GELENEKSEL URFA EVLERİNDE ÇIKMA

Yıl 2020, Cilt: 14 Sayı: 26, 151 - 168, 29.07.2020

Sedat Erçetin

Öz

Sivil mimarlık eserlerinden olan konutların oluşumunda bölgenin iklimi, coğrafyası, örf adetler ve yaşam tarzının etkisi oldukça güçlüdür. Geleneksel Urfa evlerinin önemli mimari öğesi olan çıkmalar, bu konutların oluşumu hakkında önemli ipucu vermenin yanı sıra kent tasarımı ve sokak dokusu arasındaki ilişkiyi göstermesi açısından dikkat çekicidir. Bununla beraber bu çıkmalardaki süslemelerin dönemin sanat anlayışına göre şekillendiği de görülmektedir. Söz konusu çalışmada; seçilen örnekler üzerinde çıkmalar tipolojik olarak sınıflandırılmış ve bu çıkmaların süsleme özellikleri, mimari biçimleri üzerinden dönemin sanat anlayışına yönelik tespitler ortaya konulmuştur. Bunun yanında bu yapıların sokak ve mahalle ilişkisiyle birlikte kent tasarımına olan etkisi üzerine değerlendirmeler yapılmıştır.
Günümüze değin özgünlüğünü koruyan geleneksel Urfa evleri mimari özellikleri açısından önemini korumaktadır. Bu evlerin çıkmaları tipolojik açıdan oldukça farklılık göstermektedir. İncelemeye alınan örnekler üzerinde yapılan sınıflandırmada bu çeşitlilik ortaya konulmuştur. Böylece bu çalışma geleneksel evlerin plan ve mekân anlayışı ile birlikte çıkmaların kent tasarımı üzerindeki etkisine değinilmiştir. Çalışma kapsamında seçilen örneklerde çıkmaların oluşumunda konum, sokak dokusu, sahibinin sosyo-ekonomik durumu gibi durumların çıkmaların oluşumunda etkili olduğu görülmektedir. Özellikle dönemin sanat anlayışı bu yapıların cephe elemanlarının tasarımını etkilemiştir.

Anahtar Kelimeler

Geleneksel Urfa Evleri, Cephe, Çıkma, Tipoloji, Süsleme

Teşekkür

Şanlıurfa Kültür Varlıkları Bölge Müdürlüğüne teşekkürlerimi borç bilirim.

Kaynakça

• Referans 1 AKKOYUNLU, Z. (1998). Geleneksel Urfa Evlerinin Mimari Özellikleri, (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Fen Bilimler Enstitüsü, Ankara. Referans 2 CANSIZ, F. (2012). Cephe Düzeni ve Süslemeleriyle Bayındır Evleri, (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi). Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir. Referans 3 ÇETİN, Y. (2006). “Geleneksel Türk Evinde Cumba”, Sanat Tarihi Dergisi, 15/2, 17-27. Referans 4 ÇETİNER, M. (2012). Şanlıurfa ve İlçelerinde Bulunan Tarihi Konaklar, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van. Referans 5 DİVLELİ, A. A. (2008). Geleneksel Türk Evinin Cephe Analizi: İstanbul-Zeyrek Semti Haydar Mahallesi Örneği, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü. Konya. Referans 6 EKİNCİ, A. ve PAYDAŞ, K. (2008), Taş Devrinden Osmanlıya Urfa Tarihi, Şanlıurfa: Valilik Yayınları. Referans 7 EYİCE, S. (1981). “XVIII. Yüzyılda Türk Sanatı ve Türk Mimarisinde Avrupa Neo-Klasik Üslubu”, Sanat Tarihi Yıllığı. 9-10, 163-190. Referans 8 GÖĞEBAKAN, Y. (2015). “Karakteristik bir Değer Olan Geleneksel Türk Evi’nin Oluşumunu Belirleyen Unsurlar ve Bu Evlerin Genel Özellikleri”, İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi, 1, 41-55. Referans 9 GÜLER, S. E. (2002). Eskiçağdan Kurtuluş Savaşı’na (1920) Kadar Urfa Tarihi, Şanlıurfa: ŞURKAV Yayınları. Referans 10 GÜRSOY, E. (2016). “Uşak’taki Tarihi Evlerde Çıkmalar”, Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2, 6, 349-361. Referans 11 İPEKOĞLU, B. (1990). “Urla Eski Konut Dokusunda Cephe Düzenlerine İlişkin Bir Tipoloji Çalışması”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 34, 1-2, 141-156. Referans 12 KAMARLI, E. (2008). Kastamonu Tarihi Dokusunda Yer Alan Geleneksel Konut Yapılarının Cephe Mimarisi Üzerine Tipolojik Bir Araştırma, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Fen Bilimler Enstitüsü, İzmir. Referans 13 KARAÇİZMELİ, M. (2011). Urfa İli Geleneksel Konut Yapılarının Malzeme ve Plan Tipi Farklılıklarının İklimsel Performans Açısından Değerlendirilmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Referans 14 KARPUZ, H. (1984). Erzurum Evleri, Ankara: Kültür Turizm Bakanlığı Yayınları. Referans 15 KUBAN, D. (1968). “Anadolu-Türk Şehri Tarihi Gelişmesi, Sosyal ve Fiziki Özellikleri Üzerinde Bazı Gelişmeler”, Vakıflar Dergisi, 7, 53-73. Referans 16 KUNDURACI, O. ve BAHARGÜLÜ, N. (2018). “Geleneksel Afyonkarahisar Evlerinde Cephe Düzenlemeleri”, SUTAD, 43, 491-522. Referans 17 KURTİŞOĞLU, G. A. (2014). “Kırklareli Geleneksel Evlerinde Cephe Düzenlemesi”, Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12, 187-219. Referans 18 KÜÇÜKERMAN, Ö. (1996). Kendi Mekânının Arayışı İçinde Türk Evi, İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayınları. Referans 19 KÜRKÇÜOĞLU, A. C. (2002). Şanlıurfa Mimari Eserlerine Genel Bir Bakış, Şanlıurfa: ŞURKAV Yayınları. Referans 20 ÖREN, S. I. (2008). “Geleneksel Urfa Evleri ve Eski Kent Dokusu Üzerine Bir İnceleme”, Mimarlık İç Mimarlık ve Görsel Sanatlar Dergisi, 74, 86-95. Referans 21 PEKTAŞ, C. (1996). Türk Evi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Referans 22 SÖZEN, M. (2001). Türklerde Ev Kültürü, İstanbul: Türk Hava Yolları Yayınları. Referans 23 SÖZEN, M. ve Tanyeli, U. (2011). Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi. Referans 24 TUNCER, O. C. (1999). Diyarbakır Evleri, Diyarbakır: Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sanat Yayınları. Referans 25 URFALIOĞLU, N. (2010). Antalya, Isparta ve Burdur Evlerinde Cephe Biçimlenişi, İstanbul: Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Yayınları.