Kazakistan, Kızılorda İli Şiyeli İlçesinde Bulunan Okşı Ata Türbesi

Yıl 2019, Cilt: 13 - 21. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştımaları Sempozyumu Bildirileri, 389 - 398, 01.10.2019

Gulbanu Koshenova , Yerlan Zhıyenbayev

Öz

Kazakistan’da günümüzde Türk- İslam dönemine ait birçok eser bulunmaktadır. Okşı Ata
Türbesi, Kızılorda İli Şiyeli İlçesine bağlı Baigekum köyünün türbe ile aynı ismi taşıyan mezarlıkta
bulunmaktadır. Türbenin tarihlendirmesi konusunda araştırmacılar arasında iki farklı görüş
vardır. Türbenin inşa tarihini destekleyecek ne bir kitabesi, ne de bir arşiv belgesi mevcuttur. Bu
sebeple türbenin tarihlendirmesi konusunda analojik yöntemlerle aynı dönem plan ve malzeme
yönünden benzer örneklerle kıyaslama yoluna gidilmiştir.
Kazakistan Cumhuriyeti Tarih ve Kültür Anıtlar Kurulu tarafından hazırlanan Okşı
Ata Türbesinin tescil kaydı belgesinde yapının 11.y.y. sonu 12. Yy. başı olarak tarihlendirilmesi
yapılmıştır. Bu fikirlerini destekleyecek plan, malzeme ve örtü sistemi bakımından Okşı Ata
Türbesi ile benzerlikleri olan hemen yakınındaki Asan Ata Türbesini ve yakın çevredeki benzer
türbe örnekleri gösterilerek mantıki ve bilimsel bir zemine oturtulmaya çalışılmıştır.
Türbenin tarihlendirilmesi ile ilgili ikinci görüş ise, “Kazrestavratsya” Onarım Merkezinde Okşı
Ata Türbesine ait onarım dosyasındaki bilgilere istinaden Türbenin tarihlendirilmesi 16. Yüzyıl
olarak yapılmıştır. Bu tarihlendirmenin neye göre yapıldığı hususunda hiçbir gerekçe ve bilgi
verilmemiştir. Bildirimizde, Okşı Ata Türbesinin tarihlendirilmesi hususunda iki farklı görüşe yer
verilerek tarafımızdan bir değerlendirilmesi yapılacaktır. Kazakistan’da erken ortaçağ dönemi kare
planlı türbe mimarisi örnekleri olarak değerlendirilmektedir. Bu bildirimizde Okşı Ata Türbesi ile
ilgili yaptığımız literatür ve arşiv çalışmaları ışığında, türbenin inşa tarihi, mimari tanımı, süsleme
özellikleri anlatılarak çizim ve fotoğraflarla desteklenmiştir.
İncelediğimiz türbenin gerek Orta Asya’da Kızılorda’da Hasan Ata (11.yy - 12.yy.) vd benzer
türbe örnekleri ile gerekse Anadolu’da Konya’daki Evhadüddin Kirmani (13.y.y.ortası), Hoca Cihan
(13.y.y.) gibi türbeler ile plan ve örtü sistemleri açısından karşılaştırması ve değerlendirmesi
yapılarak Türk sanatındaki yeri ve önemi anlatılacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Kazakistan, Orta Asya, Türk-İslam Sanatı, Türbe Mimarisi, Okşı Ata Türbesi, Kızılorda

Mausoleum Of Okshy Ata To The Village Of Shieli, Kyzylorda Region, Kazakhstan

Öz

Today in Kazakhstan there are many archaeological works related to the Turkish-Islamic
period. The grave of Okshy Ata is located in the cemetery with the same name as the tomb of the
village of Baigekum is located in the Kyzylorda region of Shieli. There are two different opinions
among the researchers on the history of the turbine. To support the history of the Turban building,
there is neither a book nor an archive document. For this reason, the analogy of the history of the
turban was compared with similar examples from the point of view of the plan and materials for
the same period.
To execute the registration document, prepared by the Council of Historical and Cultural
Monuments of the Republic of Kazakhstan 11.y.y. the end of the 12th century. He was dated
as a chapter. To support these ideas, Asan Ata’s tomb, who is similar to Okshy Ata’s tomb, from the
point of view of the material and encompassing system, was placed at a logical and scientific level,
showing examples of such tombs in the nearby area.
The second opinion on the dated history of the turban is dated back to the 16th century on
behalf of the turbine in the name of the restoration archive of the Oshy terms at the repair center “
Kazrestavratsya”. There was no justification or information on what should be done in accordance
with this date. In our Notice, two different opinions will be given regarding the dated history of
Okshy Ata’s tomb, and the assessment will be made by us. Kazakhstan is considered a model of
the architecture of the medieval grave in the early Middle Ages. In this declaration, in the light
of the literature and archival research that we have done about Okshy Ata’s tomb, the date of the
creation of Tomb, a description of architecture, decorative features, drawings and photographs
was given.
In the case of Hasan Ata (11th century - 12th century) and similar examples of tombs
in Kyzylorda in Central Asia, Evhaduddin Kirmani (13th century) in Konya, Hoka-Chian (13th
century) will be discussed and evaluated in terms of plans and coverage systems, and the place
and significance of Turkish art will be explained.

Anahtar Kelimeler

Kazakhstan, Central Asia, Turkish-Islamic art, a Monument to the Mazar, Okshy Ata’s tomb, Kyzylorda

Kaynakça

• Aslanapa O. Türk Sanatı- I, (5. baskı) İstanbul, 2016.
• Baytenov, E.M. Memorial’noe Zodçestvo Kazahstana: Evolyusiya İ Problemı Formoobrazovaniya, Nİİ Teorii Arhitekturı İ Gradostroitelstva, Rossiiskaya Akademiya Arhitekturı İ Stroitel’nıh Nauk, (Yayınlanmamış Doktora Tezi) Moskova, 2004.
• Bubur, R. Kazakistan, Cambul’da Ayşe Bibi Türbesi, Sanat Tarihi Dergisi, 14 (1) 4, 2005.
• Cezar, M. Anadolu Öncesi Türklerde Şehir ve Mimarlık, (1. baskı), İstanbul, 1977.
• Çeşmeli, İ. Antik Çağdan XIII.Yüzyıla kadar Orta Asya ve Karahanlı Dönemi Mimarisi, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2007.
• Çoruhlu, Y. Kazakistan/ Taraz yakınında Ayşe Bibi Türbesi, X.Ortaçağ- Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, Prof. Dr. H. ÖRCÜN BARIŞTA’YA ARMAĞAN (3-6 Mayıs 2006), Ankara, 2009
• Çoruhlu, Y. Erken Devir Türk Sanatı, Kabalcı Yayınevi, 1.Baskı, İstanbul 2007.
• Eski Devirlerden Günümüze Kazakistan ve Kazaklar; Türkçeye aktaran: Avdulvahap Kara, Selenge Yayınları, İstanbul 2013.
• Jontayeva, A. Sır Elinin Madeni Muraları, Kızılorda, 2005.
• Konıratbayev, T. Ertedegi Eskertkişter: Sır Boyının Tarihı Men Madenieti, Almatı, 1996. Ministerstvo Kulturı Kazahskoi SSR, proekto- Konstruktorkii İnstitut “Kazproektrestavrasya”,
• Nauçno-Proektnaya Dokumentasiya, Mavzoley Okşı Ata, 2. Cilt, 8-389 numaralı dosya, s. 12. (Okşı Ata Türbesinin Bilimsel-Onarım Projesi “Kazresatvrasya Arşivi”) , Almatı, 1988.
• MinisterstvoKulturı,informasiii sportaRespublikiKazahstan,Nauçno-İssledovatelskiiiproektnıy institut pamyatnikov material’noi kulturı, Nauçno- proektnaya dokumentasya Mavzolyeya “AsanAta”, Albom-3, 498/04.Almatı 2004.
• Önkal, H. Anadolu Selçuklu Türbeleri, 1.Baskı, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 1996.
• Önkal, H. Anadolu Selçuklu Türbeleri, 2.Baskı, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 2015.