ANTALYA KARATAY MEDRESESİ TAÇKAPISI RESTİTÜSYON ÖNERİSİ

Yıl 2023, Cilt: 17 Sayı: 31, 169 - 188, 25.01.2023

Mustafa Bulut

https://doi.org/10.48069/akdenizsanat.1119277

Öz

Anadolu Selçuklu yapılarının günümüze kadar olan süreçte çok sayıda tahribata uğradığı ve restore edildiği söylenebilir. Bu yapılarda süslemelerin yoğunlaştığı bölümler olan taçkapılar da bu tahribatlardan büyük ölçüde etkilenmiştir. Taçkapıların, özellikle kavsara kemeri üzerindeki bölümlerinin yıkıldığı ve zeminden itibaren ilk birkaç metre yükseklikteki bölümlerin de oldukça tahrip olduğu görülmektedir. Alt bölümlerde kaideler, süsleme başlangıç noktaları, bezeme kuşaklarının veya silmelerin nihayetlenmesi bazı bilinmezlikleri beraberinde getirmektedir. Yıkılan ve günümüzde bazı taçkapılarda tamamlanmış olan kavsara kemeri üzerindeki bölümler de aynı şekilde; bazı süslemelerde bordürlerin üst bölümde ne şekilde işlendiği, birleşimlerin nasıl gerçekleştiği ve taçkapı yan kanatlarıyla üst bölümün benzerliğinin ne ölçüde olduğu bilinmemektedir.
Özellikle bazı onikigen ve altıgen açılara sahip kompozisyonlarla beşgen-ongen kompozisyonların taçkapı üst bölümünde, yan kanatlarda kullanıldığı şekliyle verilmediği, bordür ölçülerinin veya kompozisyon sınırlarının değiştiği görülmektedir. Taçkapı kanatlarındaki tek eksenli kompozisyonların üst bölümle ve taçkapı ekseninde birleşmesi ise bazı durumlarda farklı çözümlemelere gidilmesini gerektirmiştir. Tüm bu farklılıkları belirleyen kompozisyonun açısal özellikleri ve ölçeğidir.
Taçkapılarda kullanılan kompozisyonların açısal özelliklerinin ve eksen özelliklerinin belirlenmesiyle bahse konu olan sorunlara dair seçeneklerin azaltıldığı çözüm önerileri sunulabilmektedir. Kompozisyon özellikleri ve diğer yapılarda karşılaşılan benzer süslemelerin kullanım şekillerinden hareketle kapının restitüsyon denemesi hazırlanmıştır. Buna göre; taçkapının ana bordüründeki kompozisyonun üst bölümde bordür sınırlarından kesildiği, kaide bölümünde de birinci bordür üzerindeki kompozisyonun devam ettiği anlaşılmıştır. Bu analizlerin yapılmasında kullanılan araştırma yöntemlerinden birisi de Total Station kullanılarak yerinde ölçüleri alınan taçkapının bilgisayar destekli programla çizilmesiyle oluşmuştur. Sahadan ve kaynaklardan elde edilen verilerin karşılaştırılması sonucunda Antalya Karatay Medresesi taçkapısının özgün hallerine yönelik veriler ve yapılacak restorasyonlarını destekleyecek nitelikli çizimler literatüre kazandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Anadolu Selçuklu, Taçkapı, Restitüsyon, Bezeme kuşakları, Süsleme., Anatolian Seljuk, Portal, Restitution, Decoration Belts, Ornament.

Teşekkür

Taçkapının Total Station ile ölçülerini alan Mustafa Soydan’a ve bazı fotoğrafların çekimini yapan Şamil Yirşen’e çok teşekkür ederim.

ANTALYA KARATAY MADRASA PORTAL RESTITUTION PROPOSAL

Öz

Anatolian Seljuk historical building structures suffered deteriorations and destruction to a great extend until today and have therefore been restored. In these structures, especially the portals, where the decorations are concentrated, have been greatly affected by these deteriorations. It is seen that the portals, especially the sections on the recessed arches, have been collapsed and the first few meters from the ground have been extensively destroyed. These destroyed and collapsed sections cause some difficulties in the restitution drawings of the portals. In the sub-sections; the pedestals, ornament starting points, decoration belts or reliefs disappear, thus, this situation brings some unknowns. In the same way; at the sections on the recessed arches that were destroyed and completed in some portals today; it is not known how the bordures are processed in the upper part, how the combinations take place and to what extent the portal wings are similar to the upper section.
It is seen that especially some compositions with decagonal and hexagonal angles and pentagonal-decagonal compositions are not applied in the upper part of the portal, as used on the side wings. At the same time, it is seen that the border dimensions or composition boundaries have changed. The combination of the uniaxial compositions on the portal wings with the upper part and on the portal axis required different solutions in some cases. The main thing that determines all these differences is again the angular features and scale of the composition.
By determining the angular and axial properties of the compositions used in portals; more specific solutions can be provided for these problems. The restitution experiment of the portal was prepared based on the composition features and the use of the similar ornaments in other structures. According to this; it was found that the composition on the main bordure of the portal was cut at the borderlines of the bordure in the upper section and the composition on the first bordure continues in the pedestal section. One of the research methods used in these analyzes is to draw the portal with Autocad program using Total Station. The data about the original state of the Antalya Karatay Madrasa portal and the drawings to support the restorations to be made have been brought to the literature.

Anahtar Kelimeler

Anatolian Seljuk, Portal, Restitution, Decoration Belts, Ornament.

Kaynakça

• Akok, M. (1968). Kayseri’de Tuzhisarı Sultanhanı Köşk Medrese ve Alaca Mescit diye Tanınan Üç Selçuklu Mimari Eserin Rölövesi. Türk Arkeoloji Dergisi, 17 (2), s. 5-41.
• Akok, M. (1974). İshaklı Kervan Sarayı. Türk Arkeoloji Dergisi, 21 (2), s. 5-21.
• Akok, M. (1977a). Konya-Akşehir’de Taş Medrese Binası ve Restorasyon Çalışmaları. Türk Etnografya Dergisi, 16, s. 5-26.
• Akok, M. (1977b). Konya’da Restore Edilme Yoluyla Kurtarılmaları Düşünülen Üç Selçuklu Eseri Sırçalı, Karatay ve İnceminareli Medreselerin Restorasyon Projeleri. Türk Arkeoloji Dergisi, 24 (1), s. 41-69.
• Armağan, A. (2004). Latif, XVI. Yüzyıl’da Antalya’da Dini-Sosyal Yapılar ve Şehrin Demografik Durumu Üzerine Bir Araştırma. Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, 23 (36), s. 7-34.
• Bozer, R. (2007). Eğirdir han. H. Acun (Ed.) Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları (s. 237-254). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Bozer, R. (2009). Eğirdir Hanı Kazı Çalışmalarının Ortaçağ Türk Sanatına Katkıları. XI. Ortaçağ-Türk Dönemi Kazı Sonuçları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (17-19 Ekim 2007, İzmir). İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi, s. 65-75.
• Bulut, M. (2018). Aksaray Sultan Hanı Avlu Taçkapısı Bir Restitüsyon Denemesi. Turkish Studies, 13 (26), s. 235-250.
• Bulut, M. (2019). Anadolu Selçuklu Taçkapılarında Kavsara Kemerleri. Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 28, s. 429-440.
• Çakmak, Ş. (2001). Erken dönem Osmanlı mimarisinde taç kapılar (1300-1500). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Demir, M. (2019). Türkiye Selçuklu Emiri Celâleddin Karatay ve Antalya Dârü’s-Sülehâsı. Mediterranean Journal of Humanities, 9 (1), s. 127-140.
• Erken, S. (1983). Türkiye’de vakıf abideler ve eski eserler. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü.
• Erkman, H. S. (2019). Selçuklu’dan Osmanlı’ya Anadolu Türk Mimarisinde Mukarnas Örtülü Taç Kapı İmgesinin Kuruluşu. Düşünen Şehir Dergisi, 9, s. 80-87.
• Erten, S. F. (1940). Antalya vilayeti tarihi. İstanbul: Tan Matbaası.
• Gündogdu, O. (2021). İstanbul Fatih İlçesi (15.-17. Yüzyıl) Osmanlı Külliyelerinde Dış Avlu Kapıları. (Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
• Karamağaralı, H. (1982). Sahip Ata Camii’nin Restitüsyonu Hakkında Bir Deneme, Rölöve ve Restorasyon Dergisi, 3, s. 49-75.
• Karademir, M. (2014). Mimar Sinan Dönemi Yapılarında Taç Kapılar. (Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Konya.
• Kuban, D. (2010). Cennetin kapıları Divriği Ulu Camisi ve Şifahane’sinde Hürremşah’ın yontu sanatı. İstanbul: YEM Yayınları.
• Lanckoronski, K. G. V. (2005). Pamphylia ve Pisidia kentleri, C: 1. (Çev: Selma Bulgurlu Gün, Suna-İnan Kıraç). İstanbul: Akdeniz Medeniyetleri.
• Mülayim, S. (1982). Anadolu türk mimarisinde geometrik süslemeler selçuklu çağı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Ögel, S. (1966). Anadolu Selçukluları’nın taş tezyinatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Riefstahl, R. M. (1941). Cenubi Garbi Anadolu’da türk mimarisi, İstanbul: Maarif Matbaası.
• Sözen, M. (1972). Anadolu medreseleri Selçuklu ve beylikler devri, C: 2. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Tuncer, O. C. (1971). Niğde-Aksaray Sultan Hanında Bazı İzlerin Değerlendirilmesi, Önasya, 6 (72), s. 12-13.
• Turan, O. (1948). Celaleddin Karatay, Vakıfları ve Vakfiyeleri. Belleten, 12 (45), s. 17-171.
• Uğur, M. Ferit. ve Koman, M. Mesut (1940). Celallüddin Karatay ile kardeşlerinin hayat ve eserleri. Konya: Yeni Kitap Basımevi.
• Ünal, H. R. (1982). Osmanlı öncesi Anadolu-Türk mimarisinde taçkapılar. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Yılmaz, L. (1997). Antalya: Bir Ortaçağ Türk Kentinin Mimarlık Mirası ve Kent Dokusunun 16. Yüzyılın Sonuna Kadar Gelişimi (Bir Ortaçağ Arkeolojisi Survey’i). (Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
• Yılmaz, L. (2002). Antalya (16. Yüzyılın Sonuna Kadar). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Yılmaz, L. ve Tuzcu, K. (2010). Türk dönemi Antalya kitabeleri. Harlem: SOTA Türkistan ve Azerbaycan Araştırma Merkezi, s. 273.