ANIT HEYKEL VE MİMARLIK: YAVUZ GÖREY'İN BURDUR ANITLARI

Yıl 2021, Cilt: 15 Sayı: 27, 39 - 62, 30.01.2021

Güler Özyıldıran

https://doi.org/10.48069/akdenizsanat.745806

Öz

Türkiye’de anıt heykel sanatı cumhuriyetin ilk yıllarında hızla gelişme göstermiş, yeni kurumlar ve yeni kent meydanları oluştukça, başta büyük şehirler olmak üzere, Anadolu’nun çeşitli yerlerine anıt heykeller yerleşmeye başlamıştır. Anıt heykeller, tek başlarına simgesel sanat eserleri olmaktan öte, içinde bulundukları mekanları, binaları, meydanları ve kent siluetlerini etkileyen elemanlar olmuştur. Ayrı bir uzmanlık alanı gerektiren anıt heykel yapımı için, başta yurtdışından yabancı heykeltıraşlar davet edilmiş, yurtdışına da eğitim için öğrenciler gönderilmiştir. 1937 yılında heykel eğitimi için Rudolf Belling’in Türkiye’ye davet edilmesiyle, anıt heykel eğitimi Türkiye’de de başlamıştır. Başta yurtdışında eğitim alan Yavuz Görey, Türkiye’ye dönüp Belling’in öğrencisi olmuş, sonrasında İTÜ Mimarlık Fakültesi’nde Belling ile beraber dersler vermiştir. Bu süreçte çok sayıda önemli eserler veren, ilk yerli heykeltıraşlardan olan Görey’in, 1970’li yıllarda hazırladığı Burdur Anıtları, kariyerinin ilerleyen döneminde yaptığı en kapsamlı çalışması olmuştur.

Burdur Anıtları, 1971 Burdur depreminin ardından kentte yeniden imar çalışmaları planlanırken, 1973 yılı cumhuriyetin 50. yıl kutlamaları ile birlikte düşünülerek, bilim adamları ve sanatçılardan oluşan bir heyet danışmanlığında, Görey tarafından tasarlanıp uygulanmıştır. Anıt heykeller ve rölyeflerden oluşan bu tasarım, meydan, tören alanı ve kent parkını kapsayan bir kent merkezi tasarımıdır. Anıt heykel ve mimarlık sentezinin özgün bir örneğidir. Ancak yeterince tanınmamaktadır ve literatürde hakkında çok az bilgi yer almaktadır. Bu araştırma kapsamında Burdur Anıtları, Türkiye›de anıt heykel literatürü paralelinde, mimarlık bakış açısıyla incelenecektir. Araştırma, yazarın 1971 Burdur depremi ve cumhuriyet dönemi Burdur mimarlığı araştırmalarının devamı niteliğindedir. Araştırma yöntemi, başta Burdur 1973 İl Yıllığı olmak üzere, çok sayıda kaynak ve arşiv taramasına, eski fotoğrafların incelenmesine ve yerinde gözlemlere dayanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kent Meydanı, Anıt Heykel, Mimarlık, Yavuz Görey, Burdur

MONUMENTAL SCULPTURES AND ARCHITECTURE: YAVUZ GÖREY’S BURDUR MONUMENTS

Öz

In Turkey, the art of monumental sculpture was developed in early republican period. As new institutions and new city squares were formed, monumental sculptures began to settle in various parts of Anatolia, especially in big cities. Monumental sculptures are not only symbolic works of art, but also influence the space, buildings, squares and city silhouettes. Since their designs require expertise, foreign sculptors were invited to Turkey and local students were sent abroad in the early period. The education of monumental sculpture started in Turkey, when Rudolf Belling was invited to Turkey in 1937. Yavuz Görey, who initially studied abroad, returned to Turkey and became the student of Belling. Later, he gave lectures with Belling in the Istanbul Technical University Faculty of Architecture. Görey is considered as one of the pioneers of the Turkish monumental sculptors and he had many works of art. Burdur Monuments were his most comprehensive work in the later period of his career.
Burdur Monuments were designed in the reconstruction period of 1971 Burdur earthquake and in the 50th anniversary celebrations of the republic. With the supervision of a commission composed of scientists and artists, the monuments were designed and constructed by Görey. This design is a city center design that includes the square, the ceremony area and the city park.

It is an original example of monumental sculpture and architecture synthesis. However, in the literature, there is a lack of information about them. In this research, drawing on the literature about the monumental sculpture in Turkey, Burdur Monuments are examined in the architectural point of view. The research is a continuation of the author’s previous research about the 1971 Burdur earthquake and the architecture of the republican period in Burdur. The research method is based on literature survey, archive data, old photographs and site observations.

Anahtar Kelimeler

City Square, Monumental Sculpture, Architecture, Yavuz Görey, Burdur

Kaynakça

• 1701 Sayılı Kanun. “Türkiye Cumhuriyetinin Kuruluşunun 50nci yıldönümünün kutlanması hakkında Kanun” (Kabul tarihi 30.03.1973, Resmi Gazete ile yayımı: 05.04.1973 – Sayı: 14498), http://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/kanunlar_kararlar/kanuntbmmc056/kanuntbmmc056/kanuntbmmc05601701.pdf (Erişim Tarihi: Mart 2015).
• Burdur Belediyesi, Basın Yayın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü, fotoğraf arşivi (Mesut Madan ve Uğur Dökduman). (Erişim Tarihi: 23.08. 2013).
• Burdur Belediyesi. Foto Galeri: Tarihte Burdur, http://www.burdur-bld.gov.tr/galeri.php?catalogue=8 (Erişim Tarihi: Eylül 2012).
• Burdur Valiliği. Fotoğraf Galerisi: Eski Burdur Fotoğrafları, http://www.burdur.gov.tr/galeri/eskiburdur/ (Erişim Tarihi: 26.10.2013).
• Burdur Valiliği (1967). Burdur 1967 İl Yıllığı. Hüsamettin TANIŞ (ed.). Güven Matbaası, Ankara.
• Burdur Valiliği (1974). Burdur 1973 İl Yıllığı: Cumhuriyetin 50. yılında. Hüsamettin TANIŞ (ed.). Güven Matbaası, Ankara.
• Çetintaş, V. (2007). Burdur “Mete Han’dan Atatürk’e” Türk Tarihi’nin Büyük olayları ve Kişileri Anıtı. 1.Burdur Sempozyumu Bildiriler 16-19 Kasım 2005. Fakülte Kitabevi, Burdur, cilt1, ss. 820-829.
• Demir, A. (2008). Arşivdeki belgeler ışığında Güzel Sanatlar Akademisi’nde yabancı hocalar: Philipp Ginther’den (1929) - (1958) Kurt Edman’a kadar. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Diyarbekirli, N. (1982). Türklerde Abide Mefhumu ve Türk Tarihinin Akışını Canlandıran Burdur Abideleri. Türk Kültürü, Sayı 235, Yıl 21, Kasım 1982, ss. 803-821.
• EBA (2013). MEB Yenilik ve Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü’nün Eğitim Bilişim Ağı fotoğraf arşivi, http://eba.gov.tr (Erişim Tarihi: 23.10.2013).
• Ersoy, A. 2009. Yavuz Görey (1912-1998). Turkish Plastic Art. (2nd ed.) Ministry of Culture and Tourism, Ankara, ss.154-155.
• E-skop (2017). “Rudolf Belling İstanbul’dayken...” https://www.e-skop.com/skopbulten/rudolf-belling-istanbuldayken%E2%80%A6/3355 (Erişim Tarihi: 15.05.2020).
• Goethe-Institut (2020). “Bir Başkentin Oluşumu: Avusturyalı, Alman ve İsviçreli Mimarların Ankara’daki İzleri”. http://www.goethe.de/ins/tr/ank/prj/urs/trindex.htm(Erişim Tarihi: 15.05.2020).
• İTÜ (2014). “Tarihte Taşkışla”. İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi. https://mim.itu.edu.tr/tarihte-ve-kultur-3/ (Erişim Tarihi: 15.05.2020).
• Kanlı, E. (2008).”Dumlupınar Anıtı”. Başkomutan Tarihi Milli Parkı’nın savaş turizmi içerisindeki yeri. Afyon: Kocatepe Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, s.40.
• Kaya, Ö. F., Yeğin, S. ve Kaya, G. (2014). “Cumhuriyet Dönemi Heykel Sanatı”. Türk Resim, Heykel Sanatı. MEB Devlet Kitapları, ss.104-115.
• Kentsel Haber (2010). Cumhuriyet Meydanı Projesi görücüye çıktı (20.12.2010 tarihli haber), http://www.kentselhaber.com/V6/News/335188/Cumhuriyet-Meydani-Projesi-gorucu (Erişim Tarihi: 30.10.2013).
• Kuş, M. (2015). “İÜ Atatürk ve Gençlik Anıtı Restore Edildi”. İstanbul Üniversitesi, https://www.istanbul.edu.tr/tr/haber/iu-ataturk-ve-genclik-aniti-restore-edildi-3200340048004D0030006E0033006A005200670067003100 (Erişim Tarihi: 15.05.2020).
• Kütahya Valiliği (2015). “Dumlupınar İlk Hedef Anıtı”. Kurtuluşun Diyarı Şehitlik ve Anıtlarıyla Kütahya. Kütahya: Ekspres Matbası, s.21.
• MEB (2006). “Cumhuriyet Dönemi Heykel Sanatı”. Çağdaş Türk Sanatı. Ankara: MEB, ss.61-64. Merter, E. (2008). Cumhuriyet’i Afişleyen Adam: İhap Hulisi Görey 110 Yaşında. İstanbul: Literatür Yayıncılık.
• MSGSÜ (2020). “Heykel Bölümü”. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, https://www.msgsu.edu.tr/tr-TR/heykel/133/Page.aspx(Erişim Tarihi: 15.05.2020).
• Özyıldıran, G. (1989-2019). Burdur fotoğrafları kişisel arşivi.
• Özyıldıran, G. (2013a). “Burdur Cumhuriyet Meydanı ve Çevresi 1936-1963”. DOCOMOMO_TR Türkiye Mimarlığında Modernizmin Yerel Açılımları IX. Poster Sunuşları Bildiri Özetleri Kitabı. Antalya: Akdeniz Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Mimarlık Bölümü, 06-08 Aralık 2013, s.113.
• Özyıldıran, G. (2013b). “Burdur Cumhuriyet Meydanı ve Çevresi 1963-1973”. DOCOMOMO_TR Türkiye Mimarlığında Modernizmin Yerel Açılımları IX. Poster Sunuşları Bildiri Özetleri Kitabı. Antalya: Akdeniz Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Mimarlık Bölümü, 06-08 Aralık 2013, s.114.
• Özyıldıran, G. (2015). “1971 Burdur Depremi Sonrası İmar Çalışmaları” (Reconstruction After 1971 Burdur Earthquake). IBEES 2015 International Burdur Earthquake and Environment Symposium Proceedings. Burdur: Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, 7-8-9 Mayıs 2015, s.311-321.
• Özyıldıran, G. (2017). “City Ceremonies in Burdur Cumhuriyet Square”, ICONARCH III International Congress of Architecture: Memory of Place in Architecture and Planning. Konya: Selçuk Üniversitesi, 11-13 Mayıs 2017, cilt.1, ss.249-259.
• SALT Araştırma (2019). Dumlupınar Zafer Anıtı Alanı için Kentsel Alan Düzenleme Projesi, https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/204385 (Erişim Tarihi: 15.05.2020).
• Sözen, M. (1973). Türklerde Anıt. Mimarlık, sayı 7, ss.7-20.
• Sözen, M. ve Tanyeli, U. (2017). Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Tansuğ, S. (2012). Çağdaş Türk Sanatı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• TDK (2020). Güncel Tükçe Sözlük. Türk Dil Kurumu, https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 14.07.2020). Uzun Aydın, D. (2013). Sanayi-i Nefise Mektebi’nin Türk Heykel Sanatındaki Yeri ve İlk Heykeltıraşlar. İzmir: Ege Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi.