Baths And Water Structures In Anatolia Within The Iustinian’s Building Program

Yıl 2019, Cilt: 13 - 21. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştımaları Sempozyumu Bildirileri, 627 - 638, 01.10.2019

Oğuz Koçyiğit

Öz

Iustinian (527-565) is probably most famous person among the Byzantine emperors. In
527, he accaded the throne of the empire and the empire was lived one of the brightest periods in
Byzantine history during the 38 years of his governance. One of the most important elements of
his success was undoubtedly investment to the architecture and public structures, which were
built throughout the whole empire.
As soon as he came to the throne, built up a magnificent church, in the gratefully of
memories to the sacred saints of Bakkhos and Sergios. Also, the necessity of rebuilding the Hagia

Sophia, which was destroyed after the Nica rebellion, has given to him a chance to start a big
building program known as Iustinian’s Building Program.
In the capital, he built monasteries, water cisterns and many other public buildings, the
Saint Polyeuktus church was one of them. However, this building program was covered remote
provinces, many kilometers away from the capital, such as San Vitale church in Ravenna and
Saint Katherina monastery in the lower hills of Mount Sinai. He also built monasteries and many
new cities all over the empire and consolidated them with around the city walls. While many new
buildings have been built, most of restored in the cities and thus the cities have become more
livable places. In this building program, repairing or rebuilding of some new baths, along with the
waterways and various water structures, which are the most important elements in the existence
of cities, is also very important.
This great building program, initiated by Iustinianus in the 6th century, was dealt with
detail in the “De Aedificiis – On Buildings” by Prokopius, between 553 and 555 and describes the
reconstruction activities of the emperor with a great praise. However, we can consider that
Prokopius did not mention some of the repairing or construction activities made by Iustinian

during his period, though he attributed to him some works not belonging to Iustinian or not
included in his building program.
In this sense, it is understood that Prokopius is a significant resource for the Iustinian
period, but it contains some contradictions and therefore archeological data is very valuable for
definetion of 6th century Byzantine architecture. In this short speech, it will be tried to determine
the general character of the Iustinianic water structures in his building program such as baths
and aquaducts, by emphasizing the construction techniques and archaeological history of the
period,

İmparator Iustinianus’un İmar Programı Kapsamında Anadolu’da Hamamlar Ve Su Yapıları

Öz

Iustinianus (527-565), Bizans imparatorları arasında belki de en tanınanı ve meşhur
olanıdır. 527 yılında imparatorluk makamına oturmuş, 38 yıllık imparatorluğu döneminde, Bizans’a
en parlak dönemlerinden birini yaşatmıştır. Onun bu başarısının en önemli unsurlarından biri,
şüphesiz mimarlık alanında yaptığı yatırımlar ve tüm imparatorluk boyunca inşa ettirdiği kamu
yapılarıdır.
Tahta çıkar çıkmaz, kutsal azizler Bakkhos ve Sergios’un anılarına minnettarlıkla, bugün
Küçük Ayasofya Camii olarak bilinen oldukça görkemli bir kilise inşa ettirmiş, başkentte meydana
gelen Nika isyanı sonrasında yok olan Aya Sofya’nın yeniden inşa ettirilmesi zorunluluğu ise ona
tüm imparatorlukta büyük bir imar programını hayata geçirme fırsatı vermiştir.
Başkentte başta Aziz Polyeuktus kilisesi olmak üzere, manastırlar, su sarnıçları ve daha bir
çok kamu yapısı inşa ettirmiştir. Başkentin kilometrelerce uzağındaysa, Ravenna’daki San Vitale
kilisesi ve Sina Dağı’nın alçak tepelerindeki Azize Katherina manastırı başta olmak üzere bir çok
eser yaptırmıştır. İmparatorluğun dört bir yanında manastırlar ve bir çok yeni şehirler kurmuş,
bunların etraflarını surlarla çevirtmiştir. Bir çok yeni yapı yaptırırken, bir çoğunu da onartmış,
kentlerin bayındırlık sorunlarına da el atarak, kentlerin daha yaşanılabilir yerler olmasını
sağlamıştır. Iustinianus’un hayata geçirdiği bu imar programı içerisinde kentlerin varlığındaki en
önemli unsurlardan olan su yolları ve çeşitli su yapıları ile birlikte, hamamların onarımı ya da
bazılarının yeniden yapımı da oldukça önemli bir yer tutar.
Iustinianus’un 6. yüzyılda başlattığı bu büyük imar programı, 553 ve 555 yılları arasındaki
bir tarihte, “De Aedificiis – Yapılar Hakkında” adlı eserinde, Prokopius tarafından detaylıca ele
alınmış ve imparatora büyük övgüler yağdırılarak yapılan imar faaliyetleri bir bir anlatılmıştır.
Bununla birlikte Prokopius’un imparator Iustinianus’a ait olmayan ya da onun imar programında
yer almayan bazı eserleri de ona atfettiği, ancak buna rağmen Iustinianus döneminde yapılan bazı
onarımlar ya da inşaat faaliyetlerinden ise bahsetmediğini görürüz.
Bu anlamda, Prokopius’un Iustinianus dönemi için oldukça önemli bir kaynak olsa
da bazı çelişkiler içerdiği ve bundan dolayı 6. yüzyıl Bizans mimarisinin tanımlanmasında
arkeolojik verilerin oldukça değerli olduğu anlaşılmaktadır. Bu kısa bildiri kapsamında, Bizans
imparatorluğu boyunca en kapsamlı yapı-inşa programının sürdürüldüğü Iustinianus devri
su yapıları, başta hamamlar olmak üzere Anadolu ölçeğinde ele alınmaya çalışılacak, dönemin
inşa teknikleri ve arkeolojik verilere vurgu yapılarak Iustinianus devri su yapılarının genel bir
karakteri belirlenmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Iustinianus, Prokopius, imar programı, hamamlar-su yapıları

Kaynakça

• Arthur, P., Bizans ve Türk Dönemi’nde Hierapolis (Pamukkale), İstanbul, 2006.
• Berger, A., Das Bad in der byzantinischen Zeit, München, 1982.
• Berger, A., “Bizans Çağında Hamamlar”, Anadolu Medeniyetlerinde Hamam Kültürü: Mimari, Tarih ve İmgelem, (ed. N. Ergin), İstanbul, 2011. 67 – 83.
• Brödner, E., Die Römisschen Thermen und das Antike Badewesen, Darmstadt, 1983.
• Cameron, A., Prokopius and the Sixth Century, London, 1996.
• D’Andreia, F., Hierapolis of Phrygia (Pamukkale): an archaeological guide, İstanbul. 2003.
• Downey, G., Konstantinopolis in the Age of Justinian, Norman, 1960.
• Freeley, J., - Çakmak, A. S., İstanbul’un Bizans Anıtları, İstanbul, 2005.
• Gerkan A. - Krischen, F. Milet: Ergebnisse der Ausgrabungen und Untersuchungen seit dem
• Jahre 1899. Volume 1, fasc. 9: Thermen und Palaestren, Berlin, 1928.
• Gregory, T. E., Bizans Tarihi, (çev. Esra Ermert), İstanbul, 2011.
• Haldon, J. F., Byzantium in the seventh century, Cambridge, 2003.
• Ivison, E. A., “Excavations at the Lower City Enclosure, 1996– 2008”, Amorium Reports 3 - The
• Lower City Enclosure. Finds Reports and Technical Studies, (ed. C. Lightfoot – E.A. Ivison), İstanbul, 2012. 5 – 151.
• Kazhdan, A., “Prokopius of Caesarea”, Oxford Dictionary of Byzantium, Oxford. 1991.
• Kılavuz, B. N. - Çelikbaş, E. “Paphlagonia Hadrianoupolis’i”, Türk Kültürü ve Sanat Araştırmaları Dergisi, vol. 2, No. 3, 2013. 169 – 172.
• Levtchenko, M.L., Bizans Tarihi, (çev. Maide Selen), İstanbul. 2007,
• Maas, M., The Cambridge Companion to the Age of Iustinian, Cambridge, 2005.
• Mango, C., “Daily Life in Byzantium”, Jahrbuch der Österreichischen Byzantinischien Gesellschaft 31/1, 1981. 337 – 353.
• Mango, C., “La Vita in Citta”, (ed. A. Guillou), La Civilta Bizantina. Oggetti e Messaggio. Architettura e Ambiente di Vita, Rome, 1993. 229 – 273.
• Mango, C. Bizans Mimarisi, (çev. Mine Kadiroğlu), İstanbul, 2006.
• Moorhead, J., Justinian, London, 1994.
• Nielsen, I., Thermae et Balnea. The Architecture and Cultural History of Roman Public Baths, Aarhus, 1990.
• Norwich, J. J., Bizans. Erken Dönem (MS 323-802), (çev. Hamide Koyukan), İstanbul, 2013.
• Prokopius, De Aedificiis, (Kullanılan Metin ve Çeviri: Prokopius, Buildings. With an English Translation by H. B. Dewing with the collaboration of G. Downey, vol. VII), Cambridge, Mass London, 2002.
• Rapp, C., “Literary Culture under Iustinian” The Cambridge Companion to the Age of Iustinian, (ed. Michael Maas), Cambridge, 2005. 376-397.
• Roueché, C., Aphrodisias in Late Antiquity: The Late Roman and Byzantine Inscriptions, London, 2004.
• Russel, J., “Transformations in early Byzantine urban life. The contribution and limitations of archaeological evidence”, The 17th International Byzantine Congress, New Rochelle, 1986. 137 –154.
• Saradi, H. G., The Byzantine City in the Sixth Century: Literary Images and Historical Reality, Athens, 2006.
• Martens, F., “Private bathing and water consumption at Sagalassos (SW-Turkey) and Asia
• Minor”, (ed. C. Ohlig), Cura Aquarum in Jordania, Siegburg, 2008. 285 – 300.Yegül, F. K., “Cilicia at the Crossroads: Transformations of Baths and Bathing Culture in the Roman East”, Olba VIII, 2003. 55 – 73.
• Yegül, F. K., Antik Çag’da Hamamlar ve Yıkanma, Istanbul, 2006.
• Yegül, F. K., “The Baths of Constantinople: An Urban Symbol in a Changing World”, (ed. W. Caraher - L. J. Hall - R. S. Moore), Archaeology and History in Classical, Medieval and Post- Medieval Greece, Studies on Method and Meaning in Honor of Timothy E. Gregory, New York, 2008. 169 – 196.
• Yegül, F. K., Roma Dünyasında Yıkanma, Istanbul, 2011.
• Waelkens, M., et. al. The 1996 and 1997 Excavation Seasons at Sagalassos, Leuven, 2000: 336-362
• Wiplinger, G., “Ephesos Bizans Dönemi Su Yolları”, Bizans Dönemi’nde Ephesos, (ed. F. Daim –
• Zellinger, J., Bad und Bader in der Altchristlichen Kirche, Munich, 1928.