2015-2017 Kazı Dönemlerinde İznik Çini Fırınları Kazısı’nda Ele Geçen Baskı ve Kalıp Baskı Tekniğinde Dekorlu Seramikler

Yıl 2019, Cilt: 13 - 21. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştımaları Sempozyumu Bildirileri, 182 - 192, 01.10.2019

V. Belgin Demirsar Arlı Şennur Kaya , Hakan Arlı Özlem Erol

Öz

Batı Anadolu’da küçük bir yerleşim yeri olan İznik, Osmanlı öncesinden XVIII. yüzyıla
kadar uzanan süreçte çini-seramik üretiminin kesintisiz sürdüğü önemli bir merkezdir.
Roma, Bizans, kısa süren Anadolu Selçuklu hakimiyetlerinden sonra 1331 yılına kadar Bizans
İmparatorluğu idaresinde kalan İznik’teki kültürel mirasın aydınlatılmasına yönelik, İstanbul
Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü’nden Prof. Dr. Oktay Aslanapa başkanlığında 1963-1969 yılları
arasını kapsayan ilk dönem kazılarından sonra, 1981 yılında başlatılan ve 1984 yılında BHD
kodu verilen kazı alanında düzenli olarak yürütülen Kazısı ile İznik’te ki çini ve seramik üretimi
aydınlatılmaya devam edilmektedir.
Şimdiye kadar yapılan çalışmalarda toplam dokuz fırınateşhanesi ortaya çıkarılmıştır.
Birbirine bitişik plankarelerde bulunan bu fırınateşhaneleri kazısı yapılan alandaki atölye
bölgesini de işaret etmektedir. Yapılan analizler neticesinde bu fırınların XIV-XVII. yüzyıllarda
faaliyet gösterdiği anlaşılmıştır. Kazı çalışmalarında ele geçen buluntuların yoğunluğunu da
bu tarihlerde üretilmiş Osmanlı dönemine ait kırmızı ve beyaz hamurlu seramik parçaları
oluşturmaktadır. Öte yandan, ele geçen buluntular arasında tarihsel açıdan daha önceki dönemlere
ya da Bizans-Osmanlı geçiş dönemine işaret eden örneklere de rastlanılmaktadır. Örneğin son iki
sezonun en önemli buluntu grubu, önceki kazı sezonlarında nadir olarak rastlanılan yarı mamul
sırlı/sırsız tuğlalardır. Karşılaşılan yoğunluğa göre, bunların yalnızca İznik ve yakın çevredeki
yapılar için değil, Anadolu’da Selçuklu ve Beylikler dönemi yapıları için üretildiklerini söylemek
yanlış olmayacaktır. Sırlı tuğlaların dışında, Anadolu’da ele geçen benzer örnekleri XII-XV. yüzyıl
aralığına tarihlenen baskı dekorlu seramik kapların İznik’te de üretildiğini kanıtlayan çok sayıda
yarı mamul sırlı-sırsız seramikle de aynı yoğunlukta karşılaşılmaktadır. Bu makalede, 2015- 2017
kazı dönemlerinde İznik Çini Fırınları Kazısı’nda ele geçen baskı ve kalıp baskı dekorlu seramik
formlarının benzer örneklerle karşılaştırılarak tanıtılması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İznik, Çini Fırınları, Seramik, Baskı Tekniği, Kalıp Baskı Tekniği

Kaynakça

• Aslanapa, O. – Altun, A. (1998), “İznik Çini Fırınları Kazısı 1996 Yılı Çalışmaları”, XIX. Kazı Sonuçları Toplantısı II, Ankara, 625-639.
• Böhlendorf Arslan, B. (2007), “Beylikler Döneminde Milet’te Seramik Üretimi”, Konya Kitabı X, Rüçhan Arık, M. Oluş Arık’a Armağan, (ed. H. Karpuz - O. Eravşar), Konya, 87-98.
• Böhlendorf Arslan, B. (2008), “Keramikproduktion im Byzantinischen und Türkischen Milet”, Istanbuler Mitteilungen, 58, 371-407.
• Bulut, L. (1998), “Selçuk (Ayasulug) Kazılarında Ele Geçen İslam Devri Seramikleri”, 1. Uluslararası Geçmişten Günümüze Selçuk Sempozyumu (4-6 Eylül 1997), İzmir, 343-355.
• Demirsar Arlı, B. (tarihsiz), “İznik Çini Fırınları Kazısından İlgi Çekici Örnekler”, Uluslararası İznik Sempozyumu, (5-7 Eylül 2005), İstanbul, 347-354,498-501.
• Demirsar Arlı, B. (2012), “İznik Çini Fırınları Kazısı 2010 Yılı Çalışmaları”, 33. Kazı Sonuçları Toplantısı 3, Ankara, 391-408.
• Demirsar Arlı, B. (2017), “İznik Çini Fırınları Kazısı 2015 Yılı Çalışmaları”, 38. Kazı Sonuçları Toplantısı 2, Ankara, 371-388.
• Demirsar Arlı, B. - Kaya, Ş. - Erol, Ö. - Arlı, H. , (Baskıda), “Decorated filter Jugs in the Moulded WareUnearthed During the Iznik Kilns Excavations”, International Congress for Thracian Pottery, (26-28 Nisan 2017, Mimar Sinan Fine Arts University, İstanbul).
• Fehérvári, G. (1973), Islamic Pottery, A Comprehensive Study Based on the Barlow Collection, London.
• Gök Gürhan, S. (2007), “Akşehir Kurtarma Kazısı Seramikleri”, Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı (Ed. G. Öney—Z. Çobanlı), İstanbul, 157-169.
• Gök Gürhan, S. (2008), “Beylikler Dönemine Ait Sgrafito Teknikli ve Tek Renk Sırlı Kaplar (Manisa Gülgün Hatun Hamamı Buluntuları”, Sanat Tarihi Dergisi, XVII/ 2, Ekim/October, 59-83.
• Gök Gürhan, S. (2009),“1995-2009 Yılları Arasında Beçin Kazısı’ nda Ortaya Çıkarılan Seramiklerin Değerlendirilmesi, Sanat Tarihi Dergisi, XVIII/ 2, Ekim/October, 45-70.
• Gök Gürhan, S. (2011),“2007 ve 2008 Yıllarında Balat İlyas Bey Külliyesi’nde Yapılan Kazı ve Temizlik Çalışmalarında Ortaya Çıkarılan Seramikler/Ceramics Unearthed During the Excavation and AKDENİZ SANAT DERGİSİ - CİLT: 13 - ÖZEL EK SAYI 190 Celaning Work Conducted at the İlyas Bey Complex in 2007 and 2008”, Balat İlyas Bey Külliyesi / İlyas Bey Complex, (Ed. M. Baha Tanman-Leyla Kayhan Elbirlik), İstanbul, 301-333.
• Karamağaralı Yörükân, B.(1982), “Ahlat Seramik Ekolü”, A.Ü., İslami İlimler Dergisi, 5, Ankara, 391- 462.
• Kayın, A.–Behzad IsmaeeL, A. (2017),“Fatimi Dönemi Figürlü Seramik Süzgeçlerinden Örnekler/Examples from the FigurativeCeramic Filters in FatimidPeriod”,Uluslararası SosyalAraştırmalar Dergisi/ The Journal of International Social Research, 10 / 52, 535-546. Lane, A. (tarihsiz), London.
• Niewöhner, P. - Miller, L.A. - Fındık, E. F. - Schwedt, N. - Teltsch, G. (2016), “Der Bischofspalast von Milet”, Archäologischer Anzeiger, ‘ 2. Halbband, 2015, 182-273.
• Özkul Fındık, N. (2013), “Sırsız Seramiklerden Bir Grup: Süzgeçli Testiler /Süzgeçler”, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 30, Erzurum, 209-223.
• Özkul Fındık, N. (2017), “Seramik Üretiminde Kullanılan Kil Kalıplar”, Uluslararası Katılımlı Osmanlı Dünyası’nda Kültürel Karşılaşmalar ve Sanatsal Yansımaları: Prof. Dr. Filiz Yenişehirlioğlu’na Armağan Kitabı, Ankara, 99-104.
• Tuncel, G. (2002),“Türk ve İslam Eserleri Müzesi’ndeki Testiler”, Uluslararası Sanat Tarihi Sempozyumu, Prof. Dr. Gönül Öney’e Armağan (10-13 Ekim 2001), Bildiriler, İzmir, 545-553.
• Uysal, A. O. (2007), “Konya’daki İnşaat Hafriyatlarında Ele geçen Sırsız Selçuklu Seramikleri”, Konya Kitabı X, Rüçhan Arık, M. Oluş Arık’a Armağan, (ed. Haşim Karpuz ve Osman Eravşar), Konya, 711-724.
• Watson, O. (2004), Ceramics From Islamic Lands; Kuwait National Museum, The Al-Sabah Collection, London.
• Vezzoli, V. (2011),“The Fustat Ceramic Collection in the Royal Museums of Art and History in Brussels: the Mamluk Assemblage”, Bulletin des Musées Royaux, d’Art et d’Histoire, Bruxelless, 82/2011, 119-168.