Anadolu'da ¨Alaca¨ Üzerine Bir Karşılaştırma

Yıl 2013, Cilt: 6 Sayı: 11, 0 - 0, 22.12.2013

İşıl Erarslan

Öz

Birçok yazılı ve basılı kaynakta; “birkaç rengin karışımından oluşan çok renkli”⁴ anlamına gelen “alaca” Anadolu'nun birçok yerinde, çok renkli kumaş anlamında kullanılmaktadır. Örneğin çok renkli kilime “alacalı kilim” ya da ikiden fazla renkli ipliklerle dokunmuş veya desenlendirilmiş bir çuvala “alacalı çuval” denilmektedir.

Bazı kaynaklarda “alaca örneklerinin “pamuklu” olduğu söylenilse de ipekli ve yünlü dokumalara da rastlanmaktadır.

Adından da anlaşıldığı gibi çok renkli anlamına gelen “alaca”, ele aldığımız yörelerde biraz farklılık göstermektedir; Tokat'ta birden fazla renkten oluşan kareli (ekose) kumaşlara, Gaziantep'te renkli çizgili kutnu kumaşlara, Burdur'da ise renkli, çizgili, desenli ve motifli olan tüm kumaşlara  “alaca” denilmektedir.

Anlaşıldığı üzere “alaca” dokumanın adı olarak değil, yöresel adlandırma olarak kullanılmaktadır.

Başka yörelerde de “alacalar” mevcuttur; örneğin, Şam'da dokunduğu için “Şam Alacası” en bilinenidir. Ayrıca Tire, Erzurum, Bursa, Halep, Manisa ve Kastamonu'da da dokunduğu bilinmektedir. Günümüzde Buldan (Denizli) ve Arapkir (Malatya)'da dokunmaktadır.⁵ Buradaki amacımız alacaları anlatmaktan çok “alaca” kavramını öne çıkarmaktır. Bu nedenle dikkat çekmek istenilen nokta, üç bölgede de (Burdur, Gaziantep, Tokat) bölgesel adlandırılmanın “alaca” olduğunu fark etmiş olmamızdır.

Üç örnekte birbirinden çok farklı olmasına karşın aynı adı taşımaktadır. “Alaca” sözcüğü herhangi bir kumaş çeşidi adı olmaktan çok bir kumaşın desen oluşturmaktaki bir özelliği olarak düşünülebilir. Denilebilir ki; çözgüden ya da atkıdan çok renklilik ve desenlendirme karakteri üzerine yerel bir ifade olarak kullanılmaktadır. Desen adı değil, desenlendirmede bir temel özellik olarak kabul edilebilir. Başka bir ifade ile çözgüden veya atkıdan desenlendirme gibi adlandırılabilir.

Bu çalışmada üç yöreye ait “alaca” özellikleri anlatılacaktır. Üç “alacanın” da, yapısal analizleri yapılarak özgün çizelgelere yerleştirilecek, bu çizelgeler karşılaştırılarak bir değerlendirme yapılacaktır. Sonuç olarak “alacanın” ifade ettiği anlam çizelgeler üzerinden ortaya konmaya çalışılacaktır. Bildiri bu türlerin birbirinden farklı olduğunu gösteren fotoğraflarla sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Alaca, Anadolu, Kumaş