Farklı Ekim Sıklıklarının Determinant ve İndeterminant Susam (Sesanum indicum L.) Tiplerine Etkisi

Yıl 2001, Cilt: 14 Sayı: 1, 23 - 27, 01.06.2001

Bülent Uzun M. İlhan Çağırgan

Öz

Bu çalışma, determinant ve indeterminant büyüme özelliklerine sahip susam tiplerinin farklı sıra arası mesafelerine tepkilerini belirlemek üzere Antalya Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü’nde gerçekleştirilmiştir. Det 11-144, Muganlı-57 ve ZZM-0830 hatlarından oluşan genetik materyal üç tekerrürlü olarak iki faktörlü tesadüf blokları deneme deseninde denenmiştir. Det 11-144 mutant hattı, normal tiplerin aksine susamda agronomik olarak oldukça önemli olan senkronize çiçeklenme özelliğine sahiptir. Senkronize çiçeklenmeyle birlikte gelen eş zamanlı olgunlaşma susamda uygun bir hasat zamanı belirlenmesini sağlarken, aynı zamanda hasat-harman işlemlerinin makine ile yapılmasını sağlayabilecek mutant bir özelliktir. Beş bitki verimi, bitkide kapsül sayısı, kapsülde dane sayısı, 1000-tohum ağırlığı, ilk kapsül yüksekliği ve bitki boyu gibi verim ve verimle ilişkili özelliklerin ölçülmesiyle elde edilen verilere deneme desenine uygun varyans analizi ve Duncan testi uygulanmasıyla, Det 11-144 mutant hattının bölgenin en çok tercih edilen çeşidi Muganlı-57 ve verim gücü yüksek olan dış orijinli ZZM-0830 hattı üzerinde potansiyeli değerlendirilmiştir. 40 cm sıra arasında Det 11-144 mutantının verimi, indeterminant büyüme gösteren bölgenin çeşidi Muganlı-57 ve Çin orijinli ZZM-0830 hatlarına üstünlük sağlamıştır. 40 cm sıra arasında Det 11-144’ün veriminin yüksek olması ve sıra arası mesafesinin azalmasıyla birlikte artan m2’deki bitki sayısı, modifiye edilen yetiştirme sistemiyle birlikte bu determinant mutant hattın potansiyelinin umut verici olduğunu göstermektedir. Ayrıca, hasat zamanı eş zamanlı olgunlaşmanın bir sonucu olarak Det 11-144 mutantında normal tiplerin aksine hasat zamanı kapsüllerin çatlamasıyla meydana gelen verim kayıplarının olmaması bu mutantın önemini bir kat daha arttırmaktadır. Sonuç olarak, Det 11-144 mutantının uygun sıra arası mesafesi kullanıldığı takdirde, çeşit deseni içerisinde yer alabilecek potansiyelinin olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Susam, Sesanum indicum L., Determinant büyüme, Sıra arası, Verim

The Influence of Different Row Spaces on Determinate and Indeterminate Sesame Types

Öz

This research was carried out to determine the response of determinate and indeterminate sesame types in the several row spaces in Antalya at Mediterranean Agricultural Research Institute. The genetic material consisting of Det 11-144, Muganlı-57, and ZZM-0830 was grown in a Factorial Randomised Complete Blocks Design with three replications. Det 11-144 mutant line unlike normal types is of synchronize flowering mutant character that is agronomically very important in sesame. Whilst synchronize maturing coming from synchronize flowering enabling to appropriate harvest time in sesame, it simultaneously can allow mechanized harvesting. The data were obtained on seed yield per five plants, number of capsules per plant, seed yield per capsule, 1000-seed weight, stem height to the first capsule, and plant height. Variance analysis and Duncan’s Multiple New Range Test applied to the data. It was found that Det 11-144, shows determinate growth habit different from the other lines, was superior to the adapted cultivar of the region, Muganlı-57 and ZZM-0830 originated from China for seed yield per five plants in 40 cm row space. As a new agronomical approach for growing sesame, Det 11-144 mutant line gives big opportunity to obtain high yield by increasing number of plants per meter square and it has high yield comparing to the other lines in 40 cm row space. In addition, yield losses in Det 11-144 at harvest time do not occur due to its determinate growth habit. As a result, Det 11-144 mutant line can take in place within cultivar diversity of the region if suitable row space is used.

Anahtar Kelimeler

Sesame, Sesanum indicum L., Determinate growth habit, Row space, Yield

Kaynakça

• Anonim, 1989. Tarımsal yapı ve üretim. DİE yayınları, Ankara.
• Anonim, 1996. Tarımsal yapı ve üretim. DİE yayınları, Ankara.
• Anonymous, 2000. www.fao.org.
• Ashri, A. 1997. Improved performance of the induced determinate mutant in sesame. Report of the Second FAO/IAEA Research Co-ordination Meeting on Induced Mutation for Sesame Improvement, pp.85-95, 9-13 September, IAEA, Antalya, Turkey.
• Cagirgan, M. I. 1997. Mutation breeding of sesame for intensive management. Report of the Second FAO/IAEA Research Co-ordination Meeting on Induced Mutation for Sesame Improvement, pp.85-95, 9-13 September, IAEA, Antalya, Turkey.
• Can, A. ve Muganlı, A. 1964. Susam. Tarım Bakanlığı Ziraat İşleri Genel Müdürlüğü yayınları D-106, Ankara.
• Li, Y. 1997. The induced mutation of sesame genetic male sterility (GMS) and heterosis breeding. Report of the Second FAO/IAEA Research Co-ordination Meeting on Induced Mutation for Sesame Improvement, pp.85-95, 9-13 September, IAEA, Antalya, Turkey.
• Freed, R., Einensmith, S. P., Guetz, S., Reicosky, D., Smail, V.W. and Wolberg, P. 1989. User’s guide to MSTAT-C, an analysis of agronomic research experiments. Michigan State University, USA.
• Sarı, M., Köseoğlu, T., Kılıç, Ş., Aksoy, T., Kaplan, M. ve Pilanalı, N. 1993. Akdeniz Üniversitesi Kampüs alanının detaylı temel toprak etüdü ve ideal arazi kullanım planlaması. Yayınlanmamış Rapor, Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü, Antalya.
• Uzun, B., 1997. Susamda verim, verim komponentleri ve yağ miktarının varyasyonu ve verimle ilişkili özellikler. Akdeniz Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Antalya. Weiss, E. A., 1983. Sesame. In: Oilseed crops, Longman Inc., New York, pp. 282-340.