlaştırmış olduk. Defter; sayımın yapıldığı dönemde, adı geçen yerleşim yerine ilişkin erkek nüfus, halkın kullandığı isimler, şahısların özür durumları ve ölüm tarihleri, sayımı yapılan şahısların fiziksel özellikleri, yatay ve dikey nüfus hareketleri gibi pek çok detaya dair veriler içermektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Osmanlı Devleti, Rize Kazası, Nüfus Sayımı, Mahalleler

Kaynakça

• Abdulkadiroğlu vd., Abdulkadir. Kastamonu Jurnal Defteri,. Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 1998.
• Afyoncu, Erhan. “Mîrâhur”. TDV İslam Ansiklopedisi. XXX/141-143. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2005.
• Afyoncu, Erhan - Ahıskalı, Recep. “Katip”. TDV İslam Ansiklopedisi. 53-55. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2002.
• Akyıldız, Ali. “Muhtar”. TDV İslam Ansiklopedisi. XXXI/51-53. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020.
• Akyılmaz, Gül. “Osmanlı Hukukunda Köleliğin Sona Ermesi ile İlgili Düzenlemeler ve Tanzimat Fermanı’nın İlanından Sonra Kölelik Müessesesi”. GÜHFD IX/1-2 (2004), 213-238.
• Arslan, Hüseyin. 16.yy. Osmanlı Toplumunda Yönetim, Nüfus, İskân, Göç ve Sürgün. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2001.
• Aydın, M. Akif. “Evlat Edinme”. TDV İslam Ansiklopedisi. XI/527-529. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1995.
• Aydın, M. Akif - Hamidullah, Muhammed. “Köle”. TDV İslam Ansiklopedisi. XXVI/237-246. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2002.
• Bay, Abdullah. “Osmanlı Toplumunda Evlatlıklar ve Hukuki Durumları”. Turkish Studies 9/4/ (Spring 2014), 149-163.
• Beydilli, Kemal. “İmam”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. XXII/181-186. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2000.
• Beydilli, Kemal. Osmanlı Döneminde İmamlar ve Bir İmamın Günlüğü. İstanbul: Yitik Hazine Yayınları, 2013.
• Bostan, M.Hanefi. XV-XVI. Asırlarda Trabzon Sancağında Sosyal ve İktisadi Hayat. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2002.
• Bozkurt, Nebi. “Nüfus”. TDV İslam Ansiklopedisi. XXXIII/293-294. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Canatar, Mehmet. “Vekilharç”. TDV İslam Ansiklopedisi. XXXXIII/10-11. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Çadırcı, Musa. Tanzimat Sürecinde Türkiye Anadolu Kentleri. Ankara: İmge Yayınevi, 2011.
• Demircioğlu, Sezgin - Bilgin, Süleyman. Of Nüfus Defteri (1834. İstanbul, 2011.
• Develioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Yayınevi, 1991.
• Hiçyılmaz, Murat Ümit - Okutan, Burhan Atıf. 1835 Kayıtlarına Göre Ardeşen Sülale Envanteri. İstanbul, 2013.
• Işık, Sevgi vd. Kuyûd-ı Kadîme Arşiv Kataloğu. Ankara: tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Arşiv Dairesi Başkanlığı, 2012.
• İpşirli, Mehmet. “Kapı Halkı”. TDV İslam Ansiklopedisi. XXIV/343-344. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2001.
• Karal, Enver Ziya. Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, 1997.
• Karpat, Kemal H. Osmanlı’dan Günümüze Etnik Yapılanma ve Göçler. İstanbul: Timaş Yayınları, 2010.
• Kaya, Murat. 1170 Nolu Gönye, Batum Sahil Köyleri Nüfus Defterinin Değerlendirmesi,. RTEÜSBE, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Komisyon. Osmanlı İdaresinde Kıbrıs. Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 2000.
• Kütükoğlu, Mübahat S. Menteş Sancağı 1830 Nüfus ve Toplum Yapısı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2010.
• Merçil, Erdoğan. “Hazinedar”. TDV İslam Ansiklopedisi. XVII/141-143. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1998.
• Özcan, Abdülkadir. “Asakir-i Mansure-i Muhammediye”. TDV İslam Ansiklopedisi. III/457-458. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1991.
• Özkaya, Yücel. “Mütesellim”. TDV İslam Ansiklopedisi. XXXII/203-204. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2006.
• Sarınay, Yusuf. Türk Milliyetçiliğinin Tarihi Gelişimi ve Türk Ocakları (1921-1931). İstanbul: Ötüken Yayınları, 1994.
• Sertoğlu, Midhat. Osmanlı Tarih Lügatı. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1986.
• Yel, Ali Murat - Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Mahalle”. TDV İslam Ansiklopedisi. XXVII/323-326. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2003.
• Yılmaz, Fehmi. Osmanlı Tarih Sözlüğü. İstanbul: Gökkubbe Yayınları, 2010.
• Yüksel, Ayhan. “Trabzon Vilayetinde Yer Adlarını ve İdari Yapıyı Değiştirme Girişimleri”. http://mehmetakifbal.net. 18 Kasım 2014.
• BOA. C.DH. (Cevdet Dâhiliye),61/3040 (4 R 1250/10 Ağustos 1834).
• BOA, DH. İD. (Dâhiliye Nezareti İdare Evrakı), 97-2/ 25 (17 N 1328-5 B 1329).
• BOA, DH. MKT. (Dâhiliye Nezareti Mektûbi Kalemi), 231/41 (24 L 1311/30 Nisan 1894).
• BOA. HAT. (Hatt-ı Hümâyûn), 336/19277 (11 RE 1149/29 Temmuz 1833).