KARİKATÜRİSTLERİN ÇİZGİLERİYLE ŞEKİLLENEN TİYATRO SAHNELERİ

Yıl 2022, Cilt: 16 Sayı: 29, 103 - 126, 29.01.2022

Cem Çevikayak

https://doi.org/10.48069/akdenizsanat.936573

Cited By: 1

Öz

Karikatür sanatı, grafiksel ve çizgisel bir ifade biçimi olarak yüzyıllar boyunca içerik ve görünüm açısından değişim göstermiştir. Bu gelişim sürecinde farklı sanat dallarından etkilenmekle birlikte kendi başına bir anlatım tarzı haline gelerek, pek çok sanat dalını da bu yönde etkilemiştir. Yaratıcısının görsel eğilimine veya dünya görüşüne bağlı olarak şekillenen karikatür örnekleri sadece iki boyutlu yüzeylerde değil, aynı zamanda üç boyutlu formlarda da kendini göstermiştir. Böylece anlatım dili giderek zenginleşen bu iletişim şekli, hacimsel ve devinimsel özellikteki tiyatro sahnesinde de yer bulmuştur.
20. yüzyılda sanat disiplinleri arasında görülen etkileşimler, yeni anlatım biçimlerini doğurmuş ve sanat dalları arasında fikir ve biçim açısından karşılıklı beslenme imkânı sağlamıştır. Klasik üslupların yanında deneysel ve öncü yaklaşımların ön plana çıktığı bu dönemde, modern iletişim araçlarının gelişmeye ve yaygınlaşmaya başlamasıyla pratik ve evrensel bir görsel algıya hitap eden karikatür eserleri, dünyanın çeşitli bölgelerinde farklı tarzlarla biçimlenmiştir. Anlatım dilinin zenginleşmesi ile birlikte sadece basım yayın ürünü olmaktan çıkıp, bir sanat dalı olarak kabul görülen karikatür, Türkiye’de ise 1950 yılından itibaren daha yenilikçi çizgide görülmeye başlamıştır. Cumhuriyet’in ilanı ile birlikte sanat alanında ortaya konan çağdaş görüş ve üsluplar, hem karikatür hem de tiyatro eserlerinde 1950 yılı sonrasında yoğun olarak ortaya çıkmıştır. Bu eğilimlerin etkisiyle sahne tasarımı örneklerinde görülen yenilikler, özellikle komedi oyunlarında karikatür biçimlerinde kendini göstermeye başlamıştır. Araştırma dâhilinde 1950 yılından günümüze Türk Tiyatrosu’nda sahnelenen mizahi oyunlar inceleme altına alınmış ve sahne tasarımında karikatür sanatından etkilerin gözlemlendiği eserler seçilmiştir. Bu süreç içerisinde karikatür sanatının, ele alınan dönemdeki biçimsel değişimi ve seçilen oyun örnekleri üzerinden tiyatro sahnesi görselliğindeki kullanımı irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mizah, Karikatür, Tiyatro, Sahne Tasarımı, Dekor.

THEATER STAGES SHAPED WITH THE LINES OF CARTOONISTS

Öz

Cartoon art, as a graphical and linear form of expression, has changed over the centuries in terms of content and appearance. In this development process, although it was influenced by different branches of art, it became a style of expression on its own and affected many branches of art in this direction. The examples of cartoons, which are shaped depending on the visual tendency or world view of the creator, have shown themselves not only on two-dimensional surfaces, but also in three-dimensional forms. Thus, this form of communication, whose language of expression is getting richer, has also found a place on the theater stage, which has a voluminous and dynamic character.
The interactions between art disciplines in the 20th century gave birth to new forms of expression and provided a mutual nourishment between the branches of art in terms of ideas and forms. In this period, when experimental and pioneering approaches came to the fore alongside classical styles, caricature works that appeal to a practical and universal visual perception, with the development and spread of modern communication tools, were shaped in different styles in various regions of the world. With the enrichment of the language of expression, caricature, which is not only a print and publication product but accepted as a branch of art, has started to be seen in a more innovative way in Turkey since 1950. With the proclamation of the Republic, contemporary views and styles in the field of art emerged intensively after 1950 in both caricature and theater works. Under the influence of these trends, innovations seen in stage design examples started to show themselves in cartoon forms, especially in comedy plays. Within the scope of the research, the humorous plays staged in the Turkish Theater since 1950 were examined and the works that were influenced by the art of caricature in the stage design were selected. In this process, the stylistic change of the art of caricature in the period under consideration and its use in the visuality of the theater stage were examined through selected play examples.

Anahtar Kelimeler

Humor, Cartoon, Theater, Stage Design, Decor.

Kaynakça

• Abacı, E. (1990). “Karikatür Sanatının Tiyatro Dekoruna Etkileri ve Bir Model Oyun: Abdülcanbaz’ın Harikulade Maceraları”, Lisans Tezi, Dan. Yrd. Doç. Dr. Hülya Nutku, D.E.Ü., Sahne ve Görüntü Sanatları Bölümü, İzmir.
• Acar, S. (1979). “Karikatür ve Tiyatro”, Oyun Dergisi, Sayı 10, İstanbul: Ertur Basımevi, ss. 11.
• Alsaç, Ü. (1994). Türkiye’de Karikatür, Çizgi Roman ve Çizgi Film, İstanbul: İletişim Yayınları.
• And, M. (1973). 50 Yılın Türk Tiyatrosu, İstanbul; Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Atay, K. ve Akşit, K. (2008). Mizahın Abisi Oğuz Aral, İstanbul: Doğan Kitap.
• Balcıoğlu, S. (1983). Cumhuriyet Dönemi Türk Karikatürü, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Basat, E. M. (2014). “Sözden Çizgiye: Karikatüristlerin Gözünden Sözlü Anlatılar”, Milli Folklor Dergisi, Sayı 101, Ankara: ss. 225-236.
• Cantek, L. (2012). Türkiye’de Çizgi Roman, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çalışlar, A. (1993). Tiyatro Kavramları Sözlüğü, İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.
• Çeviker, T. (1997). Karikatür Üzerine Yazılar, İstanbul: İris Yayıncılık.
• Çeviker, T. (2010). Karikatürkiye, İstanbul: NTV Yayınları.
• Demirel, S. (2007). Abidin Dino Özel Koleksiyon, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Demirer, A. (2016). Memo Tembelçizer Anlatıyor, İstanbul: Nota Bene Yayınları.
• Güldağları, A. (2008). “Altan Erbulak, Eski Bakırköy ve Anılarda Kalanlar”, http://eskidenbakirkoy.blogcu.com/altan-erbulak/3585613 (Erişim Tarihi: 14 Ağustos 2016).
• İpşiroğlu, Z. (1992). Tiyatroda Yeni Arayışlar, İstanbul: Düzlem Yayınları.
• Jovanovic, G. (1997). “Sanatta Karikatür”, Sanatta Karikatür (ed. Yusuf Eradam ve Deniz Koç), Ankara Karikatür Vakfı Yayınları, ss. 27-29.
• Koloğlu, O. (2005). Türkiye Karikatür Tarihi, İstanbul:Bileşim Yayınevi.
• Oral, Z. (1999). “Karikatür, Mizah ve Eleştiri Ustası: Turhan Selçuk”, Antalya Devlet Tiyatrosu Abdülcanbaz Oyun Broşürü.
• Özer, A. (1996). Gazete Karikatürcülüğü ve Geleceği, Türk-Alman Karikatür Buluşması Bildirisi, Ankara Alman Kültür Merkezi.
• Özer, A. O. (1991). “Cumhuriyet Dönemi Türk Tiyatrosunda Tasarım ve Mekan Değerlendirme Yaklaşımları”, Doktora Tezi, Dan. Prof. Dr. Özdemir Nutku, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sahne ve Görüntü Sanatları Anabilim Dalı, İzmir.
• Özer, S. (2014). “Turhan Selçuk ve Abdülcanbaz”, https://tasaryan.files.wordpress.com/2014/09/turhan-selc3a7uk02.pdf (Erişim Tarihi: 15 Eylül.2016).
• Saydam, S. (2007). “Caricaturare”, Bütün Dünya Dergisi, Sayı 5, İstanbul: Başkent Üniversitesi Kültür Yayını, ss. 84-86.
• Selçuk, T. (1998). Grafik Mizah, İstanbul: İris Yayıncılık.
• Sipahioğlu, A. (1999). Türk Grafik Mizahı, İzmir: Dokuz Eylül Yayınları.
• Sokullu, S. (1993). Türk Tiyatrosunda Komedyanın Evrimi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Şener, S. (1972). Çağdaş Türk Tiyatrosunda İnsan, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih, Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Şengezer, O. (2010). Cumhuriyet Dönemi Türk Gösteri Sanatları Öncü Sahne Tasarımcıları, İstanbul: Artshop Yayınları.
• Şenyapılı, Ö. (2003). Neyi, Neden, Nasıl Anlatıyor Karikatür Kim, Niye Çiziyor!?., Ankara: Odtü Geliştirme Vakfı Yayınları.
• Şimşek, K. (2011). “Ali Poyrazoğlu Tiyatrosu’nda “Tanımadığım Adamlar ” adlı Oyunu Seyrettim…” https://kazimsimsek.com/2011/05/21/ali-poyrazoglu-tiyatrosunda-tanimadigim-adamlar-adli-oyunu-seyrettim/ (Erişim Tarihi: 25 Şubat 2017).
• Tekerek, N. (2005). “Tiyatromuzun Modern Tiyatroyla Kesişmesi Yolunda Gelenekselin Önemi ve Baltacıoğlu’ndan Bir Deneme: Kafa Tamircisi”, SDÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, ss. 35-49.
• Tibet, M. (2017). “Karikatür Sanatının 1950 Sonrası Türk Tiyatrosu’nda Sahne Tasarımına Etkileri” isimli Yüksek Lisans Tezi araştırması için 07.02.2017 tarihinde gerçekleştirilen röportaj metni. Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Sahne Sanatları Bölümü Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
• Topuz, H. (1997). Dünya Karikatürü, İstanbul: İnkilap Kitabevi.
• Ünlü, A. (2006). Türk Tiyatrosunun Antropolojisi, Ankara: Aşina Kitaplar.
• Ünlü, A. (2007). “Şiddete Gülmek: Geleneksel Türk Tiyatrosunda Şiddet ve Mizah”, Tiyatro Araştırmaları Dergisi, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tiyatro Bölümü Yay., ss. 27-41.
• Yardımcı, İ. (2010). “Mizah Kavramı ve Sanattaki Yeri”, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 6, Uşak: ss.1-41.
• Yüksel, A. (1997). Çağdaş Türk Tiyatrosunda On Yazar, İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.
• Yüksel, A. (2008). “Ali Bey ve Ayyar Hamza, Ankara Devlet Tiyatrosu Ayyar Hamza Oyun Broşürü”, ss. 05-11.
• Yüksel, A. (2011). “Gelenekte Yineleneni Yenileme: Haldun Taner ve Sonrası”, Oyun Dergisi, Sayı 10, İstanbul: Mitos Boyut Yay., ss. 5-12.
• Yüksel, A. (2013). Haldun Taner Tiyatrosu, İstanbul: Habitus Yayınları.