BİR ENDÜSTRİ MİRASININ KORUMA ALTINA ALINMA SÜRECİ: GÜNEYKENT ESKİ GÜLYAĞI FABRİKASI’NIN TESCİL SÜRECİ

Yıl 2023, Cilt: 17 Sayı: 32, 255 - 288, 30.07.2023

Duygu Köse , Ayşe Betül Gökarslan

https://doi.org/10.48069/akdenizsanat.1283473

Öz

Endüstri mirasının korunması konusunda, dünyada olduğu gibi Türkiye’de de giderek yaygınlaşan başarılı örnekler karşımıza çıkmasına rağmen, halı fabrikasından, deri fabrikasına, kükürt fabrikasından, gülyağı fabrikalarına pek çok tarihi sanayi yapısına ev sahipliği yapmış Isparta’da da, henüz kapsamlı ve bütünleşik bir endüstri mirası koruma örneği bulunmamaktadır. Özellikle yöresel bir üretimin (fabrika) sanayi ölçeğine evirildiği ve bu nedenle endüstri mirası bağlamında önem arz eden gül yağı fabrikalarının durumu çarpıcıdır. Tarihsel süreçte gül yağı endüstrisi için inşa edilmiş fabrikaların büyük bir kısmı yıkılarak günümüze ulaşamamıştır. Bu çalışma kapsamında yazılı ve görsel arşivlerden Isparta gülcülüğü ve gül yağı üretimine ait bilgilere ulaşılmış, gülcülüğün bölgede nasıl ilerlediği ortaya konularak, gülyağı fabrikalarına ilişkin tespitlerde bulunulmuş, bu fabrikanın endüstri mirası kapsamında koruma altına alınmasına yönelik yapılan girişimler belgelerle ortaya konulmuştur. Çalışmada yerinde gözlem, fotoğrafla belgeleme, ölçüm ile rölöve krokilerinin çıkarılması gibi yöntemlerden yararlanılmış, yanı sıra fabrika ve kurumların arşiv belgelerinden faydalanılmıştır. Isparta gülyağı fabrikalarına ait tespitlerde de bulunulmuştur. Bu fabrikalar içerisinde en nitelikli ve günümüzde mevcut en eski örnek olan Güneykent Eski Gülyağı Fabrikası’nın endüstri mirası kapsamında koruma altına alınması gerekliliğine dikkat çekilmiş ve tescil altına alınması için başvuruda bulunulmuştur. Yapının tescil gerekçeleri ICOMOS-TICCIH ortak ilkeleri kapsamında ele alınmış ve endüstri mirasının korunmasında tescil gerekçelerinin önemine dikkat çekilerek, tescil sürecinin nasıl gerçekleştiği ortaya konmaya çalışmıştır. Bu çalışma ile özgünlüğünü koruyan ancak atıl durumda kalan yapıların korunmasında koruma kurullarına yapılacak başvurular için bir altlık oluşturulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Gülcülük, Gülyağı Üretimi, Gülyağı Fabrikası, Endüstri Mirası, Tescil Gerekçeleri.

THE PROCESS OF CONSERVATION AN INDUSTRIAL HERITAGE: REGISTRATION OF GÜNEYKENT OLD ROSE OIL FACTORY

Öz

Although successful examples of industrial heritage conservation are becoming increasingly common in Turkey, as well as worldwide, there is currently no comprehensive and integrated industrial heritage conservation example in Isparta, which has hosted numerous historical industrial structures such as carpet factories, leather factories, sulfur factories, and rose oil factories. The situation of rose oil factories, which have evolved from regional production to an industrial scale and are therefore significant in the context of industrial heritage, is particularly striking. Many of the factories built for rose oil production in the past have been demolished and have not survived to the present day. In this study, information about rose cultivation and rose oil production in Isparta was obtained from written and visual archives. The progress of rose cultivation in the region was examined, and determinations were made regarding the rose oil factories. The efforts made to protect and register these factories as industrial heritage were documented. The study utilized methods such as on-site observation, photographic documentation, and measurements for survey drawings, along with archival documents from factories and institutions. Determinations were also made for the Isparta rose oil factories. Attention was drawn to the necessity of preserving the Güneykent Old Rose Oil Factory, which is the most qualified and oldest existing example among these factories, as part of the industrial heritage. An application was made for its registration. The reasons for registering the building were addressed within the framework of the common principles of ICOMOS-TICCIH, emphasizing the importance of registration reasons in the conservation of industrial heritage and aiming to reveal the process of registration. This study provides a foundation for applications to conservation boards for the preservation of structures that maintain their authenticity but are in a dormant state.

Anahtar Kelimeler

Rose-making, Rose Oil Factory, Rose Oil Production, Industrial Heritage, Registration Reasons.

Kaynakça

• Ahunbay, Z. (2013). 2013’ün Tartışmalı Yeniden Kullanım ve İhyaları. TMMOB Mimarlık Dergisi, 374, p. 49-53.
• Aköz, B. ve Beyhan, Ş. G. (2019). Güneykent Gül Hasatı Turizminin Mekânsal Analizleri, ZfWT Vol 11, 2, p. 89-111.
• Alpan, A. (2012). Eski Sanayi Alanlarının Yazındaki Yerine ve Endüstri Arkeolojisinin Tarihçesine Kısa Bir Bakış, TMMOB Şehir Plancıları Odası Yayını, Planlama Dergisi, 52, p. 21-28.
• Altıntaş, A. (2007). Gül gülsuyu, tarihte, tedavide ve gelenekteki yeri, İstanbul: Tempo Matbaacılık.
• Altıntaş, A. (2009). Gül ilaçların en güzeli. İstanbul: Barış Matbaası.
• Anonymous. (1968). 1967 Isparta il yıllığı. Ankara: Ankara Yarı Açık Cezaevi Matbaası.
• Anonymous. (2011). Isparta İl Kültür ve Turizm Envanteri, Isparta Valiliği.
• Anonymous. (2020). Tarım Ürünleri Piyasa Raporu, Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü.
• Anonymous. (2020). Yağ Gülü Tarımı ve Endüstrisi Fizibilite Raporu, Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı.
• Arendt, H. (1958).The human condition. Chicago: University of Chicago Press.
• Aydın, D. ve Aksoy, E. (2012). Endüstri Yapılarında Yeniden Kullanılabilirlik: Nazilli Sümerbank Fabrikasının Sosyal Tesis Binasının İşlevsel Dönüşümü İçin Analizler. 24. Uluslararası Yapı ve Yaşam Kongresi. Bursa, p. 250-264.
• Bilir, S. (2010). Isparta İlinde Gülücülük ve Ekonomik Yeri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
• Erçetin, A. N. (2014). Bir zamanlar Isparta. İzmir: Erçetin Gülyağı San. Tic. A.Ş.
• Falconer, K. (2005). Industrial Archaeology Goes Universal. Industrial Archaeology Review, XXVII: 1, p. 23-26.
• Ganser, K. (1992). Strukturwandel, Geschichtlichkeit und Perspektiven des Ruhrgebietes, Deutsche Kunst und Denkmalplege, 2(50), p. 119-28.
• Günay, Z. (2014). The golden horn: heritage industry vs. industrial heritage. Uludağ Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, 19(2), p. 97-108.
• Gülay, A. (2019). Endüstriyel Mirasın Korunması Ve Turizm Açısından Değerlendirilmesi: Zonguldak İli Örneği, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
• ICOMOS. (2011). Endüstri Mirası Sitleri, Yapıları, Alanları ve Peyzajlarının Korunması İçin ICOMOS-TICCIH Ortak İlkeleri. ICOMOS. (2013). Türkiye Mimari Mirası Koruma Bildirgesi.
• İbn Battûta. (2000). İbn Battuta Seyahatnamesi (1325-1354), çeviri: A. Sait Aykut, Yapı Kredi Yayınları, c.I-II.
• Onnik, İ. (1332). Kadınlara Amelî Sanayi-i Ziraiye Dersleri: Gülyağcılık San’atı. Maarrif-i Umumiye Nezareti Telif ve Tercüme Kütüphanesi, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Kıraç, A. B. (2001). Türkiye’deki Tarihi Sanayi Yapılarının Günümüz Koşullarına Göre Yeniden Değerlendirilmeleri Konusunda Bir Yöntem Araştırması. M.S.Ü. Doktora Tezi, İstanbul. (yayınlanmamış)
• Köksal, T. G. (2002). Endüstri Mirasında Çağdaş Sanatlar: Kazanımlar, Kayıplar. Mimarist, 4: p. 86-89.
• Köksal. T. G. (2005). İstanbul’daki Endüstri Mirası için Koruma ve Yeniden Kullanım Önerileri, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Restorasyon Programı, Doktora Tezi, İstanbul.
• Lynch, K. A. (1960). The Image of the City. Cambridge, MA: The MIT Press.
• Okan, K. (1962). Isparta'da Gül ve Gülyağı. Isparta Öğretmenler Derneği Yayınları.
• Özçelik, H. (2013). Türkiye’de Gülcülük: Tespitler / Tahliller. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 17 (2), s. 44-51.
• Öztürk, İ. (1991). Geleneksel Yöntemle Gülyağı Üretimi. Türk Etnografya Dergisi (19), s. 137-140.
• Özüdoğru, A. A. (2010). Adana’da Dokuma Sanayi Yapılarının Endüstri Mirası Kapsamında İncelenmesi, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
• Riegl, A. (1982). The Modern Cult of Monuments: Its Characteristic and Its Origin. New York: Oppositions, 25.
• Sarıbaş, R. ve Aslancan, H. (2011). Yağ Gülü Yetiştiriciliği. Eğirdir, Isparta: Meyvecilik Araştırma İstasyonu Müdürlüğü Yayın, No:45.
• Severcan, Y. C. (2012). Endüstri Mirasının Korunması ve Yeniden İşlevlendirilmesine İlişkin Özelleştirme Yaklaşımları: Sorunlar ve Olanaklar, TMMOB Şehir Plancıları Odası Yayını, Planlama Dergisi, 52, s. 40-46.
• Severcan, Y. C. ve Barlas, A. (2007). The Conservation Of The Industrial Remains As A Source Of Individuation And Socialization. International Journal of Urban and Regional Research, 31(3), p. 675-682.
• Şenol, S. (2016) (kaynak kişi)
• Stratton, M. (2000). Understanding the potential: Location, configuration, and conversation options. Industrial buildings, conservation and regeneration. Cambridge: University Press, p.(30- 57).
• Temurçin, K. (2004). Isparta İlinde Sanayinin Gelişimi ve Yapısı . Coğrafi Bilimler Dergisi , 2 (2), 79-95. TICCIH. (2003). The Nizhny Tagil Charter For The Industrial Heritage.
• Url-1, erişim adresi: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, “Gülâbdan”, https://islamansiklopedisi.org.tr/gulabdan , (erişim tarihi: 05.03.2022).
• Url-3 T.C. Isparta Valiliği, “Isparta Gülü”, (erişim tarihi: 05.03.2022). erişim adresi: http://www.isparta.gov.tr/isparta-gulu.
• Url-4 Güneykent Belediye Başkanlığı, “Tarihçemiz”, erişim adresi: http://www.guneykent.bel.tr/sayfa/tarihcemiz.html , (erişim tarihi: 05.03.2022).
• Url-6 Güneykent Belediye Başkanlığı, “Ekonomi”, (erişim tarihi: 05.03.2022), erişim adresi: https://www.guneykent.bel.tr/sayfa/ekonomi.html.
• Usun, Ç. F. ve Dinç, Y. (2020). Sabun Üretimi Bakımından Kent Kimliği ve Sabunhanelerin Endüstriyel Miras Kapsamında Değerlendirilmesi: Antakya Örneği . Coğrafya Dergisi , 40, 149-162 . DOI: 10.26650/JGEOG2019-0040.
• Yıldız, M. S. (2019). Karadeniz Ereğli’de Bir Endüstri Mirası: Lokomotif Bakım Atölyesinin Yeniden İşlevlendirilmesine Yönelik Bir Öneri, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.