OSMANLI HUKUK UYGULAMASINDA KADININ ÇOCUĞU ÜZERİNDEKİ VELAYET VE VESAYET HAKKI

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: I, 105 - 144, 16.06.2022

Saliha Okur Gümrükçüoğlu

https://doi.org/10.54704/akdhfd.1080296

Öz

Velayet hakkı/sorumluluğu tarih boyunca önemli değişimler geçirmiştir. Antik dönemde özellikle babanın, çocukları ve eşi üzerindeki mutlak egemenliği olarak uygulama alanı bulan bu hak, kimi zaman aile babasına, sorumluluğu altında bulunan kişilerin yaşam haklarını ihlal edecek düzeyde bir yetki tanımıştır. Velayet kurumunun zamanla geçirdiği tarihi dönüşüm, hesap verilebilir ve denetlenebilir bir hak olarak günümüze kadar işlevini sürdürmüştür.
İslam hukukunun cari olduğu Osmanlı Devletinde velayetin nasıl işlediği, söz konusu hakkın genel teamüle göre babaya verileceği kuralının uygulamada ne ölçüde yer aldığı araştırılması gereken konular arasındadır. Özellikle İslam hukuk literatüründe baskın bir şekilde ifade edilen kadınların çocuklarının yalnızca bakım ve terbiyesinden sorumlu olup (hidâne), velayet/vesayet haklarının bulunmadığı görüşü, Osmanlı uygulaması ile örtüşmekte midir?
Osmanlı hukukunun temel olarak şer’i hukukla birlikte örfi hukuku da içine alan ikili yapısı, sosyal hayattaki değişimlere ve yeni problemlere çözüm üretmede önemli rol oynadığı bilinmektedir. Çocukların velayeti konusunda mahkeme tarafından verilen kararların, toplumun değişen şartları ve çocukların ali menfaatleri doğrultusunda şekillendiği anlaşılmaktadır. Şüphesiz bu alanda elimizdeki zengin arşiv malzemesi, şer’iyye sicil defterlerindeki bilgiler, dönemin uygulaması hakkında bizlere ışık tutacak mahiyettedir. Bu çalışmada kadınların çocukları üzerindeki velayet

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Hukuku, kadının velayeti, vesayet, vasi., hidane

Kaynakça

• Referans 1: Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi; Ali Emiri Tasnifi (AE.SMST.III),
• Referans 2: Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi;
• Referans 3: Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi; Cevdet Maliye (C.ML),
• Referans 3: Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi; Hariciye Nezareti Hukuk (HR.H)
• Referans 4: Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi; - Hariciye Nezareti Sofya Sefareti,
• Referans 5: Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi; Maliye (MVL),
• Referans 6: Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi; Rumeli Müfettişliği Arzuhaller (TFR.I.ŞKT)
• Referans 7: Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi; Sadaret Mektubi Kalemi Nezaret ve Devair Evrakı,
• Referans 8: Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi; Yabancı Arşiv Makedonya (YB.021)
• Referans 9: Acar, H. İ, “Evlenme Engeli Olarak Din Farkı”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17, (2002): 21-46.
• Referans 10: Accarias C, Précis De Droit Romain, Contenant Avec L’Exposé Des Principes Généreux, Le Texte, La Traduction Et L’Explication Des Institutes De Justinien. Librairie Cotillon, 1886.
• Referans 11: Ahmed Cevdet Paşa, Açıklamalı Mecelle (Mecelle-i Ahkam-ı Adliye) 1312/1895, (yay. haz. Ali Himmet Berki). Hikmet Yayınları, 1982.
• Referans 12: Akalın A.G, “Eskiçağda Grek Kadının Toplumsal Yaşantısı”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 22, 33, (2003): 17-47.
• Referans 13: Akgündüz A, Şeyhülislam Ebussuud Efendi Fetvaları (Fetevay-ı Ebussu’ud Efendi). İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, 2018.
• Referans 14: Akıntürk T, Ateş D, Aile Hukuku c. II. Beta, 2020.
• Referans 15: Aksakal S, “Boşanmadan Sonra Çocuğun Velayeti” Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1, (2003): 167-190.
• Referans 16: Akyılmaz, S.G, “Osmanlı Devleti’nde Mülkiyet Hakları ve Mülkiyet İlişkileri Çerçevesinde Kadının Hukuki Statüsü” Fethi Gedikli (ed), c. I (2019): 195-289.
• Referans 17: Akyılmaz S.G, “Kanun Önünde Eşitlik İlkesi Açısından Osmanlı Hukukunda Kadının Statüsü” II.Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri, XIV. Türk Tarih Kongresi. Ankara: Türk Tarih Kurumu 2005, 827-847.
• Referans 18: Akyüz E, Çocuk Hukuku (Çocukların Hakları ve Korunması). Pegem Yayınları, 2018.
• Referans 19: Apaydın, Y, “Velayet”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. XLIII (2013): 15-19.
• Referans 20: Aslan H, Tanzimat Döneminde Din Değiştirme Hareketleri (1839-1876). Türkiye Diyanet Vakfı, 2010.
• Referans 21: Bardakoğlu, Ali, “Hidâne”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. XVII (2013): 467-471.
• Referans 22: Baygın C, Soybağı Hukuku. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2010.
• Referans 23: Berrî Z.A, Ahkâmu’l- evlad fî’l-İslâm. Dâru’l- Kavmiyyetu’t-Tabâatu ve’n-Neşr, 1964.
• Referans 24: Birth N.D, Death, and Motherhood in Classical Greece. Baltimora and London: Johns Hopkins University Press, 1994.
• Referans 25: Bonnard A, Antik Yunan Uygarlığı c. II. (trc:Kerem Kurtgözü). İstanbul: Evrensel Basım Yayın, 2004.
• Referans 26: Cevheri, İ.b.H, Sıhahü’l-luga c. VI. Dâru’l-úlmli’l-Melâyîn, 1990.
• Referans 27: Çatalcalı Ali Efendi, Fetava-yı Ali Efendi c.1., (haz. Esra Kılavuz Eser). İstanbul: İsar Yayınları, 2021.
• Referans 28: Çelebican Ö.K, Roma Hukuku. Ankara: Turhan Kitabevi, 2014.
• Referans 29: Dural M, Öğüz T, Gümüş M.A, Türk Özel Hukuku Cilt III Aile Hukuku. İstanbul: Filiz Kitabevi, 2015.
• Referans 30: Okur Gümrükçüoğlu, S, “Erken Dönem İslam Hukuk Tarihindeki Hukuk Ekollerinin Oluşumunda Coğrafya, Kültür ve Sosyal Şartların Etkisi”, Yalova Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8, 13, (2017): 205-221.
• Referans 31: Okur Gümrükçüoğlu, S, “Osmanlı Toplumunda Kadınlar (16. ve 17. Yüzyıllar)”, H.Şule Albayrak (ed), Kadın Olmak (2016): 275 - 302.