Halil Rıfat Paşa’nın Sivas-Hasan Çelebi Yol Güzergâhı Üzerindeki Bayındırlık Faaliyetleri

Yıl 2019, Cilt: 13 - 21. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştımaları Sempozyumu Bildirileri, 769 - 780, 01.10.2019

Sultan Murat Topçu

Öz

Osmanlı İmparatorluğu sınırları içerisinde yer alan yol şebekeleri daha önceki dönemlerde
oluşturulmuştur. Osmanlılar mevcut yol ağını XIX. yüzyıla kadar herhangi bir değişiklik
yapmadan kullanmışlardır. Ancak XIX. yüzyılla birlikte özellikle Avrupa’da yeni yol şebekelerinin
oluşturulması ve var olan yolların yeniden ıslah edilmesi yönündeki çalışmalar, Osmanlı tarafından
da takip edilmiş ve bu yönde Osmanlı topraklarından geçen yol ağlarının yeniden ıslah edilmesine
çaba harcanmıştır. Bu hususta 1858 ve 1869 tarihlerinde yayınlanan iki adet nizamname ile bina
ve yol yapımları çağdaş kurallara bağlanmıştır. Dönem bürokratları devletin yayınlatmış olduğu
bu nizamnameleri dikkate alarak yönetimleri altında bulunan vilayetlerin diğer vilayetlerle olan
bağlantı yollarını yeniden düzenleme ve ıslah etmek için projeler hazırlatmışlardır. Bu dönem
bürokratları arasında bayındırlık faaliyetleri ile öne çıkan en önemli isimlerden birisi de Halil
Rıfat Paşa’dır.
Devletçi kişiliği ve imar alanındaki hizmetleri ile ön plana çıkan Halil Rıfat Paşa (1827-1901),
Osmanlı bürokrasisinde sadrazamlık makamına kadar yükselmiş olmakla birlikte, asıl ününü
ise Sivas Valiliği döneminde elde etmiştir. 1882 yılında atandığı Sivas Valiliği görevi esnasında (
1882-1885), Sivas vilayeti dâhilinde pek çok bayındırlık faaliyetinde bulunmuştur. Vilayetin diğer
vilayetlerle olan bağlantı yollarının ıslahı için yoğun çaba gösteren Paşa, bu yollar üzerinde çok
sayıda köprü ve menfez inşa ettirmiştir.
Bu çalışmada; Halil Rıfat Paşa’nın Sivas’tan Malatya Sancağı hududuna kadarki (Hasan
Çelebi) yol güzergâhı üzerinde girişmiş olduğu imar faaliyetleri üzerinde durulacaktır. H.
1302/M.1885 tarihli salnamede Samsun’dan Hasan Çelebi’ye kadar uzanan 410 km uzunluğundaki
yol üzerinde 314 köprü ve 829 menfez inşa ettirildiği belirtilmektedir. Bu yolun Sivas’tan Hasan
Çelebi hududuna kadar olan 122 km’lik kısmının inşasına 19 Mayıs 1883 tarihinde başlanmış ve
18 Ağustos 1883 tarihinde tamamlanmıştır. Günümüzde Halil Rıfat Paşa’nın dönemi ve icraatları
üzerine yapılmış birçok bilimsel çalışma bulunmasına karşın, Paşanın uygulamış olduğu
projelerin mevcut durumları hakkında herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. Bu çalışma ile
belge ve kaynaklardan elde edilen bilgiler ilk defa saha çalışması ile birleştirilerek bilim dünyasına
sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Halil Rıfat Paşa, Sivas, Hasan Çelebi, Yol Ağı, Köprü

The Public Works of Halil Rıfat Pasa on Sivas-Hasan Çelebi Route

Öz

the road networks within the borders of The Ottoman Empire were generated in the previous periods. The Ottomans used the existing road network without any changes until the 19th century. However, in the 19th century, the construction of the new road networks and the improvements of the exizting ones particularly in Europe were observed by The Ottoman Empire and efforts to improve the road network in the Empire were made. In this respect, modern rules
related to construction of buildings and roads were established with two regulations issued in 1858 and 1869. The bureaucrats of this period had projects prepared for the reformation and
improvement of the connection roads between the provinces under their administrations to others within the terms of these regulations. Among the bureaucrats of this period, Halil Rıfat
Pasa was a prominent one due to his public works.
Although Halil Rıfat Pasa was a prominent figure with his statist approach and public works rising up to the office of grand vizier in the Ottoman bureaucracy, he acquired his reputation when he has the governor of Sivas. After his induction in 1882, he was engaged in many public works in Sivas during his governorship (1882-1885). In his vigorous efforts to improve the
connection roads from Sivas to other provinces, he had a great number of bridges and culverts built. In this study, the construction works of Halil Rıfat Pasa on the road between Sivas and
Hasan Çelebi (the border of the sanjak of Malatya) will be discussed. In the yearbook of 1302 AH/1885 CE, it was indicated that 314 bridges and 829 culverts were built on the 410 kilometre-long road between Samsun and Hasan Çelebi. The construction of the section of this road from Sivas to the border of Hasan Çelebi, 122 kilometre-long, was started on 19 May 1883 and completed on 18 August 1883. Despite of various scientific works about the period of Halil Rıfat Pasa and his works, there is not any scientific study about current state of his projects. In this study, the information from the documents and sources combined with the filed work will be presented to the world of science for the first time.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Halil Rıfat Pasha, Sivas, Road Network, Bridge

Kaynakça

• B.O.A. , İ.D..H, 892/70967 B.O.A., HRT.h/1344
• B.O.A., HRT.H/1736
• Birol, Nurettin (2009), Halil Rıfat Paşa Dönemi ve İcraatı 1827-1901, Ankara, 2009.
• Çadırcı, Musa (1991), “Tanzimat Döneminde Kara Yolu Yapımı”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C.15, S.16, Ankara, s.153-167,
• Çetin, Atılla (1997), “Halil Rıfat Paşa”, T.D.V. İslam Ansiklopedisi, C.15, Ankara, 327-328 Denizli, Hikmet (Tarihsiz), Sivas Anıtları,
• Eğilmez, Savaş (2006), “Malazgirt Öncesi Sivas’ın Tarihi Coğrafyası”, Selçuklular Döneminde Sivas (29 Ekim- 1 Kasım Sempozyum Bildirileri), Sivas, 2006, s. 393.
• Feridun Ahmet Paşa (1274), Mecmua-i Münşeat-ı Feridun Bey, C.II, İstanbul.
• Hasan Bey-zade Ahmed Paşa (2004), Hasan Bey-zade Tarihi Metin ve İndeks (1003-1045/1595-1635), C. III, Haz: Şevki Nezihi Aykut, Ankara.
• Müderrisoğlu, Fatih (1999), “Osmanlı İmparatorluğunda Menzil Yolları ve Menzil Külliyeleri”, Osmanlı, C.10, Ankara, s.376-383. Salname-i Vilayet-i Sivas, 1302.
• Sevin, Veli (2007), Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası I, Ankara.
• Sıdkı Paşa (2006), Gazavat-ı Sultan Murad-ı Rabi’ (IV. Murad’ın Revan Seferi), Haz: Mehmet Arslan, İstanbul.
• Tuncer, Orhan Cezmi (2007), Anadolu Kervan Yolları, Ankara.
• Yavuz, Ayşıl (2006), “Kervansaraylar”, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı 2, Ankara, s.435-445.