AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ KARARLARI IŞIĞINDA KOLLUK FAALİYETLERİNİN DENETİMİNDE ÖLÇÜLÜLÜK İLKESİ

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 2 (Türkiye Cumhuriyeti'nin 100. Yılına Armağan), 727 - 750, 23.01.2024

Alkım Aktaş

https://doi.org/10.54704/akdhfd.1313144

Öz

Ölçülülük ilkesi, 1982 Anayasası tarafından güvence altına alınmış, temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılmasında kullanılan denetim ölçütlerinden bir tanesidir. Kolluk eylem ve işlemleri ise doğrudan temel hak ve hürriyetler ile ilişkilidir. Belirtilen faaliyetler, temel hak ve hürriyetleri sınırlandırıcı nitelikte olup, hak doğurmamaktadır. Bu sebeple kolluk faaliyetleri, temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılması sonucunu doğurmaktadır. Mahkeme kararları dikkate alındığında ölçülülük ilkesinin kolluk faaliyetleri için çok önemli bir denetim aracı olduğu göze çarpmaktadır. Zira Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin kolluk faaliyetlerine yönelik incelediği dosyaların sayısı yadsınamayacak çoğunluktadır ve kararlarında kimi durumlarda ölçülülük ilkesinin ihlaline karar verebilmektedir. Kolluk faaliyetlerinde ölçülülük ilkesinin aşılması, sorumluluğu beraberinde getirmektedir. Kolluk faaliyetleri ve ölçülülük ilkesi arasındaki bağ dolayısıyla ilke, kolluk yetkilerinin dayanaklarını oluşturan mevzuatlarda da yerini almıştır. Ancak özellikle takdir yetkisinin kullanıldığı durumlarda ölçülülük ilkesinin sınırları aşılabilmektedir. Bu sebeple, ulusal mahkeme kararları başta olmak üzere Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi tarafından verilen ihlal kararları göz önünde bulundurularak mevzuatta ölçülülük ilkesinin kapsamının tüm alt ilkeleri ile birlikte yeniden değerlendirilmesi, hem kolluğun kullandığı yetkilerin çerçevesinin hukuka uygunluk sınırı içerisinde kalmasını sağlayacak hem de Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi tarafından verilen ihlal kararlarının sayısını azaltacaktır. Bu şekilde ulusal mahkemeler aracılığı ile de ölçülülük ilkesine bağlı olarak yapılan denetimin etkinliği kuvvetlendirilecek, Anayasa’nın ve tarafı bulunduğumuz Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin sınırlamada dikkate aldığı aracın amacı gerçekleştirmek için elverişli olması, demokratik toplum düzeninde gereklilik arz etmesi ve aşırılığa kaçmaması hususları, kolluk uygulamalarında temel hakları ihlal eden uygulamaların büyük ölçüde azalmasını sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kolluk, Ölçülülük İlkesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, İdare, Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması

Kaynakça

• Akıllıoğlu, Tekin. “Yönetim Hukukunda İnsan Hakları”, Yeni Türkiye İnsan Hakları Özel Sayısı II, 22(1998): 1278-1283.
• Aktaş, Sururi ve Akkoyunlu, Sencer Abdullah. “İdari Kolluk Faaliyetlerinin Temel Anayasal Sınırları Olarak Kanunilik ve Ölçülülük İlkeleri”, EÜHFD 20, 1-2 (2016): 1-25.
• Akyılmaz, Bahtiyar, Sezginer, Murat ve Kaya, Cemil. Türk İdare Hukuku. Ankara: Savaş Yayınevi, 2020.
• Atay, Ender Ethem. Hukuk Başlangıcı. Ankara: Gazi Kitabevi, 2020.
• Bilgen, Pertev. İdare Hukuku Dersleri. İstanbul: Filiz Kitabevi, 1996.
• Çağlayan, Ramazan. Kolluk ve Özel Güvenlik Hukuku. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2022.
• Değirmenci, Rıdvan. “Ölçülülük İlkesi Bağlamında Kolluğun Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Hakkına Müdahalesi: AİHM İçtihatları ve Ombudsman Kararları Çerçevesinde Bir Analiz”, Ombudsman Akademik Dergisi, 2 (2015): 103-120.
• Duran, Lütfi. İdare Hukuku Ders Notları. İstanbul: Fakülteler Matbaası, 1982.
• Fleiner, Fritz. Institutionen Des Deutschen Verwaltungsrechts. Tübingen: Mohr, 1913.
• Gören, Zafer. “Temel Hakların Sınırlanması- Sınırlamanın Sınırları”, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 6, 12 (2007): 39-59.
• Gözler, Kemal ve Kaplan, Gürsel. İdare Hukuku Dersleri. Bursa: Ekin Yayınevi, 2017.
• Günday, Metin. İdare Hukuku, Ankara: İmaj Yayınevi, 2020.
• Hatipoğlu, Mehmet. “Kamu Görevlilerine Disiplin Cezalarının Uygulanmasında Ölçülülük İlkesi”, TBB Dergisi, S. 143 (2019): 181-220.
• Klatt, Matthias ve Meister, Moritz. “Der Grundsatz der Verhaltnismäßigkeit”, JUS 54, 3 (2014): 193-199.
• Kunig, Philip, “Alman Kamu Hukukunda Ölçülülük İlkesi”, çeviren. Burak Çelik, Gökcen Dogan ve Ahmet Çağrı Yıldız. Türk-Alman Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1, 1 (2019): 159-178.
• Metin, Yüksel. “Temel Hakların Sınırlandırılması ve Ölçülülük: Ölçülülük İlkesi Evrensel Bir Anayasal İlke midir?”, SDÜHFD, 7, 1(2017): 1-74.
• Oğurlu, Yücel. “AİHM Kararları ve Türk İdare Hukukunda Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılmasında Bir Yargısal Denetim Ölçütü Olarak Ölçülülük İlkesi”, Prof. Dr. Turhan Tûfan Yüce’ye Armağan, (2001): 485-522.
• Oğurlu, Yücel. Karşılaştırmalı Hukukta Ölçülülük İlkesi, Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2002.
• Onar, Sıddık Sami. İdare Hukukunun Umumi Esasları, III. Cilt, İstanbul: İsmail Akgün Matbaası, 1966.
• Özay, İlhan. Günışığında Yönetim, İstanbul: Alfa Yayınevi, 2002.
• Özbudun, Ergun. Türk Anayasa Hukuku, Ankara: Yetkin Yayınları, 2022.
• Reimer, Philipp. “Verhältnismäßigkeit im Verfassungsrecht, Ein eterogenes Konzept”, Verhältnismäßigkeit, editör. Matthias Jestaedt ve Oliver Lepsius, Tübingen: Mohr Siebecks, 2015, 60-76.
• Sağlam, Fazıl. Temel Hakların Sınırlandırılması ve Özü, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1982.
• Schröder, Ulrich Jan. “Der Verhältnismäßigkeitsgrundsatz”, Ad Legendum, 4 (2015): 327-333, Erişim Tarihi: Nisan 20, 2023. https://ulrichjanschroeder.files.wordpress. com/2018/08/grundsatz-der-verhaeltnismaessigkeit.pdf.
• Uçar, Onur ve Yereli, Ahmet Burçin. “Hukuka Uygunluk Kriteri Olarak “Ölçülülük” İlkesinin Yüksek Yargı Organlarının Vergi Suçlarına İlişkin Kararları Bağlamında Değerlendirilmesi”, Maliye Dergisi, 176 (2019): 575-598.
• Wienbracke, Mike. “Der Verhältnismäßigkeitsgrundsatz”, Zeitschrift für das Juristische Studium, 2(2013): 148-155.