TÜRK HUKUKUNDA MİLLETVEKİLLİĞİNİ SONA ERDİREN HÂLLER

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 2, 855 - 913, 26.12.2025

Ahmet Melihşah Çevlik

https://doi.org/10.54704/akdhfd.1652307

Öz

Türkiye Büyük Millet Meclisi, bir yasama dönemi için seçilen milletvekillerinden oluşmaktadır. Kural, seçilen milletvekillerinin yasama dönemi bitinceye değin görev yapmasıdır. Yeni seçimlerde aday olmayan yahut aday olmasına karşın seçilmeyen milletvekillerinin milletvekilliği sona ermektedir. Milletvekilliğinin olağan şekilde sona ermesi olarak adlandırdığımız bu durumdan ayrı olarak, yasama dönemi henüz devam ederken münferit olarak bir kimsenin milletvekilliğinin sona ermesi de mümkündür. 1982 Anayasası’nın 84’üncü maddesi milletvekilliğini sona erdiren bazı hâlleri “milletvekilliğinin düşmesi” başlığı altında düzenlemektedir. Elinizdeki çalışmada milletvekilliğini sona erdiren hâllerin özel bir görünümü olduğunu değerlendirdiğimiz 1982 Anayasası’nın 84’üncü maddesinde düzenlenen düşme nedenleri ile milletvekilliğini sona erdiren diğer hâller incelenmektedir. Türk anayasa hukuku öğretisinde milletvekilliğini sona erdiren hâlleri konu alan yayımlanmış bazı çalışmalar bulunmakla birlikte mevzuattaki dönüşüm ve güncel uygulama, konuyu yeniden ele almayı gerekli kılmaktadır. Bu itibarla elinizdeki çalışmada salt doktrinel bir analizin de ötesinde güncel tartışmalara, Türkiye Büyük Millet Meclisi uygulamalarına ve mahkeme kararlarına da yer verilerek literatüre katkı sağlamak amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Büyük Millet Meclisi , Yasama Meclisi , Yasama Meclisi Üyesi , Milletvekili Statüsü , Milletvekilliğinin Düşmesi

TERMINATION OF PARLIAMENTARY MEMBERSHIP IN TURKISH LAW

Öz

The Grand National Assembly of Turkey comprises deputies elected for a legislative term. The rule is that elected MPs serve until the end of the legislative term. Deputies who do not run as candidates in the new elections or fail to be re-elected cease to be deputies. Apart from this situation, which we call the ordinary termination of membership, a deputy’s parliamentary status may also be terminated individually while the legislative term is still in progress. Article 84 of the Constitution of the Republic of Turkey (1982) regulates specific circumstances leading to the termination of parliamentary membership under the heading “loss of membership.” This study examines both the grounds for termination regulated in Article 84 –which provides a distinct perspective on the broader framework of parliamentary membership termination– and other legal grounds that lead to the loss of parliamentary status. Although some studies in Turkish constitutional law address the circumstances that result in the termination of parliamentary membership, legislative changes and evolving parliamentary practices necessitate up-to-date examinations of the issue. In this regard, this study aims to contribute to the literature by moving beyond a purely doctrinal analysis to incorporate contemporary debates, parliamentary practices of the Grand National Assembly of Turkey, and relevant court decisions.

Anahtar Kelimeler

Grand National Assembly of Turkey , Legislature , Member of the Legislative Assembly , Status of Members of Parliament , Loss of Membership

Kaynakça

• Arslan, Kahan Onur. Türk Parlamento Hukuku. Ankara: Adalet, 2022.
• Atay, Ender Ethem. Anayasa Hukuku. Ankara: Turhan, 2022.
• Ayaz, Reyhan. “Milletvekilliği ile Bağdaşmayan İşler ve TBMM Başkanlığının Konuya Bakış Açısı”, Yasama Dergisi, S. 41 (2020): 107-133.
• Bakırcı, Fahri. Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulundaki Yerleşik Uygulamalar. Ankara: TBMM Basımevi, 2015.
• Başer Berkün, Beyza. “İdari İşlemlerde Yokluk Teorisi”. Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2022.
• Bilir, Faruk. Türkiye’de Milletvekilliği ve Milletvekilliğinin Sona Ermesi. Ankara: Nobel, 2001.
• Döner, Ayhan. Türk Anayasa Hukuku. Ankara: Yetkin, 2023.
• Dönmez, Gökhan. 1982 Anayasası’nda Milletvekilliği Statüsünün Kazanılması ve Sona Ermesi. Ankara: Adalet, 2016.
• Eren, Abdurrahman. Anayasa Hukuku Dersleri. Ankara: Seçkin, 2023.
• Eşen, Hamit. “Parlamento Hukukunda Milletvekilliğinin Sona Ermesi”, Yasama Dergisi, S. 19 (2011): 37-56.
• Fendoğlu, Hasan Tahsin. Parlamento Hukuku. Ankara: Yetkin, 2022.
• Gazi Mustafa Kemal. Nutuk. İstanbul: Kaynak, 2015.
• Gözler, Kemal; Kaplan, Gürsel. İdare Hukuku Dersleri. Bursa: Ekin, 2023.
• Gözler, Kemal. “Vatandaşlık ve Milletvekilliği”, Liberal Düşünce 4, S. 16 (1999): 90-91.
• Gözler, Kemal. Anayasa Hukukunun Genel Teorisi Cilt I. Bursa: Ekin, 2020.
• Gözler, Kemal. Türk Anayasa Hukuku. Bursa: Ekin, 2021.
• Güveyi, Ümit. Anayasa Hukuku Açısından Yasama Meclisi Üyeliği. Ankara: Seçkin, 2017.
• İba, Şeref. Parlamento Hukuku. Ankara: Seçkin, 2022.
• İlhan, Atila. Hangi Atatürk. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2008.
• Kağıtcıoğlu, Mutlu. “İdari İşlemin İcrailiği”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S. 103 (2012): 267-284.
• Neziroğlu, İrfan. Türk Parlamento Hukukunun Temel Kavramları. Ankara: Seçkin, 2008.
• Onar, Erdal; Tiryakioğlu, Bilgin. “1982 Anayasasında Milletvekilliği Vatandaşlık İlişkisi (Merve Safa Kavakçı Olayı)”, Faruk Erem Armağanı, (Ankara, Türkiye Barolar Birliği, 1999), 557-594.
• Onar, Erdal. “1982 Anayasasında Milletvekilliğinin Düşmesi”, Anayasa Yargısı 14, (1997): 387-465.
• Özdemir, Yücel. “Cumhurbaşkanı Kararlarının Yargısal Denetimi”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 29, S. 4 (2021): 3211-3256.
• Sağlam, Fazıl; Kanadoğlu, Korkut. Anayasa Yargısı Ders Notları. İstanbul: On İki Levha, 2024.
• Seyit, Günal. Türk Parlamento Tarihinde Milletvekili Devamsızlığı Sorunu. İstanbul: On İki Levha, 2020.
• Şirin, Tolga. Bireysel Başvuru (Anayasa Şikâyeti) Usul Hukuku. Ankara: Avrupa Konseyi, 2018.
• Tanör, Bülent; Yüzbaşıoğlu, Necmi. 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku. İstanbul: Beta, 2020.
• Yılmazoğlu, Yunus Emre; Perdecioğlu, İsmail Emrah, yayına hazırlayan. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (Gerekçeli). Ankara: Anayasa Mahkemesi Yayınları, 2021.
• Constitute Project web sayfası, Erişim Tarihi: Haziran 10, 2025, https://www.constituteproject. org/constitutions?lang=en&key=remleg&status=in_force.
• “Chiltern Hundreds and the Manor of Northstead”, UK Parliament, Erişim Tarihi: Haziran 10, 2025, https://www.parliament.uk/site-information/glossary/chiltern-hundreds/.
• “Gergerlioğlu TBMM’ye karşı açtığı davayı kazandı: Maaşı faizi ile ödenecek”, Duvar, 15 Temmuz 2023, Erişim Tarihi: Mart 4, 2025, https://www.gazeteduvar.com.tr/gergerlioglu- tbmmye-karsi-actigi-davayi-kazandi-maasi-faizi-ile-odenecek-haber-1628259.
• “Uçum: AYM, Anayasayı dikkate almama tavrını sürdürüyor”. PolitikYol, 22 Şubat 2024, Erişim Tarihi: Mart 4, 2025, https://www.politikyol.com/aym-yine-hedefteucum- aym-anayasayi-dikkate-almama-tavrini-surduruyor.
• Akbulut Yazar, Başak. “Mahkemeden Enis Berberoğlu kararı”, Anadolu Ajansı, 8 Şubat 2021, Erişim Tarihi: Mart 4, 2025, https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/mahkemedenenis- berberoglu-karari-/2137436.
• Eren, Abdurrahman. “Anayasa Mahkemesinin Kadri Enis Berberoğlu Kararı ve Hukuki Sonuçları”, Kânûn-i Esâsî, 18 Ekim 2020, Erişim Tarihi: Mart 4, 2025, http://www. kanuniesasi.com/2020/10/18/anayasa-mahkemesinin-kadri-enis-berberoglu-kararive- hukuki-sonuclari/.
• Eren, Abdurrahman. “Milletvekili Yemin Krizi”, Kânûn-i Esâsî, 22 Kasım 2015, Erişim Tarihi: Mart 4, 2025, http://www.kanuniesasi.com/2015/11/22/milletvekili-yeminkrizi/. Gözler, Kemal. “İstanbul 14. Ağır Ceza Mahkemesi Anayasa Mahkemesine Karşı”, 15 Ekim 2020, Erişim Tarihi: Mart 4, 2025, https://www.anayasa.gen.tr/berberoglu-2. htm.
• Karan, Ulaş. “Milletvekilliği Düşürülen Bir Kişi Anayasa Mahkemesi Tarafından Verilen Bir İhlal Kararı Sonrasında Yeniden Milletvekili Sıfatını Kazanabilir mi?”, Lexpera Blog, 12 Ekim 2020, Erişim Tarihi: Mart 4, 2025, https://blog.lexpera.com.tr/ milletvekilligi-dusurulen-bir-kisi-anayasa-mahkemesi-tarafindan-verilen-bir-ihlalkarari- sonrasinda-yeniden-milletvekili-sifatini-kazanabilir-mi/.
• Köybaşı, Serkan. “Milletvekili andının hukuksal dayanağı ve ant içmemenin olası sonuçları”, Anayasa Gündemi, 29 Haziran 2011, Erişim Tarihi: Mart 4, 2025, https:// anayasagundemi.com/2011/06/29/milletvekili-andinin-hukuksal-dayanagi-ve-anticmemenin- olasi-sonuclari/.
• Özgenç, İzzet. “Enis Berberoğlu’nun Bireysel Başvurusu Üzerine Anayasa Mahkemesinin Verdiği Hak İhlali Kararı ile İlgili Hukuki Değerlendirmeler”, 9 Ekim 2020, Erişim Tarihi: Mart 4, 2025, https://izzetozgenc.com/makale/enis-berberoglu’nunbireysel- basvurusu-uzerine-anayasa-mahkemesinin-verdigi-hak-ihlali-karari-ileilgili- hukuki-degerlendirmeler.
• Şirin, Tolga. “Can Atalay kararındaki bitmeyen sorunlar ve “hürriyete, adâlete ve fazilete âşık evlâtların uyanık bekçiliği”, T24, 1 Şubat 2024, Erişim Tarihi: Mart 4, 2025, https://t24.com.tr/yazarlar/tolga-sirin/can-atalay-kararindaki-bitmeyen-sorunlar-vehurriyete- adalete-ve-fazilete-asik-evlatlarin-uyanik-bekciligi,43341.
• Anayasa Mahkemesi, E. 1997/1, K. 1998/1, T. 16/01/1998.
• Anayasa Mahkemesi, E. 2021/33, K. 2021/23, T. 31/03/2021.
• Anayasa Mahkemesi, E. 2022/105, K. 2023/54, T. 22/03/2023.
• Anayasa Mahkemesi, E. 2024/43, K. 2024/65, T. 22/02/2024.
• Anayasa Mahkemesi, Kadri Enis Berberoğlu Başvurusu (2), Başvuru Numarası: 2018/30030, 17/09/2020.
• Anayasa Mahkemesi, Kadri Enis Berberoğlu Başvurusu (3), Başvuru Numarası: 2020/32949, 21/01/2021.
• Yargıtay 3. Ceza Dairesi, E. 2023/12611, Değişik İş K. 2024/1, T. 03/01/2024, Erişim Tarihi: Mart 4, 2025, https://s.gazeteduvar.com.tr/storage/files/documents/2024/01/03/ serafettin-can-atalaya-iliskin-ik-0r88.pdf.
• Yüksek Seçim Kurulu, Karar Numarası: 311, 26/12/1988.
• Yüksek Seçim Kurulu, Karar Numarası: 1585, 17/05/1999.
• Yüksek Seçim Kurulu, Karar Numarası: 1022, 21/06/2011.
• TBMM Tutanak Dergisi, D. 19, Y. 4, C. 65, B. 4, 08/09/1994.
• TBMM Tutanak Dergisi, D. 20, Y. 3, C. 46, B. 58, 24/02/1998.
• TBMM Tutanak Dergisi, D. 21, Y. 1, C. 1, B. 1, 02/05/1998.
• TBMM Tutanak Dergisi, D. 21, Y. 3, C. 56, B. 69, 14/03/2001.
• TBMM Tutanak Dergisi, D. 21, Y. 3, C. 62, B. 94, 01/05/2001.
• TBMM Tutanak Dergisi, D. 22, Y. 3, C. 84, B. 99, 17/05/2005.
• TBMM Tutanak Dergisi, D. 24, Y. 4, C. 80, B. 107, 24/06/2014.
• TBMM Tutanak Dergisi, D. 26, Y. 1, C. 1, B. 1, 17/11/2015.
• TBMM Tutanak Dergisi, D. 26, Y. 2, C. 49, B. 120, 27/07/2017.
• TBMM Tutanak Dergisi, D. 27, Y. 1, C. 1, B. 3, 10/07/2018.
• TBMM Tutanak Dergisi, D. 27, Y. 4, C. 63, B. 46, 11/02/2021.
• TBMM Tutanak Dergisi, D. 27, Y. 4, C. 68, B. 60, 17/03/2021.
• TBMM Tutanak Dergisi, D. 27, Y. 4, C. 75, B. 104, 16/07/2021.
• TBMM Tutanak Dergisi, D. 27, Y. 6, C. 118, B. 43, 22/12/2022.
• TBMM Tutanak Dergisi, D. 28, Y. 1, C. 1, B. 1, 02/06/2023.
• TBMM, D. 23, Y. 4, Sıra Sayısı: 497, Adalet ve Kalkınma Partisi Grup Başkanı İstanbul Milletvekili Recep Tayyip Erdoğan ve 264 Milletvekilinin; 7/11/1982 Tarihli ve 2709 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Teklifi ve Anayasa Komisyonu Raporu (2/656).
• TBMM, D. 26, Y. 3, Sıra Sayısı: 507, Ağrı Milletvekili Leyla ZANA’nın 01.10.2016 ila 30.04.2017 Döneminde Anayasa’nın 81’inci Maddesine Uygun Biçimde Andiçmeden Aralıksız Olarak Genel Kurulun 212 Birleşimine Katılmamasına Bağlı Devamsızlığı Nedeniyle Anayasa’nın 84’üncü ve İçtüzüğün 138’inci Maddeleri Uyarınca Gerekli Değerlendirmenin Yapılması İçin Başkanlık Divanının 20.07.2017 Tarihli ve 41 Numaralı Kararı ve Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı Tezkeresi (3/1171) ile Anayasa ve Adalet Komisyonları Üyelerinden Kurulu Karma Komisyon Raporu (Karma Komisyon Raporu).
• TBMM, D. 28, Y. 2, Sıra Sayısı: 109, Karabük Milletvekili Cem Şahin ve İstanbul Milletvekili Şengül Karslı ile 124 Milletvekilinin Ceza Muhakemesi Kanunu ile Bazı Kanunlarda ve 659 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi (2/2023) ve Adalet Komisyonu Raporu.
• TBMM Genel Kurul Tutanağı, D. 28, Y. 2, B. 54, 30/01/2024, Erişim Tarihi: Mart 4, 2025, https://www.tbmm.gov.tr/Tutanaklar/Tutanak?Id=e80218d8-8976-4aa7-8316- 018d5a6e7e1b.