Modern Dönem Mısır’da Mürtedin Öldürülmesi Rivayetine Farklı Yaklaşımlar

Yıl 2025, Sayı: 17, 41 - 71, 31.05.2025

İsa Eren

https://doi.org/10.70971/akademikus.1587559

Öz

Hadislerin sahih bir şekilde gelecek nesillere nakli kadar doğru anlaşılması da oldukça önemlidir. Özellikle toplumsal etkisi göz önünde bulundurulduğunda, şiddet konulu rivayetlerin nebevî murada uygun bir şekilde anlaşılması ayrı bir değer ifade etmektedir. Bu kapsamda farklı boyutlarıyla ele alınması gereken rivayetlerden biri de “Dinini değiştireni öldürün” hadisidir. İslam, “Dinde zorlama yoktur.” ayetiyle insanlara inanç hürriyeti tanıdığını açıkça beyan ederken Hz. Peygamber’in de muhataplarını inanma hususunda herhangi bir zorlamaya tabi tutmadığı bilinmektedir. Hz. Peygamber’in mezkûr sözü, zahirî bir yaklaşımla okunduğunda Kur’an’daki din hürriyeti anlayışı ve Hz. Peygamber’in sünnetiyle tezat oluşturduğu ifade edilmektedir. Zira bu rivayet, İslam’ı terk edecek olanlar için meselenin bir de ölüm gibi ceza boyutunun olduğunu ortaya koymaktadır. Bu rivayet, 19. yüzyılda İslam dünyasında etkisini gösteren özgürlük düşüncesinin ön plana çıktığı modernleşme sürecinde, Kur’an’ın tanıdığı din özgürlüğünü sınırladığı gerekçesiyle eleştirilmiştir. Mürtede ölüm cezasıyla ilgili tartışmalar, yalnızca modernleşmenin getirdiği düşünsel değişimlerle değil, aynı zamanda klasik dönemdeki icmâya aykırı görüşlerin de etkisiyle şekillenmiştir. Bu konuda yoğun tartışmaların yaşandığı ülkelerden biri de Mısır olmuştur. Mezkûr rivayetle ilgili olarak üç farklı yaklaşım ortaya çıkmıştır: Rivayeti Kur’an ve sünnete aykırı bularak reddedenler, cezanın ancak düşmanca davranış şartının gerçekleşmesi hâlinde uygulanabileceğini savunanlar ve klasik dönemdeki icmâya dayanarak, herhangi bir düşmanlık şartı aranmaksızın yalnızca din değiştirme durumunda cezanın uygulanacağını ileri sürenler. Bu çalışmada İslam’ın irtidat suçunu işleyene karşı dünyada bir ceza öngörüp öngörmediği, eğer ceza varsa, bu cezayı gerekli kılınan hâllerin neler olduğu meselesi, Mısırlı âlim ve aydınların görüşleri çerçevesinde incelenmektedir. Çalışmada Mısırlı olmamakla birlikte Ezher’de eğitim almış veya eseri Mısır’da yayımlanmış müelliflerin kanaatlerine de yer verilmektedir. Görüşler ele alınırken tanımlayıcı/deskriptif yönteme başvurulmuş, sunulan deliller karşılaştırmalı analiz yöntemiyle irdelenmiştir. “Dinini değiştireni öldürün” rivayeti üzerine Mısır’da yaşanan tecrübeyi ele alan bu çalışmanın amacı, özelde bu rivayet, genelde ise tüm rivayetlerin doğru bir şekilde anlaşılmasında dikkat edilmesi gereken hususlara ışık tutmaktır.

Anahtar Kelimeler

Hadis , Sünnet , Mürted , İrtidat , Mısır

Etik Beyan

Bu çalışma Prof. Dr. Salih KESGİN danışmanlığında doktora öğrencisi İsa EREN tarafından hazırlanan ve 29/09/2023 tarihinde savunulan “Modern Dönemde Mısır'da Hadis ve Sünnet Konusundaki Yaklaşımlar” başlıklı doktora tezi esas alınarak hazırlanmıştır. Bu çalışma, etik kurul izni gerektirmeyen nitelikte olup kullanılan veriler literatür taraması/yayınlanmış kaynaklar üzerinden elde edilmiştir. Çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Different Approaches to the Narration of Killing the Apostate in Modern Egypt

Öz

It is significant both to perceive the hadiths correctly and to transmit them to future generations in an authentic manner. To understand the narrations on violence in accordance with the Prophetic intention is of valuable when its social impact is particularly taken into consideration. Indeed, one of the narrations to be analyzed in various dimensions in this context is the hadith “Whoever changes religion kill him”. While Islam clearly declares that it grants people the freedom of belief with the verse “Let there be no compulsion in religion”, it is known that the Prophet did not subject his interlocutors to any compulsion in terms of belief. It has been stated that the aforementioned saying of the Prophet in terms of a literal approach, contradicts the understanding of freedom of religion in the Qur'an and the Prophet's Sunnah. This narration reveals that there is also a punishment dimension such as death for those who would convert from Islam. This narration has been criticized on the grounds that it limits the freedom of religion recognized by the Qur'an during the modernization process which the idea of freedom came to the fore in the Islamic world in the 19th century. These debates on the death penalty for apostasy have been shaped not only by the intellectual changes brought about by modernization, but also by the views contrary to the ijmaa in the classical period. Egypt was one of the countries where intense debates on this issue took place. Those who reject the narration as it is contrary to the Qur'an and the Sunnah, those who argue that the punishment can only be applied if the condition of hostile behavior is met, and those who, depend on the ijma of the classical period, argue that the punishment can only be applied in case of apostasy without any condition of hostility related to the aforementioned narration, three diverse approaches emerge. This study investigates the issue of whether Islam prescribes a punishment in the world for apostasy, and if so, which the conditions make this punishment necessary within the framework of the views of Egyptian scholars and intellectuals. It also includes the opinions of non-Egyptian authors who got education in Al-Azhar or whose works were published in Egypt. While discussing the opinions, the descriptive method is used and the evidence presented is analyzed through comparative analysis. The purpose of this study, which deals with the Egyptian experience on the narration of “Whoever changes religion kill him”, is to shed light on the issues that should be considered in the correct understanding of this narration in particular and all narrations in general.

Anahtar Kelimeler

Hadith , Sunnah , Apostate , Apostasy , Egypt

Etik Beyan

*This study was prepared based on the doctoral dissertation titled “Approaches to Hadith and Sunnah in Egypt in the Modern Era,” written by doctoral student İsa EREN under the supervision of Prof. Dr. Salih KESGİN and defended on September 29, 2023. This study does not require ethics committee approval, as the data used were obtained from literature review/published sources. It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited.

Kaynakça

• Abdürrezzâk, Yusuf - Menûn, Muhammed İsa. Hayatü eş-Şeyh İsa Menûn, 1957.
• Ahmed, Kâsım. el-Avde ile’l-Kur’ân. Kahire: Mektebetü Medbûlî’s-Sağîr, 1997.
• Asr, İman Muhammed Fethullah. “Hurriyetu’l-i‘tikâd ve haddu’r-ridde”. Mecelletü Külliyyeti’d-Dirâseti’l-İslâmiyye ve’l Arabiyye li’l-benât bi Sohac 25/3 (2016), 2576-2619.
• Aşmâvî, M. Saîd. Usûlü’ş-şerîa. Kahire: Mektebetü Medbûlî’s-Sağîr, 4. Basım, 1996.
• Ateş, Abdurrahman. “İnanç Özgürlüğünün Sınırı/Kapsamı ve İnanç Özgürlüğü Açısından ‘Mürtedin Cezalandırılması’na Dair Bir Değerlendirme”. Kur’ân’ın Farklı İnanç Mensuplarına Yaklaşımı, 2007.
• Avvâ, Muhammed Selîm. fî Usûli’n-nizâmi’l-cinâʾiyyi’l-İslâmî. Kahire: Dârü’l-Maârif, ts.
• Aydın, Mustafa. Reşîd Rızâ ve Hadis (Neo-Selefîlîk Ekolü). İstanbul: Kitap Dünyası, 2023.
• Bayram, Fatih. Modern Dönem Peygamber Tasavvuru Reşîd Rızâ Örneği. Ankara: TDV Yayınları, 2020. Bennâ, Cemal el-. el-İslâm ve hurriyetu’l-fikr. 1999, ts.
• Bennâ, Cemal el-. Hurriyetu’l-fikr ve’l-iʿtikâd fi’l-İslâm. Kahire, 1998.
• Bennâ, Cemal el-. Kellâ sümme kellâ lî fukahâʾi’t-taklîd. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-İslâmî, ts.
• Bennâ, Cemal el-. Sünne ve devruhâ fi fıkhı’l-cedîd. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-İslâmî, ts.
• Beroje, Sahip. Farklı Bakış Açılarıyla İrtidat Suçu ve Cezası. Ankara: Fecr, 2. Basım, 2017.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl b. İbrahim Cu’fî. Sahîhü’l-İmâmi’l-Buhârî. nşr. Muhammed Züheyr b. Nâsır. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necat, 1. Basım, 1422.
• Buhtiyye, Mahmud Selâme. “Şübühât ve rüdûd havle’r-riddeti fî dav‘i’s-sünneti’n-nebeviyye”. Mecelletü Kıta Usûli’d-dîn 13/2 (2018), 607-655.
• Cum‘a, Ali. “Haddü’r-ridde”. Hakâikü’l-İslâm fî muvâceheti şübühâti’l-müşekkikîn. 553-555. Kahire: el-Meclisü’l-A‘lâ li’ş-Şuʾûni’l-İslâmîyye, 2002.
• Çâvîş, Abdülazîz. el-İslâm dînü’l-fıtra ve’l-hurriyye. Kahire: Dârü’l-Hilâl, 1952.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasan Ali b. Ömer b. Ahmed. Sünenü’d-Dârekutnî. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 2004.
• Dâvûd, Muhammed Muhammed (ed.). Mevsûatu beyâni’l-İslâm: er-red ale’l-iftirâât ve’ş-şübühât el-kısmü’s-sâlis: es-sünnetü’n-nebeviyye. 8 Cilt. Kahire: Dârü Nehdati Mısr, 2012.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Sünenu Ebû Dâvûd. thk. Şuayb el-Arnaût - Muhammed Kâmil Karabelli. 7 Cilt. Beyrut: Darü’r-Risâleti’l-Alemiyye, 2009.
• Ebû Zehre, Muhammed. el-Cerîme ve’l-ukûbe fî fıkhi’l-İslâm: el-Ukûbe. Daru’l-Fikri’l-Arabî, ts.
• Ebû Zehre, Muhammed. Tanzîmü’l-İslâm li’l-müctemaʿ. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-Arabi, ts.
• Ebû Zehv, M. Muhammed. el-Hadîs ve’l-muhaddisûn. Riyad: İdârâtü’l-buhûsi’l-ilmiyye ve’l-iftâ ve’d-da‘ve ve’l-irşâd, 1984.
• Ebü’l-Fütûh, Abdülmün‘im. “el-İslâmu’l-vehhâbiyyu’l-bedevî eşâ’e münâhe’t-tetarruf”. Almasry Alyoum. 10 Mayıs 2006. Erişim 01 Ekim 2024. https://www.almasryalyoum.com/news/details/2176814
• Esved, Muhammed Abdürrezzak. el-İtticâhâtü’l-mu‘âsıra fî dirâseti’s-sünneti’n-nebeviyye fî Mısr ve Bilâdi’ş-Şâm. Dımaşk: Dâru’l-kelimi’t-tayyib, 1429.
• Gazzâlî, Muhammed. Miʾetü sü’âlin ani’l-İslâm. Kahire: Nehdatü Mısr, 4. Basım, 2005.
• Goldziher, Ignaz. Mezâhibü’t-tefsîri’l-İslâmî. çev. Ali Hasan Abdülkâdir, 1944.
• Hediyye, Şaban. “Mektebü’l-irşâd li’l-İhvâni’l-müslimîn yerfidu kânûnî haddi’r-ridde”. youm7. 25 Nisan 2009. Erişim 10 Ekim 2024. http://www.youm7.com/92534
• Huveydî, Fehmî. Mısr türîdü hallen. Kahire: Dârü’ş-şürûk, ts.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekr Abdullâh b. Muhammed İbrahim el-Absî. el-Kitâbü’l-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’t-Tac, 1989.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Takrîbü’t-tehzîb. thk. Muhammed Avvâme. Haleb: Dârü’r-Reşid, 1996.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd el-Endelüsî el-Kurtubî. el-Îsâl fi’l-muhallâ bi’l-âsâr. thk. Abdülgaffâr Süleyman el-Bündârî. 12 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdülmelik. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa es-Sekkâ vd. 2 Cilt. Kahire: Matbaatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâduhu, 2. Basım, 1955.
• İsmail, Kâmil Muhammed Câhin. “Haddu’r-ridde fi dav’i’s-sünneti’l-muṭahhara”. Mecelletü Külliyyeti’d-Dirâseti’l-İslâmiyye ve’l Arabiyye li’l-benât bi’l-İskenderiyye 26/2 (2010), 639-763.
• Kâmil, Ömer Abdullah. Kırâe nakdiyye fi fikri Muhammed Said Aşmâvî ve’r-red alâ iftirââtihi. Beyrut: Bisân li’n-Neşr, 2003.
• Kardâvî, Yûsuf. Cerîmetü’r-ridde ve ukûbetü’l-mürted fî dav‘i’l-Kur‘ân ve’s-sünne, ts.
• Kardâvî, Yûsuf. “eş-Şerîa ve’l-hayât: el-Hudûd fi’l-İslâm”. el-Cezire. 28 Kasım 2010. Erişim 13 Ekim 2024. https://www.youtube.com/watch?v=9xgjM4sopCg
• Kudâme, Abdullah b Ahmed b Muhammed b Kudâme Cemmâîlî Makdisî. el-Muğnî. thk. Mahmud Abdülvehhâb Fâyid - Tâhâ ez-Zeynî. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Kahire, 1970.
• Mansûr, Ahmed Subhî. Haddü’r-ridde. Beyrut: el-İntişârü’l-Arabî, 1. Basım, 2008.
• Mat‘anî, Abdülazîm İbrahim Muhammed. Ukûbâtü’l-irtidâd ani’d-dîn beyne’l-edilleti’ş-şer‘îyye ve şübühâti’l-münkirîn. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1. Basım, 1993.
• Mersafî, Sa‘d. Hadisu haddi’r-ridde fî dav‘i usuli’t-tahdîs rivâye ve’d-dirâye. Kuveyt: Mektebetu’l-Menâr, ts. Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîh-i Müslim. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1991.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb. Sünenü’n-Nesâî. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. 9 Cilt. Halep: Mektebetü’l-Matbuati’l-İslâmiyye, ts.
• Orhan, Fatih. Fıkıh ve Özgürlükler Bağlamında İrtidad. Ankara: Gece Kitaplığı, 2018.
• Polat, Salahaddin. “Hadislerin Kur’an’a Arzının Problemleri”. Sünnetin Dindeki Yeri. 177-185. İstanbul, 1995.
• Reşîd Rızâ, Muhammed. el-Vahyü’l-Muhammedî. Beyrut: Müessesetu İzzeddin, 3. Basım, 1406.
• Reşîd Rızâ, Muhammed. Mecelletü’l-Menâr. 35 Cilt, 1909.
• Reşîd Rızâ, Muhammed. Tefsîrü’l-menâr. 12 Cilt. Kahire: Dâru’l-Menâr, 2. Basım, 1947.
• Saîd b. Mansûr, Ebû Osmân b. Şu‘be el-Horasânî. Kitâbü’s-sünen. thk. Habîbürrahman el-A‘zamî. 2 Cilt. Bombay: Dârü’s-Selefiyye, 1982.
• Saîdî, Abdülmüteâl. el-Hürriyyetü’d-dîniyyetü fi’l-İslâm. Kahire: Dârü’l-Kitabi’l-Mısrî, 2012.
• Sakr, Şehhâte. Keşfü’ş-şübühât a‘dâi’s-sünne reddi’s-sihem an hayri’l-en‘âm. İskenderiye: Darü’l-Hulefâ-yi Râşidîn - Dârü’l-Fethi’l-İslâmî, ts.
• San‘ânî, Abdürrezzâk. el-Musannef. thk. Habîbürrahman el-A‘zamî. 11 Cilt. Beyrut: el-Meclisü’l-İlmi, 1983.
• Sıdkî, Muhammed Tevfik. “el-İslâm hüve’l-Kur’ân vahdehû”. Mecelletü’l-Menâr 9 (ts.), 515-524.
• Sıdkî, Muhammed Tevfik. “Kelimât fi’n-neshi ve’tevâtüri ve ahbâri’l-âhâdi ve’sünne”. Mecelletü’l-Menâr 11 (1908), 688-696.
• Şeltût, Mahmud. el-İslâm: ʿAkîde ve şerîʿa. Kahire: Dârü’ş-Şurûk, 18. Basım, 2001.
• Şirbînî, İmâd es-Seyyid. Ukûbetü’z-zânî ve’l-mürted. Kahire: Mektebetü’l-Îmân, 2003.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Târîhu’t-Taberî: Târîhu’r-rusül ve’l-mülûk. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. Kahire: Dârü’l-Maârif, 2. Basım, ts.
• Taiylib, Cemil İbrahim. “Mevkıfü’l-akîdetu’l-İslâmiyye min kadiyyetü’r-ridde”. Havliyyetü Külliyyeti Usûli’d-dîn bi’l-Kâhire 21 (20024), 833-938.
• Tayyib, Ahmed. “el-İmâmu’t-tayyib: Me hüve hükmü’l-mürted”. el-Ezher. 16 Haziran 2016. Erişim 01 Ekim 2024. https://www.youtube.com/watch?v=eIrNjKmI2Ng&t=313s
• Ûdeh, Abdülkâdir. et-Teşrîʿu’l-cinâʾiyyü’l-İslâmî. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabi, ts.
• Yâfiî, Salih. “Reddü’ş-şübühât ala’n-nesh ve kevni’s-sünneti min’ed-dîn”. Mecelletü’l-Menâr 12 (ts.), 441-450.
• Yusuf, Abdurrahman Muhammed. el-Kur’âniyyûn fî Mısr ve mevkıfü’l-İslâm minhum. Kahire: Dârü’l-Beyân, 2012.
• Zakzûk, Mahmud Hamdi. el-İslâmî fî müvâceheti hamalâti’t-teşkîk. Dârü’l-Meârif, ts.