A Group House And Houses Decorating Program in Tabriz

Yıl 2019, Cilt: 13 - 21. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştımaları Sempozyumu Bildirileri, 699 - 732, 01.10.2019

Sahure Yariş

Öz

The Qajar Dynasty, which ruled for 130 years in Iran (1795-1925) as a Turkish Khanate, is a
transitional period for Iran, both culturally and artically. This initiative started at the beginning
of Feth Ali Shah (1797-1834), an effective architectural structure in Iran. Among these architectural
structures, houses are one of the remarkable and stylistic associations. Houses are a proof that
there is a close relationship between individuals’ lifestyles and cultural levels, as well as the
parallelism of people with the socio-cultural way of life.
In this declaration, three houses, a group of civil architectural works belonging to the
Qajar Dynasty (1795-1925) in Tabriz will be introduced. These houses are Emir Nizam, Alavi,
Constitutional (Kuzeh Konâni) houses. The most important features of the houses are; north and
south, the existence of the balconies of the facades and the creation of the inner-outer garden
arranged in the symmetry of these balconies, the large and fancy rooms called “tenabi” which
opens to the north front with the front façade, the “pool room” “Is a depot-cellar section located
on the ground floor which is one of the main architectural elements in the early, middle and late
periods of the Qajar Dynasty, which follows this room and is usually located on the western front.
These restored and preserved structures remain important in that they continue all these features
of the Qajar Dynasty architectural developments in the period following itself.
The plans, architectural and ornamentation characteristics of the closed relatives and the
outward appearance of the society that are dominant in the Iranian society will be emphasized
and the contributions of the houses to the house architecture in Iran and their importance in the
period will be emphasized.

Anahtar Kelimeler

Tabriz, Qajar Dynasty, civil architecture, home-dwelling

Tebriz’deki Bir Grup Ev ve Evlerin Süsleme Programı

Öz

Bir Türk hanlığı olarak İran’da (1795-1925) 130 yıl hüküm sürmüş Kaçar Hanedanlığı gerek
kültürel gerekse sanat açısından İran için bir geçiş dönemidir. Bu devrin hemen başında Feth Ali
Şah (1797-1834) zamanından itibaren İran’da etkin bir mimari yapılanma meydana gelmiştir. Bu
mimari yapılar arasında dikkate değer ve üslup birliğinin görüldüğü eserlerden biri evlerdir. Evler
bireylerin yaşam biçimleri ve kültür düzeyleri arasında sıkı bir ilişkinin olduğunu göstermenin
yanı sıra halkın sosyo-kültürel yaşam biçimiyle de paralellik olduğunun bir kanıtı niteliğindedir.
Bu bildiride Tebriz’de bulunan Kaçar Hanedanlığına (1795-1925) ait bir grup sivil mimari
eser olan üç ev tanıtılacaktır. Bu evler, Emir Nizam, Alavi, Anayasa (Kuzeh Konâni) evleridir.
Evlerde ön plana çıkan en önemli özellikler; kuzey-güney olarak iki cepheli olmaları, cephelerin
eyvanlı balkonlarının varlığı ve bu balkonların simetriğinde düzenlenmiş olan iç-dış bahçe
oluşturulması, ön cephe olan kuzey cepheye açılan “tenabi” adı verilen büyük ve süslü odaları,
bu odanın hemen alt kısmında yer alan “havuz odası”, yine bu odayı takip eden ve genellikle batı
cepheye yerleştirilmiş, Kaçar Hanedanlığının erken, orta ve geç dönemlerinde yapılan yapılarda
ana mimari elemanlardan biri olan zemin katta bulunan depo-kiler kısımlarıdır. Restore edilerek
korunan bu yapılar, Kaçar döneminin mimari gelişmelerinden olan bütün bu özellikleri kendinden
sonra gelen dönemde de devam ettirmesi bakımından önemini korumaktadır.
İran toplumunda hâkim olan kapalı ilişkiler ve toplumun dışa dönük olmayışının ev
mimarisi üzerinde nasıl bir etki bıraktığı plan, mimari ve süsleme özellikleri ile açıklanıp bilimsel
olarak tanıtılmaya çalışılarak evlerin İran’daki ev mimarisine katkıları ve dönem içerisindeki
önemleri vurgulanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tebriz, Kaçar Hanedanlığı, sivil mimari

Kaynakça

• Aştiyanî, Abbas İkbal, Tarih-i İran Pes Ez İslâm, Tahran, 1378.
• Avery, Peter, Tarih-i Muâsır-ı İran, (Çev. Muhammed Refî Mihrabâdi), Tahran, 1363.
• Baş, Gülsen, Diyarbakır›daki İslam Dönemi Mimarisinde Süsleme, (Yüzüncüyıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Van, 2006.
• Bitlisî, Şerefhan, Şerefname (Osmanlı –İran Tarihi), (Çev: Osman Aslanoğlu), C.II,İstanbul, 2011.
• Çeçen, Anıl, “Türkiye’nin B Planı: Merkezi Devlet Birliği (MEDEB)”, 4. Türkiye-İran İlişkileri Sempozyumu, İstanbul, 2005, s.20-32.
• Çetin, Yusuf, “Mardin Savurkapı (Sitti Radviye) Hamamı’nda Bulunan Figürlü Taş Plastik Süslemelerin Türk Süsleme Sanatı İkonografisi Açısından Bir Değerlendirme”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Prof. Dr. Hamza Gündoğdu Armağanı, C.6, S.25,Ordu, 2013, s.178-188.
• Demiriz, Yıldız, Osmanlı Kitap Sanatında Naturalist Üslupta Çiçekler, İstanbul, 1986.
• Dınbılî, Abdurrezzak Meftûn, Me’asır-ı Sultanîye, (neşr. Gulam Hüseyin Sadr Afşar), Tahran, 1376.
• Doğanay, Aziz, “Tezyinat”, İslam Ansiklopedisi, C.41, 2012, s.79-83.
• Elyesğer, Şamim, İran Kaçar Hükümdarlığında, Tahran, 1384.
• Gündoğdu, Hamza, Türk Mimarisinde Figürlü Taş Plastik, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü, (Yayınlanmamış) Doktora Tezi, İstanbul, 1979.
• Gürsoy, Sena, Diyarbakır Eski Mimarisinde Çini Süsleme, Dicle Üniversitesi Mimarlık Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış) Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır, 1983.
• Hakımıan, Hassan, In The Qajar Perıod, Encyclopedıa Iranıca VIII, Calıfornıa, 1998.
• Hambly, G.R.G.,”Aqa Mohammad Khan and The Establıshment of The Qajar Dynasty” Asıan Affaırs 50\2, London, 1963, s.161-174.
• htt:\\ fa.wikipedia.org\ Tebriz Belediyesi Kültür Örgütü
• http:// www.coğrafya.gen.tr/siyasi/devletler/iran
• Kadiyani, Abbas, Ferheng-i Fişerdeh Tarih-i İran, Tahran, 1376.
• Karadeniz, Yılmaz, İran Tarihi (1700-1925), İstanbul, 2012.
• …………………..., İran’da Sömürgecilik Mücadelesi ve Kaçar Hanedanı (1795-1925), İstanbul, 2006.
• …………………..., Kaçar Hanedanı (1795-1925), İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Malatya, 2004.
• Kaynejad, Mohammad Ali – Shirazi, Mohammad Reza, Tebriz’in Eski Evleri, Tahran, 1390.
• Leaman, Oliver, İslam Estetiğine Giriş, (Çev. Nuh Yılmaz), İstanbul, 2012.
• Mirza, Ali Kuli, İksürü’t-tevarih, Tahran, 1370.
• Mirza, Cihangir, Tarih-i Nev, (tashih eden: Abbas İkbal), Tahran, 1327.
• Modirşaneçi, Mohsen, “Globalizmle İki Farklı Şekilde Karşılaşan İran ve Türkiye Toplumları”, 4. Türkiye –İran İlişkileri Sempozyumu, İstanbul, 2005, s.33-42.
• Nefisi, Said, Tarih-i İçtimai ve Siyasi-i İran I, Tahran, 1376.
• Parman, Ebru, “Bizans Sanatında Tavus Kuşu İkonografisi”, Sanat Tarihinde İkonografik Araştırmalar ve Güner İnal’a Armağan, İstanbul, 1993, s.387-412.
• Şemim, Ali Asgar, İran der Devre-i Saltanat-ı Kacar, Tahran, 1379.
• Sümer, Faruk, “Kaçar” Mad., İslam Ansiklopedisi, C.24, İstanbul, 2001, s.51-53.
• Sykes, Percy, Tarih-i İran, (Çev. Muhamed Taki Fahrdai Gilani), Tahran, 1330.
• Yariş, Sahure – Yariş, Zülküf, “Tebriz’de Kaçar Hanlığı Dönemine Ait Bir Grup Ev”, Prof. Dr. Kerim Türkmen’e Armağan, Kayseri, 2017, s.521-570.
• Yazıcı, Tahsin, “Feth Ali Şah”, İslam Ansiklopedisi, C. XII, İstanbul, 1995, s.451-452.
• Yıldız, Hakkı Dursun, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi IX, İstanbul, 1989.
• Zehtabi, Muhammed Taki (Kirişçi), İran Türklerinin Eski Tarihi, (Çev: Ferhad Rahimi), İstanbul, 2010.