İDEOLOJİK AÇIDAN CUMHURİYET DEVRİ TÜRK ÇİNİSİ/ÇİNİCİLİĞİ: TÜRK’ÜN ÖZ MALI BİR SANATTAN İSLAM SANATININ BİR ŞUBESİNE.

Yıl 2020, Cilt: 14 Sayı: 26, 133 - 149, 29.07.2020

Ersoy Yılmaz

Öz

Bu araştırmada çini terimi, geleneksel Türk seramiği anlamında kullanılmaktadır. Türk çini sanatının zirve dönemi, İznik üretiminin 16. yüzyıla tarihlenen evresidir. Bu çiniler, ana bileşenini kuvarsın oluşturduğu Orta Doğu menşeli seramik teknolojisinin en rafine hali ve o dönem itibariyle gerçek porselenin en başarılı taklitlerinden biridir. 18.yüzyıla varıldığında İznik’teki çini üretimi yok olmaya yüz tutarken, üretim teknolojisindeki sırlar da unutulur. Cumhuriyet Türkiye’si, çiniye, Türk ulusunun sanat gücünü kanıtlayan, mazinin iftihar edilen bir unsuru gözüyle bakar. Bu doğrultuda onun “Türk’ün öz malı bir sanat” olduğu düşüncesi ısrarla vurgulanır. Bu bakış açısı, Cumhuriyetin kurucu ilkelerinden uzaklaşılması paralelinde zaman içinde aşınsa da, kabaca 1980 yılına kadar devam eder. Türkiye’nin 1980 sonrasında keskin biçimde değişen sosyo-ekonomik ve kültürel ortamında çiniciliği İslami bir sanat olarak görmek eğilimi gelişmeye ve yerleşmeye başlar. Türk çiniciliğin kimliği ya da tarihsel bağlamının neresi olduğu dair yargılar, ayrı bir tartışma konusudur. Fakat Cumhuriyetin temelini oluşturan ulus-devlet fikrinin yıllar içinde, özellikle 80 sonrasında nasıl aşındığının çinicilik üzerinden bile izlenebileceği aşikârdır.

Anahtar Kelimeler

Çini, Seramik, Türk, İslami, Ulus-devlet

Kaynakça

• Ak, B. (2008). Sanat ve Tasarım Eğitiminde Tatbiki Güzel Sanatlar Okulu Gerçeği. İstanbul: Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi.
• Akalın, E. (2015). “Türk sanatları”: Sorunlu bir kavramın kısa öyküsü. Dipnot. https://dipnot.hypotheses.org/1780 adresinden alındı.
• Akça, G. (2005). Postmodernite ve Ulus Devlet. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi,2 (7), 232-257.
• Alakel, M. (2011). İlk dönem Cumhuriyet Türkiye’si ulus inşası sürecinde milliyetçilik ve sivil-etnik ikilemine dair teorik tartışmalar. Akademik Bakış, 5(9), 1-30.
• Arık, R. ve Arık, O. (2007). Anadolu toprağının hazinesi çini: Selçuklu ve Beylikler çağı çinileri. Kale Grubu Kültür Yayınları.
• Aydın, R. (2018). Ulus, Uluslaşma ve Devlet: Bir Modern Kavram Olarak Ulus Devlet. Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, 6 (1) , 229-256 . DOI: 10.14782/marusbd.412645
• Başkente Osmanlı kapısı. (2000, 30 Temmuz). Hürriyet.
• Berk, N. (1964, 28 Aralık). Seramik sergileri. Cumhuriyet.
• Bozdoğan, S. (2001). Modernism and nation building: Turkish architectural culture in the early republic. University of Washington State.
• Börüteçene, H. (1984, 28 Ocak). En zengin İznik seramikleri koleksiyonu İngilizlere kaldı. Cumhuriyet.
• Bulut, A. (2007, 30 Ekim). Hangi cumhuriyet? Yeniçağ Gazetesi. https://www.yenicaggazetesi.com.tr/hangi-cumhuriyet-1218yy.htm adresinden alındı.
• Derman, F. Ç. (2016). Dayıgil, Hüseyin Feyzullah. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt: Ek-1) içinde 312-313.
• Derman, M. U. (2003). Medersetü’l-Hattatin. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt:28) içinde 341-342.
• Dursun, Ç. (2002). İdeoloji ve özne: Türk-İslam sentezi (Doktora tezi). YÖK Tez Merkezi veri tabanından alındı.
• Dün iki yeni tesis açıldı. (1958, 3 Ekim).Milliyet.
• Gül, Y. (2017). Sanayi-i Nefise Mektebinde Tezyinat Bölümünün kurulması hakkında bazı değerlendirmeler. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5 (40), 386-403.
• Güldiken, N. (2006). Ulus, ulus-devlet ve uluslaşma kavramlarına ilişkin tartışmalar ve Türkiye. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 7(2), 157-168.
• Ignatow, G. (2007). Transnational identity politics and the environment. Lanham, Md.: Lexington Books.
• İslam ülkeleri sanat sergisi. (1987, 19 Ağustos). Cumhuriyet.
• İslimyeli, N. (1967). Tatbiki Güzel Sanatlar Yüksek Okulu sergisi başkentte. Ankara Sanat, (9),18-19.
• Jusdanis, G. (1997). Gecikmiş modernlik ve estetik kültür: Milli edebiyatın icat edilişi. İstanbul: Metis Yayınları.
• Kahramankaptan, Ş. (2000, 27 Kasım). Geleceğin antikalarını görün Hacettepe’de. Hürriyet.
• Karakoyunlu, Y. (2000, 9 Temmuz). İnsan, doğa ve teknoloji. Sabah.
• Kartal, Ç. (2016). Küreselleşme sürecinin devlet yapısı üzerine etkileri. Ankara Barosu Dergisi (2), (287-327).
• Kıbrıs’taki tarihi büyük hafriyat. (1937, 31 Ekim). Cumhuriyet.
• Koç, M. (1966). Seramik Bölümü. Ankara Sanat, (özel sayı), 16-17.
• Librairie de Péra: 75. Müzayede [Müzayede Kataloğu]. (2016). İstanbul.
• Meydan, S. (2017). Atatürk ve Türklerin saklı tarihi: Türk Tarih Tezi’nden Türk İslam sentezine (9.bs.). İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Oygar, İ. H. (1933). Seramik Atelyesi. Arkitekt, (31), 225-227.
• Öz, Tahsin. (1938). Sultan Ahmed Camii. Vakıflar Dergisi (1), 25-29.
• Özdoğru, N. (1972). Sadi Diren, sergisinde çağdaş seramikçiliğin örneklerini veriyor. Milliyet Sanat, (10), 8-9.
• Özkazanç, A. (2005). Türkiye’nin neo-liberal dönüşümü ve liberal düşünce. AÜ SBF Tartışma Metinleri No:85.Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Öymen, E. E. (1989, 23 Temmuz). İznik çinisinin saltanatı 30 yıl. Cumhuriyet.
• Özlük, N. (Aktaran) (2008). Selçuki ve Osmanlı Çinileri İşçiliği. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (23),301-328. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sutad/issue/26267/276722
• Saybaşılı, N. (2011). Sınırlar ve hayaletler (B. Doğan, Çev.). İstanbul: Metis.
• Sergi: Çininin çekiciliğini görmeye gidin. (2000, 22 Temmuz). Milliyet.
• Soysal, M. (2000, 11 Ağustos). Yerellik korkusu. Hürriyet.
• Sökmensüer, Y. (2000, 26 Haziran). Ankara manzaralı kiralık daireler. Hürriyet Ankara.
• Tansuğ, S. (2008). Çağdaş Türk sanatı (8.bs.). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Taşkale, F. (2015, 29 Mayıs). Gelenekten geleceğe tezhip sanatında bir yolculuk. http://ismek.ist/blog/icerik.aspx?p=641 adresinden alındı.
• Televizyon. (1988, 18 Nisan). Cumhuriyet.
• Tepki çeken icraatlar.(1994, 6 Kasım). Milliyet.
• Tezyini sanatlar şefi L. Sue ile bir mülakat. (1939, 21 Aralık). Cumhuriyet.
• Tunalı, İ. (1989, Eylül 18). Türkve İslam Eserleri Müzesi’nde İznik Çinileri Sergisi: AT yolunda kültür varlığı. Cumhuriyet.
• Türk çiniciliğinin himayesi. (1938, 19 Haziran). Cumhuriyet.
• Türk İslam Kültür Vakfı kuruldu. (1986, 6 Ağustos). Cumhuriyet.
• Türk Sanatları Kongresi. (1999, 21 Ağustos). Hürriyet.
• Türkdoğan, O. (2013). Türk ulus-devlet kimliği. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Ülgen, A. S. (1956). Prof. Ernst Diez’in Türk Sanatı kitabı. Vakıflar Dergisi (3), 265-281.
• Ünver, A. S. (1966). 50 Türk motifi. İstanbul: Doğan Kardeş Yayınları.
• Yasa Yaman, Z. (1993). Demokrasi ve sanat. Anadolu Sanat , 183-196.
• Yasa Yaman, Z. (2018, 22 Kasım). Sanat tarihi yazımı ve ulus-devlet ilişkisi. Aksanat’ta (İstanbul) Başka bir sanat tarihi mümkün mü? adlı seminerde sunuldu. https://www.akbanksanat.com/etkinlik/sanat-tarihi-yazimi-ve-ulus-devlet-iliskisi
• Yatman, N. (1942). Eski Türk çinileri. Ankara: Çankaya Matbaası.
• Yerli mallar sergisinde en çok beğenilen eşya. (1931, 14 Ağustos). Cumhuriyet.
• Yılbaşı hediyeleri. (1992, 7 Aralık). Hürriyet.
• Yıldırım, E. E. (2014). Atatürk Döneminde Basılan Tarih Kitapları Ne Zaman ve Neden Kaldırıldı? – 1942. İnönü Vakfı. http://www.ismetinonu.org.tr/ataturk-doneminde-basilan-tarih-kitaplari-ne-zaman-ve-neden-kaldirildi-1942/ adresinden alındı.