The Activities of the Imperial Registry Officials Following the Conquest of Tbilisi (1723-1734)

Yıl 2023, Sayı: 14, 87 - 114, 31.12.2023

Samet Sazak

Öz

The Ottoman Empire launched a military campaign in the Iranian region in 1723 with the aim of stabilizing the border areas in the chaos that ensued after the Afghan capture of Isfahan and preventing the Russians from advancing southward. The first regions captured by the Ottoman soldiers were Tbilisi, Ganja, and Revan. With the conquest of these cities, the Ottoman administrative system was established in the South Caucasian. In the implementation of the Ottoman administrative system, the appointment of the governor-general (beylerbeyi) and the judge (kadı) were crucial, alongside the establishment of the office of the defterdar (financial administrator) in the region. Officials from the imperial registry (defterhane) were tasked with conducting land surveys in the region to ensure the integration of the conquered territories into the Ottoman system. This article focuses on the challenges encountered by the personnel, including scribes (katib) and apprentices (şakird), during the process of creating the land registers and the complications faced in preparing the tapu tahrir (land survey) registers. The primary sources for this study include Ottoman archival documents, chronicles, and research works. The activities of the treasury officials will be examined in-depth to provide a comprehensive understanding. The aim of this study is to uncover the processes involved in the creation of detailed (mufassal) land survey registers numbered 897 and 900, as well as the summary (icmal) land survey register for the Tiflis province in the Ottoman administration. By thoroughly examining primary sources such as Ottoman archival documents, Ottoman chronicles, and research works, this article will provide an original analysis of the activities of the defterhane officials. The final section of this work will present the extensive efforts of these officials, culminating in the production of the detailed and summary land survey registers.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Ottoman Empire, South Caucasus, Tbilisi, Ottoman Imperial Registry (Defterhane), Land Survey.

Tiflis’in Fethinden Sonra Defter-i Hâkân-i Memurlarının Faaliyetleri (1723-1734)

Öz

Osmanlı Devleti Safevî Devleti’nin Afganlar tarafından İsfahan şehrinin ele geçirilerek sona ermesinden sonra oluşan kaosta sınır bölgelerini güvenli bir konuma getirmek ve Rusların güneye inmesini engellemek amacıyla İran bölgesine 1723 yılında askerî harekât düzenlemiştir. Osmanlı askerlerinin ilk olarak ele geçirdiği bölge Tiflis, Revan ve Gence şehirleridir. Bu şehirlerin fethi ile Osmanlı idari sistemi bölgede tesis edilmiştir. Osmanlı idari sisteminin tatbikinde en önemli görev beylerbeyi ve kadı atamalarının yanında bölgede tesis edilecek defterdarlık kurumudur. Devletin merkezinden gönderilen defterhâne memurları bölgenin tapu tahririni yapmakla görevlendirilerek ele geçirilen bölgelerin Osmanlı sistemine kaydedilmesini sağlamışlardır. Defter-i Hâkâni mensubu katib ve diğer memurların yeni oluşturulan eyaletlerin kaydını oluşturmada yaşadıkları problemler ve tapu tahrir defterlerinin hazırlanmasında yaşanan sorunlar bu makalenin ana konusudur. Bu çalışmada Osmanlı idaresinde tesis edilen Tiflis eyaletinin 897 ve 900 numaralı tapu tahrir defterlerinin oluşturulma sürecini öğrenmek amaçlanmıştır. Konuyla ilgili ana kaynaklar olan Osmanlı arşiv belgeleri, Osmanlı kronikleri ve araştırma eserler derinlemesine incelenerek özgün bir şekilde defterhâne memurlarının faaliyetleri incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Güney Kafkasya, Tiflis, Defterhâne, Tapu Tahrir

Kaynakça

• BOA, A.DVNS.MHM.d., 131/512, (20 Şevval 1135/24 Temmuz 1723).
• BOA, A.DVNS.MHM.d., 131/564, (20 Zilkade 1135/22 Ağustos 1723).
• BOA, A.DVNS.MHM.d., 131/794, (10 Safer 1136/9 Kasım 1723).
• BOA, C.ML., 465/18936, (29 Şaban 1136/23 Mayıs 1724).
• BOA, A.DVNS.MHM.d.,131/1070, (10 Cemaziyelevvel 1136/5 Şubat 1724).
• BOA, A.DVNS.MHM.d.,131/1470, (20 Şaban 1136/14 Mayıs 1724).
• BOA, C.TZ., 154/7695, (27 Rebiülahir 1141/23 Kasım 1728).
• BOA, C.TZ., 154/7694, (11 Rebiülevvel 1141/15 Ekim 1728).
• BOA, İE.TZ., 8/837, (4 Cemaziyelevvel 1138/8 Ocak 1726).
• BOA, İE.DH., 23/2128, (29 Rebiülevvel 1139/24 Kasım 1726).
• BOA, A.DVNS.MHM.d., 132/414, (10 Safer 1137/29 Ekim 1724).
• BOA, A.DVNS.MHM.d., 132/641, (10 Rebiülahir 1137/27 Aralık 1724).
• BOA, A.DVNS.MHM.d., 132/1312, (29 Zilhicce 1137/8 Eylül 1725).
• BOA, A.DVNS.MHM.d., 132/1318, (29 Zilhicce 1137/8 Eylül 1725).
• BOA, A.DVNS.MHM.d., 133/59, (29 Safer 1138/6 Kasım 1725).
• BOA, A.DVNS.MHM.d., 133/62, (29 Safer 1138/6 Kasım 1725).
• BOA, A.DVNS.MHM.d., 133/63, (29 Safer 1138/6 Kasım 1725).
• BOA, A.DVNS.MHM.d., 133/78, (10 Rebiülevvel 1138/16 Kasım 1725).
• BOA, A.DVNS.MHM.d., 133/121, (29 Rebiülevvel 1138/5 Aralık 1725).
• BOA, A.DVNS.MHM.d., 133/276, (29 Cemaziyelevvel 1138/2 Şubat 1726).
• BOA, A.DVNS.MHM.d., 133/1029-1030, (29 Zilhicce 1138/28 Ağustos 1726).
• BOA, A.DVNS.MHM.d., 133/1228, (29 Rebiülevvel 1139/24 Kasım 1726).
• BOA, A.DVNS.MHM.d., 133/1528-1529, (20 Cemaziyelahir 1139/12 Şubat 1727).
• BOA, A.DVNS.MHM.d., 134/947, (20 Rebiülahir 1140/5 Aralık 1727).
• BOA, A.DVNS.MHM.d., 134/1012-1013,(10 Cemaziyelevvel 1140/24 Aralık 1727).
• BOA, A.DVNS.MHM.d., 135/1011, (10 Şaban 1141/11 Mart 1729).
• BOA, A.DVNS.MHM.d., 137/483, (20 Cemaziyelahir 1142/10 Ocak 1730).
• BOA, TT.d., Tiflis Eyaleti Mufassal Tahrir Defteri, 897.
• BOA, TT.d., Tiflis Eyaleti Mufassal Tahrir Defteri, 900.
• BOA, TKGM.d., İcmal ve Mufassal-ı Eyalet-i Tiflis Tahrir-i Cedid, 208.
• BOA, MAD.d., 15651, s. 26.
• BOA, MAD.d., 03966, s. 15-29.
• BOA, TKGM.d., 836, Ruznâmçe, Tiflis, 1142/1729, v. 196a-203a.
• BOA, TKGM.d., 879, Ruznâmçe, Tiflis, 1146/1733, v. 182a-199b.
• BOA, D.BŞM.d., 1613, (23 Cemaziyelevvel 1140/6 Ocak 1728).
• Diğer Kaynaklar/ Other References
• Afyoncu, Erhan. “Defterhâne”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9/100-104. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Afyoncu, Erhan. Defterhane-i Âmire (XVI.-XVIII. Yüzyıllar). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.
• Aydın, Bilgin. XVI. Yüzyıl’da Dîvânı Hümâyun ve Defter Sistemi. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2017.
• Aydın, Mustafa. “Tiflis”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 41/150-153. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Başar, Fahameddin. Osmanlı Eyalet Tevcihatı 1717-1730. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1997.
• Bilge, M. Sadık. Osmanlı Çağı’nda Kafkasya. İstanbul: Kitabevi, 2015.
• Bilgili, Ali Sinan. “Osmanlı ve Safevî Hakimiyetlerinde Tiflis (XVIII. Yüzyıl)”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 21 (2009), 23-62.
• Çelebizâde İsmaîl Âsım Efendi. Tarih-i Çelebizade. hzr. Abdülkadir Özcan vd. 3 Cilt. İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
• Emecen, Feridun. “Mufassaldan İcmale”. Osmanlı Araştırmaları 16 (1996), 37-44.
• Genç, Serdar. Lale Devrinde Savaş (İran Seferlerinde Organiasyon ve Lojistik). İstanbul: Kitap Yayınevi. 2013.
• Gümüş, Nebi. “Tiflis’te İkinci Osmanlı Hakimiyeti ve 18. Yüzyıl Osmanlı Gürcü İlişkileri”. XVI. Türk Tarih Kongresi. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2010.
• İnalcık, Halil. Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi-I 1300-1600. çev. Halil Berktay. İstanbul: İş Bankası Yayınları, 2018).
• Kazdal, Mehmet. Bir Osmanlı Beylerbeyi Vezir İshak Paşa. Ankara: Fecr, 2022.
• Köse, Ensar. Osmanlı Devleti ve Rusya Arasında Kafkasların Taksimi (1724 İstanbul Antlaşması). İstanbul: Büyüyen Ay, 2017.
• Külbilge, İlker. 18. Yüzyılım İlk Yarısında Osmanlı-İran Siyasi İlişkileri (1703-1747). İzmir: Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• Lewis, Bernard. “Registers on Iran and Âdharbâyjân in the Ottoman Defter-i Khâqânî”, Melanges d'Orientalisme Afferts a Henri Masse, (Tahran 1963), 259-263.
• Öz, Mehmet. “Tahrir”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 39/425-429. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Öz, Mehmet. Osmanlı Tarihi Üzerine II (İnsan-Toplum-Ekonomi). Ankara: Cedit Neşriyat, 2020.
• Özgüdenli, Osman Gazi. “Osmanlı İranı I: Batı İran ve Azerbaycan Tarihi Hakkında Osmanlı Tahrîr Kayıtları: Coğrafî ve İdarî Taksimat”, AÜDTCF Tarih Araştırmaları Dergisi 34. (Temmuz 2003), 83-106.
• Saçmalı, Muhammet Habib. “Batı’da Barış, Doğu’da Savaş: Pasarofça Antlaşması Sonrası Surye ve Irak’ta Nizamın Tesisi (1718-1722)”. İslam Araştırmaları Dergisi 49. (Ocak 2023), 7-31.
• Saçmalı, Muhammet Habib. Sunni-Shiite Relations in the First Half of the Eighteenth Century and Early Modern Ottoman Universal Caliphate. Kaliforniya: Kaliforniya Üniversitesi, Doktora Tezi, 2021.
• Sazak, Samet. Osmanlı Döneminde Tiflis Eyaleti (1723-1735). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Subhi Mehmed Efendi. Subhi Tarihi: Sami ve Şakir Tarihleri ile birlikte 1730-1744. hzr. Mesut Aydıner. İstanbul: Kitabevi, 2007.
• Valiyev, Elvin- Yörük, Doğan. "Güney Kafkasya’da Osmanlı Hâkimiyeti (1723-1735)", SUTAD 40 (2016), 15-28.
• Volhoyskiy, M. A.- Muhanov, B. M. Kavkazkiy Vektor Rasiskoy Politiki. 4 Cilt. Moskova: 2011.
• Yeşilot, Okan. Şahın Ülkesinde (Rus Çarı I. Petro’nun İran Elçisi Artemiy Volinskiy’in Kafkasya Raporu). İstanbul: Yeditepe, 2014.