İslâm Hukuk Düşüncesinde Örfün Yeri, İşlevi ve Güncel Fıkhî Meselelere Etkisi

Yıl 2024, Sayı: 15-16, 139 - 166, 30.11.2024

Taha Yılmaz

https://doi.org/10.70971/akademikus.1566358

Öz

Hukuk, toplumda adaleti temin ve tesis etmek için toplumsal hassasiyetleri de gözönünde bulundurarak birçok ilke belirlemiştir. Toplumda hukukun işlevsel ve uygulanabilir hale dönüştürülmesi de bu hassasiyetlere bağlıdır. İslâm hukuku da kurallarını oluştururken tedvin ve inşa sürecinde Müslümanların iyi gördüğü, benimseyip alışkanlık haline getirdiği teamülleri bu perspektifte önemsemiştir. Yazılı hukuk kuralları yanında akl-ı selim tarafından kabul gören ve İslâm naslarıyla çelişmeyen örf ve adetleri adeta yaşayan hukuk olarak kabul etmiş, hükümlerin kaynağı olarak usûl-i fıkhın dayandığı fer’î deliller skalası içinde örfe yer vermiştir. Örf ve adetler hukuktaki yerlerine konumlandırıldıktan sonra şayet toplumda teâmül haline gelmiş iseler amel-i icma’a şeklinde bir tezahürle nassın bulunmadığı ya da nas bulunsa bile zarûret, umûmü’l-belvâ, kolaylık ve meşakkati giderme gibi prensiplerle azimetin yanında ruhsatlara da bazen müracaat edilir olgusuyla kendisine kimi hükümler dayandırılmıştır. İslâm hukukçuları tarafından fıkıh usûlü çerçevesinde hangi örf ve adetlerin kabul edileceği ve hangi şartlarla İslâm hukuku düşüncesinde örfe yer verileceği belirlenmiştir. Nitekim günümüzde birçok yeni fıkhî mesele Müslümanların hayatlarında inkâr edilmez bir olgu olarak mevcudiyetini devam ettirmekte ve bu gerçeklik de örf temelli etkiyi yeniden değerlendirme ihtiyacını ortaya koymaktadır. İslâm hukuk düşüncesinde örfün yeri, işlevi ve güncel fıkhî meselelere etkisini irdelemeyi hedefleyen bu çalışma tarihi döküman ve metin analizi yöntemiyle ortaya konuldu.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Delil, Kaynak, Örf, Güncel.

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Destekleyen Kurum

Bu araştırmayı desteklemek için dış fon kullanılmamıştır.

Place And Function Of Custom In Islamic Law Thought In The Context Of Ancient - Jedid And Its Effect On Current Fiqh Issues

Öz

Law has determined many principles in order to ensure and establish justice in society, taking into account social sensitivities. Transforming the law into a functional and applicable state in society also depends on these sensitivities. In this perspective, Islamic law, while creating its rules, gave importance to the practices that Muslims considered good, adopted and made a habit of during the codification and construction process. In addition to the written legal rules, he accepted the customs and traditions that are accepted by common sense and do not conflict with the Islamic texts as living law, and included customs as the source of the provisions in the scale of secondary evidence on which the usul al-fiqh is based. After customs and traditions are positioned in their place in law, if they have become a tradition in the society, licenses are sometimes applied in addition to perseverance with principles such as necessity, universality, convenience and eliminating difficulty, with a manifestation in the form of practice-i ijma'a where there is no text or even if there is a text. Some provisions were based on it due to its fact. It has been determined by Islamic jurists which customs and traditions will be accepted within the framework of fiqh procedure and under what conditions customs will be included in the thought of Islamic law. As a matter of fact, today, many new fiqh issues continue to exist as an undeniable phenomenon in the lives of Muslims, and this reality reveals the need to re-evaluate the influence based on custom. This study, which aims to examine the place and function of custom in Islamic legal thought and its impact on current fiqh issues, was put forward by historical document and text analysis method.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Evidence, Source, Customs, Current

Etik Beyan

It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited.

Destekleyen Kurum

The author(s) acknowledge that they received no external funding in support of this research.

Kaynakça

• Referans1 Abdulbakî, Muhammed Fuâd b. Sâlih el-Mısrî. el-Mu’cemü’l-Müfehres. Kahire: Dâru’l-Hadis, 2001.
• Referans2 Ali, Cevad. el-Mufassal fi tarihi’l-Arab Kable’l-İslam Beyrut: Dâru İhyai’t-Tûrasi’l-Arabi, 1993.
• Referans3 Apaydın, H. Yunus. “İctihad”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/432-445 İstanbul: TDV Yayınları, 2000. Referans4 Aral, Vecdi. Hukuk ve Hukuk Bilimi Üzerine. İstanbul: Filiz Kitabevi, 1991.
• Referans5 Âşur, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed b. Muhammed et-Tâhir et-Tûnisî. İslam Hukuk Felsefesi Çev. Vecdi Akyüz vd. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2022.
• Referans6 Atademir, Hamdi Ragıp. Aristo’nun Mantık ve İlim Anlayışı. Ankara: Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1974.
• Referans7 Atar, Fahrettin. Fıkıh Usûlü. İstanbul: İFAV. Yayınları, 1992.
• Referans8 Ateş, Ali Osman. İslam’a Göre Cahiyiyye Ehli Kitap Örf ve Âdetleri İstanbul: Beyan Yayınları, 1996.
• Referans9 Berki, Ali Himmet. Hukuk Tarihinde İslam Hukuku. Ankara: Örnek Matbaası, 1955.
• Referans10 Beşer, Faruk. Herkes İçin Kolay Usûlü Fıkıh. İstanbul: İFAV Yayınları, 2022.
• Referans11 Bigiyef, Mûsa Cârullah. Kavâid-i Fıkhiyye. haz. Ferhat Koca vd. Ankara: Ankara Okulu, 2018.
• Referans12 Buhârî, Alâuddîn Abdulazîz b. Ahmed. Keşfü’l-esrâr an usûli Fahru’l-İslâm Pezdevî. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Referans13 Buharî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu῾fî. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Muhammed Zuheyr b. Nâsır Beyrut: Dâru Tavgı’n-Necâh, 1422/2002.
• Referans14 Bustânî, Butrus b. Bûlus. Muhitu’l-Muhit. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Referans15 Câbirî, Muhammed Âbid. Arap- İslam Aklının Oluşumu. çev. İbrahim Akbaba, İstanbul: Kitabevi, 2001.