AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ BAĞLAMINDA AYRIMCILIK YASAĞI VE EŞİTLİK İLKESİNİN ETKİN KORUNMASI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 2 (Türkiye Cumhuriyeti'nin 100. Yılına Armağan), 751 - 785, 23.01.2024

Cansu Koc

https://doi.org/10.54704/akdhfd.1351016

Öz

Eşitlik düşüncesinin gelişimi ile eşitlik ilkesinin ulusal ve ulusalüstü hukuki düzenlemelerde yer alması, köklü bir tarihsel mirasa sahiptir. Eşitlik ilkesinin hukuki koruma bulması ise genel itibariyle ayrımcılık yasağına ilişkin hukuki düzenlemeler ile mümkün olmaktadır. İnsanın sadece insan olmaktan kaynaklanan hakları olarak insan hakları, hiçbir biçimde yaş, mülkiyet, cinsiyet, dil, din, ırk ya da başkaca herhangi bir statü ayrımı gözetilmeksizin herkes için her yerde aynı olmalı ve aynı şekilde uygulanmalıdır. Dolayısıyla insan haklarının ideal tanımından uzaklaşmamak, insan haklarının herkes için fiilen hayata geçirilmesini sağlamak ve eşitlik ilkesini uygulanabilir hâle getirmek adına ayrımcılık yasağının güçlü bir koruma bulması gerekmektedir. Bu bağlamda etkili bir koruma mekanizmasına sahip olması dolayısıyla Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamında ayrımcılık yasağına ilişkin olarak getirilen düzenlemeler özellikle önemli görülmektedir. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi madde 14’te Sözleşme ve Protokollerindeki diğer haklarla bağlı olarak ayrımcılık yasağı düzenlenmektedir. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Ek Protokol 12 (1)’de ise Sözleşme ve Protokollerindeki diğer haklarla bağlı olmaksızın genel ayrımcılık yasağının Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi sistemine dâhil edildiği görülmektedir. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi sistemindeki ayrımcılık yasağı düzenlemeleri ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin koruma mekanizması olarak Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin ayrımcılık yasağına ilişkin uygulaması, insan haklarının eşit bir biçimde herkes için hayata geçirilebilmesine yönelik olarak hedeflenen korumanın sağlanmasında önemli bir rol üstlenmektedir. Eşitlik ilkesinin yalnızca soyut bir kavramsal düzenleme olarak algılanmaması, hukuki eşitliğin yanı sıra fiili eşitliğin sağlanmasının gerekliliğinin kavranması ve bunun hukuki düzenlemelerle desteklenerek hayata geçirilmesi bir hedef noktası olarak ifade edilebilir. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamında gelişen ayrımcılık yasağına ilişkin düzenlemeler ve uygulamalar ise aksayan yönleri de dikkate alınarak bu konuda bir yol haritası oluşturabilir niteliktedir.

Anahtar Kelimeler

Eşitlik İlkesi, Ayrımcılık Yasağı, Fiili Eşitlik, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi

Kaynakça

• Akad, Mehmet, Vural Dinçkol, Bihterin ve Bulut, Nihat. Genel Kamu Hukuku. İstanbul: Der Yayınları, 17. Basım, 2021.
• Aktan, Coşkun Can. “Mülkiyet Hakları Felsefesi.” Emek ve Toplum 7, Sayı: 18 (2018/2): 194-214.
• Altınordu, Fazıl. AİHS’ne Göre Ayrımcılık Yasağı ve Türk Hukukunda Gelişimi. Ankara: Adalet Yayınevi, 2012.
• Aristoteles. Nikomahhos’a Etik. çev. Saffet Babür. Ankara: BilgeSU Yayınları, 7. Baskı, 2017. Atay, Ender Ethem. Hukuk Başlangıcı. Ankara: Gazi Kitabevi, 5. Baskı, 2017.
• Avrupa Birliği Temel Haklar Ajansı ve Avrupa Konseyi. Avrupa Ayrımcılık Yasağı Hukuku El Kitabı. 2010.
• Besson, Samantha. “The Principle of Non-Discrimination in the Convention on the Rights of the Child.” The International Journal of Children’s Rights 13 (2005): 433-461.
• Büyükçalık, Mürvet Ece. Dolaylı Ayrımcılık Yasağı. İstanbul: On İki Levha Yayınları, 2021.
• de Gouges, Olympe. “Kadın, Uyan!” Kadın ve Kadın Yurttaş Hakları Bildirisi. çev. Berna Günen. İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınları, 2019.
• Eren, Abdurrahman. Türkiye’de İnsan Haklarının Korunması Uluslararası Koruma Mekanizmaları ve Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının Rolü. Ankara: Turhan Kitabevi, 2007.
• Fendoğlu, Hasan Tahsin. İnsan Hakları Hukuku. Ankara: Yetkin Yayınları, 2017.
• Gemalmaz, Mehmet Semih. Devlet, Birey ve Özgürlük. İstanbul: Legal Yayınevi, 3. Baskı, 2016.
• Gerards, Janneke. “The Discrimination Grounds of Article14 of the European Convention on Human Rights.” Human Rights Law Review (February 2013): 99-124.
• Gerhard, Ute. “Menschenrechte auch für Frauen: Der Entwurf der Olympe de Gouges.” Kritische Justiz 20, Sayı: 2 (1987): 127-149.
• Göze, Ayferi. Siyasi Düşünceler ve Yönetimler. İstanbul: Beta Yayınevi, 12. Baskı, 2009.
• Gözler, Kemal. İnsan Hakları Hukuku. Bursa: Ekin Yayınları, 2. Baskı, 2018.
• Göztepe, Ece. “Kadın ve Kadın Yurttaşın Hakları Bildirgesi Olympe de Gouges (7 Eylül 1791).” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 45, Sayı: 1 (1996): 185-193.
• Gözübüyük, Şeref ve Gölcüklü, Feyyaz. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması. Ankara: Turhan Kitabevi, 8. Baskı, 2009.
• Gül, İdil Işıl ve Karan, Ulaş, ed. Burcu Yeşiladalı ve Gökçeçiçek Ayata. Ayrımcılık Yasağı: Kavram, Hukuk, İzleme ve Belgeleme. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2011.
• Gümüş, Sedat. “ABD’de Irkçılıkla Mücadelenin Tarihi Temelleri ve Eğitimin Bu Süreçteki Rolü.” İnsan ve Toplum 10, Sayı: 4 (2020): 557-567.
• Haratsch, Andreas. Die Geschicte der Menschenrechte. Potsdam: Universitätsverlag, 4. Auflage, 2010.
• Kaboğlu, İbrahim Ö.. Özgürlükler Hukuku. Ankara: İmge Kitabevi, 6. Baskı, 2002.
• Karaman, Ebru. Eşitlik İlkesi Çerçevesinde Siyasi Partilerde Kadın Kotası. İstanbul: On İki Levha Yayınları, 2016.
• Karan, Ulaş. “Bireysel Başvuru Kararlarında Ayrımcılık Yasağı ve Eşitlik İlkesi.” Anayasa Yargısı 31, Sayı: 1 (2015): 235-306.
• Karan, Ulaş. Uluslararası İnsan Hakları Hukuku ve Anayasa Hukuku Işığında Eşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı. İstanbul: On İki Levha Yayınları, 2017.
• Schabas, William A.. The European Convention on Human Rights: A Commentary. Oxford University Press, 2015.
• Tezcan, Durmuş, Erdem, Mustafa Ruhan, Sancakdar, Oğuz ve Önok, Rifat Murat. İnsan Hakları El Kitabı. Ankara: Seçkin Yayınları, 6. Baskı, 2016.
• Tosi, Luciano. “The League of Nations: An international relations perspective.” Uniform Law Review 22 (March 2017): 148-157.
• Venzke, Ingo. ed. Amoroso D., Marotti L., Rossi P., Spagnolo A. and Zarra G.. “Foreword: Perspectives on the Principle of Equality.” Perspectives on the Principle of Equality from International and EU Law, Amsterdam Law School Research Paper (2022-17): 1-6.
• Chart of signatures and ratifications of Treaty 177. Erişim 10 Nisan 2023. https://www.coe.int/en/web/conventions/full-list?module=signatures-by-treaty&treatynum=177.
• Charter of the United Nations. Erişim 28 Mart 2023. https://www.un.org/en/sections/uncharter/ un-charter-full-text/.
• Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms as amended by Protocol No. 15. Erişim 2 Nisan 2023. https://rm.coe.int/1680a2353d.
• Covenant of the League of Nations. Erişim 26 Mart 2023. https://www.refworld.org/docid/3dd8b9854.html.
• ECHR, Guide on Article 14 of the European Convention on Human Rights and on Article 1 of Protocol No. 12 to the Convention, Prohibition of discrimination, 31.08.2022.
• Explanatory Report to the Protocol No. 12 to the Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, Rome, 4.XI.2000. Erişim 4 Nisan 2023. https://rm.coe.int/09000016800cce48.
• International Covenant on Civil and Political Rights. Erişim 1 Nisan 2023. https://www.ohchr.org/en/instruments-mechanisms/instruments/international-covenantcivil- and-political-rights.
• International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights. Erişim 1 Nisan 2023. https://www.ohchr.org/en/instruments-mechanisms/instruments/international-covenanteconomic- social-and-cultural-rights.
• Protocol No. 12 to the Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, Rome, 4.XI.2000. Erişim 10 Nisan 2023. https://www.echr.coe.int/documents/library_collection_p12_ets177e_eng.pdf.
• Universal Declaration of Human Rights. Erişim 1 Mart 2023. https://documents-dds-ny.un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/043/88/PDF/ NR004388.pdf?OpenElement.
• AİHM, Case of Abdulaziz, Cabales and Balkandali v. The United Kingdom, Application no. 9214/80; 9473/81; 9474/81, 28 May 1985.
• AİHM, Case of Schüler-Zgraggen v. Switzerland, Application no. 14518/89, 24 June 1993.
• AİHM, Case of Karlheinz Schmidt v. Germany, Application no. 13580/88, 18 July 1994.
• AİHM, Case of Paun Jovanović v. Serbia, Application no. 41394/15, 7 February 2023.
• AİHM, Case of Sejdić and Finci v. Bosnia and Herzegovina, Applications nos. 27996/06 and 34836/06, 22 December 2009.
• AİHM, Case of Palau-Martinez v. France, Application no. 64927/01, 16 December 2003.
• AİHM, Case of Chabauty v. France, Application no. 57412/08, 4 October 2012.
• AİHM, Case of Chassagnou and others v. France, Applications nos. 25088/94, 28331/95 and 28443/95, 29 April 1999.
• AİHM, Case of Şerife Yiğit v. Turkey, Application no. 3976/05, 2 November 2010.
• AİHM, Case of Petrov v. Bulgaria, Application no. 15197/02, 22 May 2008.
• AİHM, Case of Munoz Diaz v. Spain, Application no. 49151/07, 8 December 2009.
• AİHM, Case of Carson and other v. The United Kingdom, Application no. 42184/05, 16 March 2010.
• AİHM, Case of Opuz v. Turkey, Application no. 33401/02, 9 June 2009.
• AİHM, Case of Wessels-Bergervoet v. The Netherlands, Application no. 34462/97, 4 June 2002.
• AİHM, Case of Burghartz v. Switzerland, Application no. 16213/90, 22 February 1994.
• AİHM, Case of Aziz v. Cyprus, Application no. 69949/01, 22 June 2004.
• AİHM, Case of Emel Boyraz v. Turkey, Application no. 61960/08, 2 December 2014.
• AİHM, Case of Hülya Ebru Demirel v. Turkey, Application no. 30733/08, 19 June 2018.
• AİHM, Case of D.H. and others v. The Czech Republic, Application no. 57325/00, 13 November 2007.
• AİHM, Case of Orsus and others v. Croatia, Application no. 15766/03, 16 March 2010.
• AİHM, Case of Di Trizio v. Switzerland, Application no. 7186/09, 2 February 2016.
• AİHM, Case of Sampanis and others v. Greece, Application no. 32526/05, 5 June 2008.
• AİHM, Case of Timishev v. Russia, Application nos. 55762/00 and 55974/00, 13 December 2005.
• AİHM, Case of Konstantin Markin v. Russia, Application no. 30078/06, 22 March 2012.
• AİHM, Case of Kiyutin v. Russia, Application no. 2700/10, 15 September 2011.
• AİHM, Case of Biao v. Denmark, Application no. 38590/10, 24 May 2016.
• AİHM, Case of Burden v. The United Kingdom, Application no. 13378/05, 29 April 2008.