Savaşçı Bir Sanatkârın Kaleminden Safevî Sarayındaki Müzehhib ve Nakkaşlara Dair Notlar

Yıl 2019, Cilt: 13 Sayı: 24, 63 - 81, 19.07.2019

Gülnihal Küpelı

Öz

Makalenin konusu, “Mecmaü’l-Havâs” isimli şairler tezkiresinde tezyinî kitap sanatkârlarına atfedilen biyografilerin incelenmesinden ibarettir. Sâdıkî Bey Kitabdâr’ın Çağatay Türkçesi ile kaleme aldığı bu eser, başta yazarın kendisi olmak üzere Hasan el-Bağdâdî, Mîr Musavvir, Mîr Seyyid Ali, Muzaffer Ali ve Hâce Abdülaziz gibi XVI. yüzyılın seçkin sanat ustaları hakkında önemli bilgiler içermektedir. Makalenin temel amacı doğrultusunda, önce Sâdıkî Bey’in hayatı, şair ve nakkaş kimliği hakkında genel hatlarıyla bahsedilecek; ardından ise “Mecmaü’l-Havâs”ta musavvir, tarrâh, nakkaş ve müzehhip olarak tanımlanan sanat erbabına dair veriler aktarılacaktır. Bu veriler, Kadı Ahmed’in “Gülistan-i Hüner”i, Gelibolulu Mustafa Âlî’nin “Menâkib-i Hünerverân”ı ve İskender Bey Türkman’ın “Târîh-i Âlemârâ-yı Abbâsî”si bağlamında tahlil edilecek, sanatkârların günümüze ulaşmış eserlerine gönderme yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sâdıkî bey kitabdâr, mecmaü’l-havâs, islam kitap sanatları, tezhip, minyatür, safavî saray kütüphanes

Notes by a Warrior Artist on the Illuminators and Painters at the Safavid Court

Öz

The paper examines a group a biographies attributed to craftsmen of book arts, in a tadhkira of poets “Majma al-Khawas”. This work, written by Sadiqi Beg in Chagatai Turkish contains important information about the craftsmen of the 16th century; including Hasan al-Baghdadi, Mir Musawwir, Mir Sayyid Ali, Muzaffar Ali ve Khvaja Abd al-Aziz, as well as the author himself. Due to the main purpose of the article, the life of Sadiqi Beg and his identity as a poet and painter will be discussed in general terms; then the biographical information of the artists, who are defined as painters, illustrators, and illuminators according to “Majma al-Khawas” will be dealt with. These data is analyzed in the context of Qadi Ahmad’s “Gulistan-i Huner”, Gelibolulu Mustafa Ali’s “Menaqib-i Hunerveran” and Iskender Bey Turkman’s “Tarih-i Alemara-yı Abbasi”, and the survived works of the craftsmen is be addressed.

Anahtar Kelimeler

Sadiqi Beg kitabdar, majma al-khawas, islamic arts of book, illumination, painting, safavid court library-atelier

Kaynakça

• Akimushkin, O., (2003). Arts of the book, painting and calligraphy, part one: ıran and north-western central asia. (Editör: Adle C., Habib I.). History of Civilizations of Central Asia (Development in Contrast: From the Sixteenth to the Mid-nineteenth Century) içinde. Paris: UNESCO Publishing, 5, 555-585. Akün, Ö., F., (1988). Ahdî, Türkiye diyanet vakfı islam ansiklopedisi, 1, 509-514. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı. Alparslan, A., (1988a). Abdullah-ı Şîrâzî, Türkiye diyanet vakfı islam ansiklopedisi, 1, 136-137. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı. Alparslan, A., (1988b). Ali Rızâ-yi Abbâsî, Türkiye diyanet vakfı islam ansiklopedisi, 2, 438-439. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı. Anonim (1986). The Cambridge history of ıran: the timurid and safavid periods. (Editör: Peter Jackson). Cambridge: Cambridge University. Anonim (2009a). Illustration, The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture, 2, 191-268. Oxford: Oxford University Press. Anonim (2009b). Mir Musavvir, The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture, Oxford: Oxford University Press, 2, 537-538. Anonim (2009c). Mir Sayyid Ali, The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture. Oxford: Oxford University Press, 2, 540-541. Anonim (2009d). Muzaffar ‘Ali, The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture. Oxford: Oxford University Press, 3, 39-40. Anonim (2009e). Sadiqi, The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture. Oxford: Oxford University Press, 3, 160-161. Anonim (2009k). Siyavush, The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture. Oxford: Oxford University Press, 3, 225-226. Bailey, G., A., (2000). The sins of sadiqi’s old age. (Editör: R. Hillenbrand). Persian Painting from the Mongols to the Qajars: Studies in Honour of Basil W. Robinson içinde. London: I.B.Tauris, 264-265.
• Barrett, D. ve Gray B., (1963). Les tresors de l’asia: la peinture ındienne. Geneve: Skira.
• Barry, M., (2004). Figurative Art in Medieval Islam and the Riddle of Bihzâd of Herât (1465-1535). Paris: Flammarion.
• Binyon, L. [ve öte.] (1971). Persian Miniature Painting. New York: Dover Publications.
• Brend, B., (1991). Islamic art. Massachusets: Harvard University Press.
• Canby S., R., (2003). Safavid illumination. (Editör: Thompson J. ve Canby S. R.). Hunt for Paradise: Court Art of Safavid Iran 1501-1576 içinde, Milano: Skira, 135-153.
• Canby, S., R., (2010). The safavids. Treasures of the Aga Khan Museum: Masterpieces of Islamic Art içinde. Berlin: Aga Khan Trust for Culture, 191-228.
• Çağman, F., (1988). Abdülaziz b. Abdülvehhâb, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c.1, s.185-186. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Çağman, F., ve Tanındı Z., (1996). Osmanlı-safevi ilişkileri (1578-1612) çerçevesinde topkapı sarayı müzesi resimli el yazmalarına bakış. (Editör: Mülayim S., Sönmez Z., Altun A.). Aslanapa Armağanı. İstanbul: Bağlam Yayıncılık, 37-62.
• Çavuşoğlu, M., (1991). Bâkî, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 4, 538-540. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Çınarcı, M., N., (2012). Sâdıkî-i Efşâr’ın tebriz milli kütüphanesindeki külliyatı ve türkçe manzumeleri, Turkish Studies, Sayı 7/3, 813-835.
• Dickson M., B., (1989). The canons of painting by sadiqi bek. The Houghton Shahnameh içinde, Cambridge: Harvard University Press, 1, 259-269.
• Dickson, M. B. ve Welch, S., C., (1981). The houghton shahnameh. Cambridge MA: Harvard University Press.
• Dihhudâ, M. A. A., (1373). Lugatnâme. Tahran: Dânişgâh-i Tahran.
• Felsefi, N., (1344-47). Zindegâni-yi Şah Abbas-ı Evvel. Tahran: Danişgâh-ı Tahran.
• Gandjei, T., (1971). Sâdıkî-i afşar’ın türkçe şiirleri. Türkiyat Mecmuası. Sayı: 16, 19-26.
• Gandjei, T., (1975). Notes on the life and work of sâdiqî: a poet and painter of safavid times. Der Islam. Sayı: 52/1, 111-118.
• Gelibolulu, M. Â., (2012). Menâkıb-ı hünerveran: hattatların ve kitap sanatçılarının destanları. (Haz. Müjgan Cunbur). İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Holod, R., (2012). The fortress and the city. Treasures of the Aga Khan Museum: Architecture in Islamic Arts içinde. Geneva: Aga Khan Trust for Culture, 131-180.
• İskender Bek Türkman (1314). Târîh-i Âlemârâ-yı Abbâsî. Tahran: Müessese-yi İntişârât-i Emir Kebir.
• Kâdî Mîr Ahmed, Münşî-yi Kummî (1352). Gülistân-i Hüner. (Tsh. Ahmed Süheylî Hânsârî). Tahran: İntişârât-i Bünyâd-i Ferheng-i İran.
• Kartal, A., (1999). Sadıkî-i kitâbdâr’ın mecma’u’l-havâs isimli tezkiresi ve onda yer alan anadolulu şâirler. Türk Kültürü. Sayı 37/440, 746-754.
• Kazan, H., (2010). XVI. asırda sarayın sanatı himayesi. İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültürünü Araştırma Vakfı.
• Kurtuluş, R., (2004). Mes‘ûd-i sa‘d-i selmân, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 29, 352-353. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Kurtuluş, R., (2010). Takî-i evhadî, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 39, 456-457. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Kuşoğlu, M. O., (2012). Sâdıkî-i kitâbdâr’ın mecmaü’l-Havâs adlı eseri (İnceleme-Metin-Dizin). Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Kühnel, E., (1939). History of miniature painting and drawing. (Editör: Arthur Upham Pope, Phyllis Ackerman). A Survey of Persian Art from Prehistoric Times to the Present içinde. London: Oxford University Press, 1878-1879.
• Lowry, D. G. ve Beach, M. C. (1988). An annotated and ıllustrated checklist of the vever collection. Washington D.C.: Smithsonian Institution.
• Malik Daylami (1989). Preface to the Amir Husayn Beg album. (Çeviren: W. M. Thackston). A Century of Princes: Sources on Timurid History and Art içinde. Massachusetts: Aga Khan Program for Islamic Architecture.
• Meriç, R. M., (1953). Türk nakış sanatı tarihi araştırmaları vesikalar. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi.
• Porter, Y., (2000). From the “theory of the two qalams” to the “seven principles of painting”: theory, terminology, and practice in persian classical painting. Muqarnas, Sayı 17, 109-118.
• Qâdî Ahmad [Qummî] (1959). Calligraphers and painters. (Çeviren: V. Minorsky). Washington: Freer Gallery of Art.
• Robinson, B. W., (1976). İsmâ‘îl II’s copy of the Shâhnâma. İran, Sayı 14, 1-8.
• Roxburgh, D. J., (2001). Prefacing the image: the writing of art history in sixteenth-century Iran. Leiden: BRILL.
• Sâdıkî Bek Efşâr (1372). Kânûnu’s-Süver. (Tahkik: Necib Mâyil Herevî). Kitab-Ârâyî der Temeddün-i İslamî içinde. Meşhed: Müessese-yi Çap ve İntişârât-i Âstân-i Kuds-i Rezevî.
• Sâdıkî Kitabdâr (1327). Mecmaü’l-Havâs. (Neşreden: Abdürrasul Hayyampur). Tebriz: Çaphâne-yi Ahter.
• Sadig Bey Efşar (1971). Ganun-üs-Süver. (Çeviren: Adil Gazıyev). Bakı: Elm Neşriyyatı.
• Sadig Bey Efşar (2008). Mecmeül-Hevas. (Neşreden: Ekrem Bağırov). Bakı: Elm Neşriyyatı.
• Sadig Bey Efşar (2012). Türkçe mektublar (Transfoneliterasiya ve Fotofaksimile). Bakı: Elm ve Tehsil.
• Sadig-Bek Afşar (1963). Ganun ös-Sövar (Traktat o Jivopisi). (Çeviren: A.Y. Kaziev). Baku: İzdatelctvo Akademii Nauk Azerbaydjanskoy SSR.
• Simpson, M. S., (1995). Sultan Ibrahim Mirza’s Haft awrang: a princely manuscript from sixteenth-century Iran. London-New Haven: Yale University Press.
• Simpson, M. S., (2017). Who’s Hiding Here? Artists and Their Signatures in Timurid and Safavid Manuscripts. (Editör: Kishwar Rizvi). Affect, Emoton and Subjectivity in Early Modern Muslim Empires: New Studies in Ottoman, Safawid and Mughal Art and Culture içinde. Leiden: BRILL, 45-65.
• Skelton, R., (2000). Ghiyath al-din ‘ali-yi naqshband and an episode in the life of sadiqi bey. (Editör: R. Hillenbrand). Persian Painting from the Mongols to the Qajars: Studies in Honour of Basil W. Robinson. London, 249-263.
• Şah Tahmasb-I Safevî (2001). Tezkire. (Çeviren: Hicabi Kırlangıç). İstanbul: Anka Yayınları.
• Taberî, M. A., (1372). Zübdetü’l-Âsâr. Tahran: Müessese-yi İntişârât-i Emir Kebir.
• Tanındı, Z., (2009). Siyâvuş Bey, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 37, 309-310. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Tanındı, Z., (2016). Illumination and Decorative Design in Qur’anic Manuscripts. The Art of the Quran: Treasures from the Museum of Turkish and Islamic Arts içinde. Washington DC: Arthur M.Sackler Gallery.
• Terbiyet, M. A., (1314). Dânişmendân-i Azerbaycan. Tahran: Matbaa-yı Meclis.
• Welch, A., (1976). Artists for the shah: late sixteenth-century painting at the ımperial court of ıran. New Haven-London: Yale University Press.
• Welch, A. ve Welch, S. C., (1991). Arts of the ıslamic book: the collection of prince sadruddin aga khan içinde. Ithaca-London: Cornell University Press, 79-80;
• Welch, S. C., (1972). A king’s book of kings: the shah-nameh of shah tahmasp. New York: The Metropolitan Museum of Art.
• Welch, S. C., (1976). Royal persian manuscripts. London: Thames and Hudson.
• Wescoat, J. L., (2012). Gardens, pavilions and tents: the arts of shelter. treasures of the aga khan museum: architecture in ıslamic arts içinde. Geneva: Aga Khan Trust for Culture. 235-292.