TÜRK KÜLTÜRÜNDE, KAPLUMBAĞALARLA İLGİLİ EFSANELER ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2016, Cilt: 4 Sayı: 10, 51 - 63, 01.09.2016

Esma Şimşek

https://doi.org/10.31126/akrajournal.328202

Cited By: 5

Öz

Evrendeki en eski canlılardan biri olan kaplumbağa, özellikle evini sırtında taşıması ve çok uzun ömürlü bir hayvan olması sebebiyle Türk inancında uğurlu ve kutsal sayılmış, devletin gücünü, koruyuculuğu, ölümsüzlüğü, bilgeliği, mutluluğu, sabrı, azmi, istikrarı, sonsuzluğu vs. gibi birçok konuyu simgelemiştir. Kaplumbağalar, Türk halk kültüründe de çeşitli özellikleriyle yer almak-tadır. Bunlar arasında; yağmur yağdırma, nazardan korunma, çeşitli hastalıkların tedavisi, halı ve kilim motifleri, takılar vs. sayılabilir. Ayrıca halk edebiyatı türleri içerisinde de kaplumbağalara geniş yer verilmiştir.

Bu çalışmada; Türk dünyasında anlatılan efsaneler içerisinde; “insanın kaplumbağaya dönüşmesi” motifinin yer aldığı metinler değerlendirilmiştir. Tespit edilen efsanelerin büyük bir kısmında, kaplumbağanın önceleri insan olduğu, ama daha sonra ya Tanrının bir cezası olarak ya kendi duasıyla ya da Hz. Hızır veya başka bir insanın bedduasıyla kaplumbağaya dönüştüğü anlatılmaktadır. Kaplumbağaya dönüşme sebebi ise; hileli ticaret, hak yeme, cimrilik, nimete saygısızlık, ataya saygısızlık, tembellik, beceriksizlik ve utanma olarak tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kaplumbağa, kaplumbağaya dönüşme, efsane, ceza, hile

AN EVALUATION ON THE LEGENDS ABOUT TURTLES IN TURKISH CULTURE

Öz

Turtle is one of the oldest living things in the universe. Espe-cially the carrying back home and due to the very long life animal it considered auspicious and sacred on Turkish belief. It is also symbolized power of state, retention, immortality, wisdom, happiness, patience, determination, stability, infinity, etc. Turtles are also situated with various properties in Turkish folk cul-ture. These include; rainmaking, evil eye protection, treatment of various disea-ses, carpet and rug patterns, jewelry, etc. In addition, the types of folk literature are also included turtles.

In this study; the texts which include with the motif of “Transformation from human to turtle” in legends, described in the Turkish world, were evaluated. In the majority of detected legend, before the turtle is human, but then either God as a punishment or his own prayer with the curse of Hz. Hizir or another person described transformation to turtle. The reason for transforming turtle was determined of fraudulent trading, be unfair, stinginess, blessing disrespect, con-tempt ancestors, laziness, incompetence and shame.

Anahtar Kelimeler

Turtle, transforming turtle, legend, punishment, fraud

Kaynakça

• Ahmet Bican Ercilasun; Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Kılavuz Kitap), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1991. Bahaeddin Ögel; Türk Mitolojisi, c. I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, An-kara 1989.
• Behiye Köksel; “Gaziantep Efsanelerinde Şekil Değiştirme Motifi Üzeri-ne”, III. Uluslar Arası Çukurova Halk Kültürü Bilgi Şöleni (Sempozyumu) / Bil-diriler, Adana Ofset, Adana 1999, s. 487-496.
• Bilge Seyidoğlu; Mitoloji / Metinler-Tahliller, Bizim Gençlik Yayınları, Kayseri 1995.
• Cemil Cahit Güzelbey; Bir Şehrin Hikâyesi / Gaziantep Halk Kültürü Ya-zıları, hzl.: Mustafa Gültekin– Cevdet Avcı, Gaziantep Üniversitesi Matbaası, Gaziantep 2015.
• Cengiz Alyılmaz; “Türk Kültüründe Kaplumbağa”, Prof. Dr. Leyla Kara-han Armağanı, Akçağ Yayınları, Ankara 2013, s. 141-164.
• Deniz Gezgin; Hayvan Mitosları, Sel Yayıncılık, İstanbul 2007.
• Halil Göde; Isparta Efsaneleri, Fakülte Kitabevi, Isparta 2010.
• Jean Paul Roux; Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar, Kabalcı Ya-yınevi, İstanbul 2005.
• Kutlu Özen; Sivas Efsaneleri, Dilek Ofset Matbaacılık, Sivas 2001.
• Meftune Güler; Harput Efsaneleri, Eleskav Yayınları, Elazığ 2000.
• Mehmet Erol; Taşeli Platosu Efsaneleri (İnceleme-Metinler), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Kayseri 1996.
• Mehmet Naci Önal; Muğla Efsaneleri, Muğla Üniversitesi Yayınları, Muğla 2003.
• Mehmet Surur Çelepi; “Teke Yöresi Efsanelerinin Yaratılma Estetiği”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, Eylül 2015, Sayı 4/3, s. 1166-1187.
• Melek Kara; Balıkesir – Balya’dan Derlenen Halk Hikâyesi, Masal ve Efsaneler, F.Ü. Fen-Ed. Fak. TDE Bölümü Lisans Tezi, Elazığ 1992.
• Metin Ergun; Türk Dünyası Efsanelerinde Değişme Motifi - II. Cilt Me-tinler, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1997. Nuraniye H. Ekrem; “Hunlarda Renk ve Yön Bilgisi”, Türk Dünyasında Nevruz, İkinci Bilgi Şöleni Bildirileri (Ankara, 19-21 Mart1996), Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 1996, s. 85-94.
• Saim Sakaoğlu; 101 Anadolu Efsanesi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1989.
• Saim Sakaoğlu; 101 Türk Efsanesi, Akçağ Yayınları, Ankara 2003.
• Sednik Paşayev Pirsultanlı; Azerbaycan Türklerinin Halk Efsaneleri, (çev. Azad Ağaoğlu), Bakü 2009.
• Yaşar Çoruhlu; Türk Mitolojisinin ABC’si, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 1999.
• Yaşar Kalafat; Türk Halk İnanmalarında Hayvan Üslubu’nda Mitolojik Devridayım -1-, Berikan Yayınevi, Ankara 2013.
• Zülkif Gül; Mazgirt’ten (Tunceli) Derlenen Halk Edebiyatı Örnekleri, F.Ü. Fen-Ed. Fak. TDE Bölümü Lisans Tezi, Elazığ 1999.
• (http://www.kulturelbellek.com/evlilik-sonrasi-halk-inanclari/ 09.02.2016