Derleme
BibTex RIS Kaynak Göster

Göçün Başka Bir Boyutu: Kronik Hastalıklar

Yıl 2018, Cilt: 27 Sayı: 3, 261 - 273, 30.09.2018
https://doi.org/10.17827/aktd.356378

Öz

Göç, süresi, yapısı ve nedeni farketmeksizin insanların yer değiştirdiği nüfus hareketleri olarak tanımlanmaktadır. Dünyada ve Türkiye’de savaşlar, işsizlik, yoksulluk, doğal afetler, terör, insan hakları ihlalleri, istihdam olanakları gibi nedenlerle yıllar geçtikçe göç oranlarının arttığı görülmektedir. Göçle birlikte; göçmenler ve göç alan bölge halkı için toplumsal, kültürel ve ekonomik yapı değişmekte iki taraflı ciddi bir değişim süreci yaşanmaktadır. Bu süreç göçmenleri birçok açıdan olumsuz etkilemekte ve kronik hastalıklar açısından riskli hale getirmektedir. Yapılan çalışmalar; morbidite ve mortalite oranı yüksek olan kronik hastalıklar ve bu hastalıklara ilişkin risk faktörlerinin göçmenlerde daha fazla görüldüğünü bildirmektedir. Bu nedenle toplumda özellikle göçmenlerin kronik hastalık risk faktörleri açısından değerlendirilmesi, göç alan bölgelerde sağlık eğitimi ve danışmanlık hizmetlerinin arttırılması önem taşımaktadır.

Kaynakça

  • 1. Uluslararası Göç Örgütü. Uluslararası Göç Hukuku Göç Terimleri Sözlüğü. Online Erişim. Erişim Adresi: http://www.goc.gov.tr/files/files/goc_terimleri_sozlugu.pdf. Erişim Tarihi: 10.06.17.
  • 2. Koçak Y, Terzi E. Türkiye’de göç olgusu, göç edenlerin kentlere olan etkileri ve çözüm önerileri. Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 2012;3(3): 163-184).
  • 3. Kaya Erten Z, Zincir H, Özen B, Dinç S, Seviğ Ü, Özkan F. Göçle Gelen Ailelerin Sağlıkla İlgili Bazı Davranış ve Görüşlerinin Saptanması. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi 2014; 35–46.
  • 4. Tuzcu A, Ilgaz A. Göçün Kadın Ruh Sağlığı Üzerine Etkileri. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar 2015;7(1): 56-6.
  • 5. Demir G, Arıöz A. Göç Eden Kadınların Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları ve Etkileyen Faktörler. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 2014; 4(2): 1-8.
  • 6. TC İç İşleri Başkanlığı Göç İdaresi Müdürlüğü. 2016 Türkiye Göç Raporu. Online erişim. Erişim Adresi: http://www.goc.gov.tr/files/files/2016_goc_raporu_.pdf. Erişim Tarihi: 08.11.17.
  • 7. İldam Çalım S, Kavlak O, Sevil Ü. Evrensel Bir Sorun: Göç Eden Kadınların Sağlığı Ve Sağlık Hizmetlerinde Yaşanan Dil Engeli. Sağlık ve Toplum. 2012;22(2): 11-19.
  • 8. Aker T, Ayata B, Özeren M, Buran B, Bay A. Zorunlu iç göç: ruhsal ve toplumsal sonuçları. Anadolu Psikiyatri Dergisi. 2002;3: 97-103.
  • 9. Karadağ Ö, Altıntaş KH. Mülteciler ve Sağlık. TAF Prev Med Bull. 2010;9(1): 55-62.
  • 10. Karadağ Çaman Ö, Bahar Özvarış Ş. Uluslararası Göç ve Kadın Sağlığı Sağlık ve Toplum. 2010;20:(4):3-13
  • 11. Shahul Hameed S, Kutty VR, Vijayakumar K, Kamalasanan A. Migration status and prevalence of chronic diseases in Kerala State, India. International Journal of Chronic Diseases, 2013; 2013:431818.1-6. DOI: http://dx.doi.org/10.1155/2013/431818.
  • 12. Castelli F, Tomasoni LR, El Hamad I. Migration and chronic noncommunicable diseases: is the paradigm shifting?. Journal of Cardiovascular Medicine. 2014;15(9): 693-695.
  • 13. Tuzcu A, Bademli K. Göçün Psikososyal Boyutu. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar. 2014:6(1): 56-66.
  • 14. Taype-Rondan A, Bernabe-Ortiz A, Alvarado GF, Gilman RH, Smeeth L, Miranda JJ. Smoking and heavy drinking patterns in rural, urban and rural-to-urban migrants: the PERU MIGRANT Study. BMC public health. 2017;17(165): 1-10.
  • 15. Akdeniz EB, Öz F. Koruyucu Ruh Sağlığı Açısından Göç ve Kadın. Kriz Dergisi. 2009;17(1): 27-36.
  • 16. Tunç AŞ. Mülteci Davranışı Ve Toplumsal Etkileri: Türkiye’deki Suriyelilere İlişkin Bir Değerlendirme. Tesam Akademi Dergisi. 2015; 2(2):29-63.
  • 17. International Organization of Migration (IOM). Mig Facts: International Migration. Online Access. Accessed Adress: http://gmdac.iom.int/gmdac-migfacts-international-migration. Accessed Date: 08.11.17.
  • 18. International Organization of Migration (IOM). Mig Facts: Migration and the G20. Online Access. Accessed Adress: http://gmdac.iom.int/GMDAC-MigFacts-Migration-and-the-G20. Accessed Date: 08.11.17.
  • 19. International Organization of Migration (IOM). Map Tracking Migrant Deaths and Disappearances. Online Access. Accessed Adress : - http://gmdac.iom.int/map-tracking-migrant-deaths-and-disappearances. Accessed Date: 08.11.17.
  • 20. Göç İdaresi Genel Müdürlüğü. Göç Tarihi. Erişim Adresi: http://www.goc.gov.tr/icerik/goc-tarihi_363_380. Erişim Tarihi: 11.10.17.
  • 21. Yılmaz A. Uluslararası Göç: Çeşitleri, Nedenleri Ve Etkileri. Electronic Turkish Studies. 2014;9(2):1685-1704.
  • 22. Göç İdaresi Genel Müdürlüğü. Türkiye ve Göç Yönetimi. Online Erişim. Erişim Adresi: http-//www.goc.gov.tr/files/_dokuman19.pdf. Erişim Tarihi: 10.06.17.
  • 23. International Organization for Migration. Global Migration Factsheet. Online Accessed. Accessed Adress: http://gmdac.iom.int/global-migration-trends-factsheet. Accessed Date: 10.06.17.
  • 24. Bollini P, Pampallona S, Wanner P, Kupelnick B. Pregnancy Outcome of Migrant Women and Integration Policy: A Systematic Review of the International Literature. Soc Sci Med. 2009; 68:452-461
  • 25. Loeber O. Sexual and Reproductive Health Issues of Turkish Immigrants in the Netherlands. Eur J Contracept Reprod Health Care, 2008;13: 330-338.
  • 26. Hyman H. Setting the Stage: Rewieving Current Knowledge on the Health of Canadian Immigrants. Can J Public Health. 2004;95:4-8.
  • 27. Hyman I, Gruge S. A Review of Theory and Health Promotion Strategies for New Immigrant Women. Can J Public Health. 2002; 93:183-187. 28. Fazel M, Stein A. Mental Health of Refugee Children: Comperative Study. BMJ. 2005; 327: 134.
  • 29. Nauman E, VanLandingham M, Anglewicz P, Patthavanit U, Punpuing S. Rural-to-Urban Migration and Changes in Health Among Young Adults in Thailand. Demography. 2015;52:233–257.
  • 30. Torun B, Stein AD, Schroeder D, Grajeda R, Conlisk A, Rodriguez M. Rural to urban migration and cardiovascular risk factors in young Guatemalan adults. International Journal of Epidemiology 2002; 31:218-226.
  • 31. Ebrahim S, Kinra S, Bowen L, Andersen E, Ben-Shlomo Y, Lyngdoh T et all. The effect of rural-to-urban migration on obesity and diabetes in India: a cross-sectional study. PLoS medicine. 2010;7(4):1-12.
  • 32. Moreno G, Morales LS, Batts F, Noguera C, Isiordia M, Mangione CM. Migration, Health Care Behaviors, and Primary Care for Rural Latinos with Diabetes. Journal of Immigrant and Minority Health. 2016;18(5):1247-1252.
  • 33. Fang H, Jin Y, Zhao M, Zhang H, A Rizzo J, Zhang D. Does Migration Limit the Effect of Health Insurance on Hypertension Management in China?. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2017; 14(10): 1-12.
  • 34. Chen ZH, Zhang M, Li YC, Huang ZJ, Wang LM. Co-prevalence of chronic disease risk factors and influencing factors in floating population in China. Zhonghua liu xing bing xue za zhi= Zhonghua liuxingbingxue zazhi. 2017;10;38(9):1226-1230.
  • 35. Sohng YK, Sohng S, Yeom HA. Health-Promoting behaviors of Elderly Korean ımmigrants in the United States. Public Health Nursing.2002;19(4):294-300. 36. Bhugra D. Migration and mental health. Acta Psychiatr Scand. 2004; 109: 243-258.
  • 37. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü. Türkiye Göç ve Yerinden Olmuş Nüfus Araştırması [TGYONA]. Ankara, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, 2006.
  • 38. Beiki O, allebeck P, Nordqvist T, Moradi T. Cervical, endometrial and ovarian cancers among immigranst in Sweden: importance of age at migration and duration of residence. Eur J Cancer. 2009;45(1):107-118.
  • 39. Göktürk A. Diyarbakır ile Mersin’e Zorunlu Göç. Toplum ve Hekim. 2001;16(4):281-289.
  • 40. Chang HC, Wallace SP. Migration processes and self-rated health among marriage migrants in South Korea. Ethnicity & health. 2016; 21(1), 20-38.
  • 41. Schovers MA, Muijsenbergh ME, Largo-Janssen AL. Self-rated health and health problems of undocumented immigrant women in the Netherland: a descriptive study. J Public Health Policy. 2009;30: 409-422.
  • 42. Çakır S. Geleneksel Türk Kültüründe Göç ve Toplumsal Değişme, Sosyal Bilimler Dergisi. 2011; 24: 129-142.
  • 43. Kruseman M, Stoll BE, Stalder H. Interactive Group Education For Refugees From The Former Yugoslavia To Reduce Their Oil Consumption. Patient Educ Counss. 2003;49: 171-176.
  • 44. Balcıoğlu İ. Stres Gençlik Kentleşme Şiddet, Yeni Symposium. 2001;39(1): 49-56.
  • 45. Gün Z, Bayraktar F. Türkiye’de İç Göçün Ergenlerin Uyumundaki Rolü, Türk Psikiyatri Dergisi. 2008;19(2): 167-176.
  • 46. Özen Ş, Antar S, Özbulut Ö, Altındağ A, Oto R. İç göç yaşayan bir grup lise öğrencisinde ruhsal belirti şiddetinin cinsiyet ile ilişkisi. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı Dergisi 2001;8: 156-162.
  • 47. Kristiansen M, Mygind A, Krasnik A. Health effects of Migration Danish Medical Bulletin. 2007;54(1): 46-47.
  • 48. Bodenmann P, Cornuz J, Vaucher P, Ghali W, Daeppen JB, Favrat B. A Health Behaviour Cross-Sectional Study of Immigrants and Non-immigrants in a Swiss Urban General-Practice Setting. J. Immigrant Minority Health. Journal of Immigrant and Minority Health 2008;12: 24–32.
  • 49. Hindistan S, Akçakaya A, Deniz A. Göçün Sağlığı Koruma ve Geliştirme Üzerine Etkileri. Sağlığı Koruma ve Geliştirme. (Edt: Demirbağ CB). Göktuğ Basın Yayım dağıtım. Birinci Baskı. Ankara, 2016: 253-274.

Anıother Aspect of Migration: Chronic Diseases

Yıl 2018, Cilt: 27 Sayı: 3, 261 - 273, 30.09.2018
https://doi.org/10.17827/aktd.356378

Öz

Migration is defined as population movements in which people move without regard to their duration, structure and cause. Immigration rates have increased over the years due to wars, unemployment, poverty, natural disasters, terrorism, violations of human rights and employment opportunities in the world and Turkey. With migration; the social, cultural and economic structure is changed for migrants and population allowed migration and bilateral serious process of change is occurred. Investigations showed that as the number of individuals migrated increases, chronic diseases such as cardiovascular diseases, hypertension, diabetes and cancer increase. As a result, chronic diseases with high morbidity and mortality rates and risk factors related to these diseases are more frequent in migrants. For this reason, it is important to evaluate the immigrants in terms of chronic disease risk factors, especially in immigrants, and to increase health education and counseling services.

Kaynakça

  • 1. Uluslararası Göç Örgütü. Uluslararası Göç Hukuku Göç Terimleri Sözlüğü. Online Erişim. Erişim Adresi: http://www.goc.gov.tr/files/files/goc_terimleri_sozlugu.pdf. Erişim Tarihi: 10.06.17.
  • 2. Koçak Y, Terzi E. Türkiye’de göç olgusu, göç edenlerin kentlere olan etkileri ve çözüm önerileri. Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 2012;3(3): 163-184).
  • 3. Kaya Erten Z, Zincir H, Özen B, Dinç S, Seviğ Ü, Özkan F. Göçle Gelen Ailelerin Sağlıkla İlgili Bazı Davranış ve Görüşlerinin Saptanması. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi 2014; 35–46.
  • 4. Tuzcu A, Ilgaz A. Göçün Kadın Ruh Sağlığı Üzerine Etkileri. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar 2015;7(1): 56-6.
  • 5. Demir G, Arıöz A. Göç Eden Kadınların Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları ve Etkileyen Faktörler. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 2014; 4(2): 1-8.
  • 6. TC İç İşleri Başkanlığı Göç İdaresi Müdürlüğü. 2016 Türkiye Göç Raporu. Online erişim. Erişim Adresi: http://www.goc.gov.tr/files/files/2016_goc_raporu_.pdf. Erişim Tarihi: 08.11.17.
  • 7. İldam Çalım S, Kavlak O, Sevil Ü. Evrensel Bir Sorun: Göç Eden Kadınların Sağlığı Ve Sağlık Hizmetlerinde Yaşanan Dil Engeli. Sağlık ve Toplum. 2012;22(2): 11-19.
  • 8. Aker T, Ayata B, Özeren M, Buran B, Bay A. Zorunlu iç göç: ruhsal ve toplumsal sonuçları. Anadolu Psikiyatri Dergisi. 2002;3: 97-103.
  • 9. Karadağ Ö, Altıntaş KH. Mülteciler ve Sağlık. TAF Prev Med Bull. 2010;9(1): 55-62.
  • 10. Karadağ Çaman Ö, Bahar Özvarış Ş. Uluslararası Göç ve Kadın Sağlığı Sağlık ve Toplum. 2010;20:(4):3-13
  • 11. Shahul Hameed S, Kutty VR, Vijayakumar K, Kamalasanan A. Migration status and prevalence of chronic diseases in Kerala State, India. International Journal of Chronic Diseases, 2013; 2013:431818.1-6. DOI: http://dx.doi.org/10.1155/2013/431818.
  • 12. Castelli F, Tomasoni LR, El Hamad I. Migration and chronic noncommunicable diseases: is the paradigm shifting?. Journal of Cardiovascular Medicine. 2014;15(9): 693-695.
  • 13. Tuzcu A, Bademli K. Göçün Psikososyal Boyutu. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar. 2014:6(1): 56-66.
  • 14. Taype-Rondan A, Bernabe-Ortiz A, Alvarado GF, Gilman RH, Smeeth L, Miranda JJ. Smoking and heavy drinking patterns in rural, urban and rural-to-urban migrants: the PERU MIGRANT Study. BMC public health. 2017;17(165): 1-10.
  • 15. Akdeniz EB, Öz F. Koruyucu Ruh Sağlığı Açısından Göç ve Kadın. Kriz Dergisi. 2009;17(1): 27-36.
  • 16. Tunç AŞ. Mülteci Davranışı Ve Toplumsal Etkileri: Türkiye’deki Suriyelilere İlişkin Bir Değerlendirme. Tesam Akademi Dergisi. 2015; 2(2):29-63.
  • 17. International Organization of Migration (IOM). Mig Facts: International Migration. Online Access. Accessed Adress: http://gmdac.iom.int/gmdac-migfacts-international-migration. Accessed Date: 08.11.17.
  • 18. International Organization of Migration (IOM). Mig Facts: Migration and the G20. Online Access. Accessed Adress: http://gmdac.iom.int/GMDAC-MigFacts-Migration-and-the-G20. Accessed Date: 08.11.17.
  • 19. International Organization of Migration (IOM). Map Tracking Migrant Deaths and Disappearances. Online Access. Accessed Adress : - http://gmdac.iom.int/map-tracking-migrant-deaths-and-disappearances. Accessed Date: 08.11.17.
  • 20. Göç İdaresi Genel Müdürlüğü. Göç Tarihi. Erişim Adresi: http://www.goc.gov.tr/icerik/goc-tarihi_363_380. Erişim Tarihi: 11.10.17.
  • 21. Yılmaz A. Uluslararası Göç: Çeşitleri, Nedenleri Ve Etkileri. Electronic Turkish Studies. 2014;9(2):1685-1704.
  • 22. Göç İdaresi Genel Müdürlüğü. Türkiye ve Göç Yönetimi. Online Erişim. Erişim Adresi: http-//www.goc.gov.tr/files/_dokuman19.pdf. Erişim Tarihi: 10.06.17.
  • 23. International Organization for Migration. Global Migration Factsheet. Online Accessed. Accessed Adress: http://gmdac.iom.int/global-migration-trends-factsheet. Accessed Date: 10.06.17.
  • 24. Bollini P, Pampallona S, Wanner P, Kupelnick B. Pregnancy Outcome of Migrant Women and Integration Policy: A Systematic Review of the International Literature. Soc Sci Med. 2009; 68:452-461
  • 25. Loeber O. Sexual and Reproductive Health Issues of Turkish Immigrants in the Netherlands. Eur J Contracept Reprod Health Care, 2008;13: 330-338.
  • 26. Hyman H. Setting the Stage: Rewieving Current Knowledge on the Health of Canadian Immigrants. Can J Public Health. 2004;95:4-8.
  • 27. Hyman I, Gruge S. A Review of Theory and Health Promotion Strategies for New Immigrant Women. Can J Public Health. 2002; 93:183-187. 28. Fazel M, Stein A. Mental Health of Refugee Children: Comperative Study. BMJ. 2005; 327: 134.
  • 29. Nauman E, VanLandingham M, Anglewicz P, Patthavanit U, Punpuing S. Rural-to-Urban Migration and Changes in Health Among Young Adults in Thailand. Demography. 2015;52:233–257.
  • 30. Torun B, Stein AD, Schroeder D, Grajeda R, Conlisk A, Rodriguez M. Rural to urban migration and cardiovascular risk factors in young Guatemalan adults. International Journal of Epidemiology 2002; 31:218-226.
  • 31. Ebrahim S, Kinra S, Bowen L, Andersen E, Ben-Shlomo Y, Lyngdoh T et all. The effect of rural-to-urban migration on obesity and diabetes in India: a cross-sectional study. PLoS medicine. 2010;7(4):1-12.
  • 32. Moreno G, Morales LS, Batts F, Noguera C, Isiordia M, Mangione CM. Migration, Health Care Behaviors, and Primary Care for Rural Latinos with Diabetes. Journal of Immigrant and Minority Health. 2016;18(5):1247-1252.
  • 33. Fang H, Jin Y, Zhao M, Zhang H, A Rizzo J, Zhang D. Does Migration Limit the Effect of Health Insurance on Hypertension Management in China?. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2017; 14(10): 1-12.
  • 34. Chen ZH, Zhang M, Li YC, Huang ZJ, Wang LM. Co-prevalence of chronic disease risk factors and influencing factors in floating population in China. Zhonghua liu xing bing xue za zhi= Zhonghua liuxingbingxue zazhi. 2017;10;38(9):1226-1230.
  • 35. Sohng YK, Sohng S, Yeom HA. Health-Promoting behaviors of Elderly Korean ımmigrants in the United States. Public Health Nursing.2002;19(4):294-300. 36. Bhugra D. Migration and mental health. Acta Psychiatr Scand. 2004; 109: 243-258.
  • 37. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü. Türkiye Göç ve Yerinden Olmuş Nüfus Araştırması [TGYONA]. Ankara, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, 2006.
  • 38. Beiki O, allebeck P, Nordqvist T, Moradi T. Cervical, endometrial and ovarian cancers among immigranst in Sweden: importance of age at migration and duration of residence. Eur J Cancer. 2009;45(1):107-118.
  • 39. Göktürk A. Diyarbakır ile Mersin’e Zorunlu Göç. Toplum ve Hekim. 2001;16(4):281-289.
  • 40. Chang HC, Wallace SP. Migration processes and self-rated health among marriage migrants in South Korea. Ethnicity & health. 2016; 21(1), 20-38.
  • 41. Schovers MA, Muijsenbergh ME, Largo-Janssen AL. Self-rated health and health problems of undocumented immigrant women in the Netherland: a descriptive study. J Public Health Policy. 2009;30: 409-422.
  • 42. Çakır S. Geleneksel Türk Kültüründe Göç ve Toplumsal Değişme, Sosyal Bilimler Dergisi. 2011; 24: 129-142.
  • 43. Kruseman M, Stoll BE, Stalder H. Interactive Group Education For Refugees From The Former Yugoslavia To Reduce Their Oil Consumption. Patient Educ Counss. 2003;49: 171-176.
  • 44. Balcıoğlu İ. Stres Gençlik Kentleşme Şiddet, Yeni Symposium. 2001;39(1): 49-56.
  • 45. Gün Z, Bayraktar F. Türkiye’de İç Göçün Ergenlerin Uyumundaki Rolü, Türk Psikiyatri Dergisi. 2008;19(2): 167-176.
  • 46. Özen Ş, Antar S, Özbulut Ö, Altındağ A, Oto R. İç göç yaşayan bir grup lise öğrencisinde ruhsal belirti şiddetinin cinsiyet ile ilişkisi. Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı Dergisi 2001;8: 156-162.
  • 47. Kristiansen M, Mygind A, Krasnik A. Health effects of Migration Danish Medical Bulletin. 2007;54(1): 46-47.
  • 48. Bodenmann P, Cornuz J, Vaucher P, Ghali W, Daeppen JB, Favrat B. A Health Behaviour Cross-Sectional Study of Immigrants and Non-immigrants in a Swiss Urban General-Practice Setting. J. Immigrant Minority Health. Journal of Immigrant and Minority Health 2008;12: 24–32.
  • 49. Hindistan S, Akçakaya A, Deniz A. Göçün Sağlığı Koruma ve Geliştirme Üzerine Etkileri. Sağlığı Koruma ve Geliştirme. (Edt: Demirbağ CB). Göktuğ Basın Yayım dağıtım. Birinci Baskı. Ankara, 2016: 253-274.
Toplam 47 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Sağlık Kurumları Yönetimi
Bölüm Derleme
Yazarlar

Amine Deniz Bu kişi benim 0000-0003-4327-3706

Yasemin Yıldırım 0000-0002-8970-3743

Yayımlanma Tarihi 30 Eylül 2018
Kabul Tarihi 4 Şubat 2018
Yayımlandığı Sayı Yıl 2018 Cilt: 27 Sayı: 3

Kaynak Göster

AMA Deniz A, Yıldırım Y. Göçün Başka Bir Boyutu: Kronik Hastalıklar. aktd. Eylül 2018;27(3):261-273. doi:10.17827/aktd.356378