Zile ve Bozok Kazalarında Gayrimüslimlerin Meslekleri (1844-1845 Tarihli Temettuat Kayıtlarına Göre)

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 2, 145 - 174, 24.12.2019

Murat Hanilçe Musa Demir

https://doi.org/10.30913/alinterisosbil.641834

Öz

Tarih seyri içerisinde insanlar, yaşamlarını idame ettirmek için belirli işler edinmiştir. Birçoğu beden gücüne ve el emeğine dayanan bu işler zamanla değişerek günümüze meslek dediğimiz kavramı doğurmuştur. Bir insanın geçimini sağlamak için belli kurallar çerçevesinde, bilgi ve becerilere dayalı olarak yaptığı sürekli işe meslek denir. Tarihi süreç içerisinde yaşayan devletlerin bıraktıkları resmi kayıtlara yansıyan meslekler, günümüz tarihçileri ve iktisatçıları için bir şehrin veya bölgenin ekonomik ve sosyal potansiyelini ortaya koymak açısından ideal birer veri kaynağı olmuştur. Osmanlı Devleti’nin Tanzimat Dönemi (1839-1876) ile başlayan yeniden yapılanmasının bir ayağı da sosyal ve ekonomik eşitliğin sağlanmasıydı. Bu bağlamda 1844-1845 yılında yapılan sayımlar neticesinde çıkan veriler “Temettuat Defterleri” denen kayıtlara geçirilmiştir. Bu defterler yardımıyla 19. yüzyılda kayıtların tutulduğu merkezlerin sosyal ve ekonomik durumu hakkında ayrıntılı bilgiler elde edilebilmektedir. 

Bu çalışmada coğrafî konum ve tarihsel gelişim açısından birbirine yakın olan Zile ve Bozok kazaları seçilmiştir. Çalışmanın ana kaynağını 1844-1845 yıllarına ait Zile ve Bozok Temettuat Defterleri oluşturmaktadır. Bu defterlerden adı geçen kazalarda yaşayan gayrimüslim ahalinin uğraştıkları meslekler ve bunlardan elde ettikleri gelirler değerlendirilmiştir. Bu bağlamda 1844-45’te Zile’de sekizinde Müslim-gayrimüslimin bir arada yaşadığı ve birisinde sadece gayrimüslim ahalinin yaşadığı toplamda yirmi mahalle; Bozok’ta ise yalnız dört mahallesinde Müslim-gayrimüslimin bir arada yaşadığı toplamda dokuz mahalleye ait Temettuat kayıtları baştan sona taranmıştır. Yapılan taramalar sonrasında Zile kaza merkezinde 122 farklı meslek tespit edilmiş ve bu mesleklerden gayrimüslimlerin icra ettiği 45’i etraflıca ele alınmıştır. Aynı şekilde, Bozok kaza merkezinde 166 farklı meslek tespit edilmiş ve bu mesleklerden gayrimüslim ahalinin icra ettiği 99 meslek üzerinde detaylı olarak durulmuştur. Ayrıca çalışmada iki merkezde tespit edilen mesleklerin benzer ve farklı yanları ele alınmıştır. Çalışma özelde Zile ve Bozok kazalarında, genelde ise Osmanlı Devleti’nin Anadolu’daki topraklarında yaşayan gayrimüslim ahalinin ekonomiye katkısını ortaya koymaya yönelik mütevazı bir çalışma olma amacı taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Zile, Bozuk, Temettuat, Garyrimüslim, Meslek

The Professions of Non-Muslim in Zile and Bozok Townships (According to The 1844-1845 Temettuat Registers)

Öz

Throughout the course of history, people have acquired certain works to maintain their lives. These works, many of which are based on body strength and manual labour, have changed over time, and created the concept that we call the profession today. A person's continuous work which based on knowledge and skills, within the framework of certain rules, is called profession. The professions reflected in the official records left by the states living in the historical process have been ideal data sources for today's historians and economists in terms of revealing the economic and social potential of a city or region. One of the pillars of the restructuring of the Ottoman Empire, which began with the Tanzimat Period (1839-1876), was providing social and economic equality within the society. In this context, the data obtained from the censuses made in 1844-1845 were recorded under name of “Temettuat Registers “. With the help of these records, detailed information can be obtained about the social and economic status of the areas that subject to the censuses in 19th century. 

In this study, two township centre, Zile and Bozok which both shows similarities in their geographical location and historical development, has been chosen as the subject area. The main source of the study is Zile and Bozok Temettuat Registers of 1844-1845. From these records, the occupations of the non-Muslim inhabitants who were living in the mentioned places and their incomes have been evaluated. In this context, in 1844-45, there were a total of twenty neighbourhoods in Zile, eight of them were inhabited by Muslim and non-Muslims together, and one of them was inhabited only by non-Muslim residents. However, in Bozok there were nine neighbourhood and in four of them Muslim and non-Muslims were living together. After detailed research in these neighbourhoods, 122 different occupations were identified in the centre of Zile and 45 of these occupations were handled in detail. Likewise, 166 different occupations were identified in Bozok township centre and 99 occupations of non-Muslim population were studied in detail. Additionally, similar and different aspects of the occupations identified in the two centres and discussed. This study aims in general aspect to reveal the economic contribution of non-Muslim inhabitants in the Anatolian territories of the Ottoman Empire and in particular targets the reveal Zile and Bozok townships’ economic contributions to the area and to the country.

Anahtar Kelimeler

Zile, Bozuk, Temettuat Registers, Non-Muslims, Jobs

Kaynakça

• “BOA. ML. VRD. TMT. d.” ( 06082_00000- 06082_00372) kodu ile kaydedilen Zile Temettuat Defteri, 19X52 ebadında olup 372’dır.AÇIKEL, A. (2003), Tanzimat Döneminde Tokat Kazasının İdari ve Nüfus Yapısındaki Değişiklikler (1839-1880), Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 2, No:2.AKGÜNDÜZ, A., ÖZTÜRK, S. (2000), Yozgat Temettuat Defterleri, (C.I-II-III), Yozgat: Yimpaş Holding.AYVERDİ, İ. (2011), Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Kubbealtı Yayınları.BARKAN, Ö. L. (1941), İslam-Türk Mülkiyet Hukuku Tatbikatının Osmanlı İmparatorluğunda Aldığı Şekiller, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C.7, S. 4, ss.156-181.BİZBİRLİK, A., ATAR, Z. (2009), 19. Yüzyılda Osmanlı Tarihinde Temettuat Defterlerinin Yeri: Saruhan Sancağı Mütevelli Çiftliği Temettuat Defteri Örneği, Sakarya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dergisi, S. 45, ss.37-57.BOZKURT, N. (1996), Alman-İngiliz Belgelerinin ve Siyasi Gelişmelerinin Işığında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu (1839-1914), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.CAHEN, C. (2000), Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler (Çeviren, Erol Üyepazarcı), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.DEMİR, M. (2018), 19. Yüzyılın İkinci Çeyreğinde Zile Kazası Merkezinde Ekonomik ve Sosyal Yaşam (Temettuat Kayıtlarına Göre), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Tokat: Gaziosmanpaşa ÜniversitesiDEVELİOĞLU, F. (2010), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.DİVRİKOĞLU, A. (2015), Zile’mizdeki Meslekler, Sanatlar, Unutulanlar ve Bilinen Son Duayenleri, Tarihi ve Kültürüyle III. Zile Sempozyumu Bildirileri (8-10 Ekim 2015), Özel Sayı, Tokat: Zile Belediyesi Kültür Yayınları, ss. 169-175.EFE, A. (2016), Osmanlı Devleti’nin Yeniden Yapılanma Şafağında Üç Vergi Sistemi, Akademik İncelemeler Dergisi, C. 11, S. 2, ss. 23-46.HANİLÇE, M. (2013), Vatan Topraklarında İmza: Türk Yer Adları, Zile Kazası Örneği (1455-1575), Turkish Studies, Volume 8/2, ss. 89-135.___________. (2014), XV ve XVI. Yüzyılda Zile Kazası (1455-1575), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi.KESKİN, N. (2015), Tûr Abdin’de Bir Kimlik ve Anlatım Biçimi: Mıtırblar ve Mıtrıplık, Folklor/Edebiyat Dergisi, C. 21, S. 84, ss. 57-72.KINAL, F. (1991), Eski Anadolu Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu.KOÇ, Y. (1992), “Yozgat”, Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), Ankara, ss. 559-564.KÜTÜKOĞLU, M. (1995), Osmanlı Sosyal ve İktisadi Tarihi Kaynaklarından Temettü Defterleri, Belleten, C. LIX, S. 225, ss. 395-418.ÖZDEMİR, M. (2007) Türk Kültüründe Dericilik Sanatı, Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi, S. 20, ss. 66-82.PAKALIN, M. Z. (1993) Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü (C. I-II-III), İstanbul: MEB Basımevi.PAŞA, A. V. (2000), Lehce-i Osmânî (hazırlayan, Recep Toparlı), Ankara: Türk dil Kurumları Yayınları: 743.SAMİ, Ş. (1316), Kâmûs-ı Türkî, İstanbul: Çağrı Yayınları.SERBESTOĞLU, İ, (2018), 19. Yüzyılda Amasya Sancağı, Amasya: Amasya Belediyesi.SERİN, M. (1998), Osmanlı Arşivinde Bulunan Temettuat Defterleri, I. Milli Arşiv Şurası Tebliğler- Tartışmalar, Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları.SOLMAZ, S. (2002), Danişmend Gazi’nin Anadolu’ya Gelmesi, Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dergisi, S. 14, ss. 229-249.SOMUNCU, M. (2004), Cehri Üretimi ve Ticaretinin 19. Yüzyılda Kayseri Ekonomisindeki Yeri, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, S. 22, ss. 99-125.TÜRKLÜ, M.E. (2016), Tanzimat Döneminde Ancemaatin Vergisi Uygulaması ve Yaşanan Usulsüzlükler Üzerine Bazı Şikâyetler, Current Research, C.2, s. 4, ss. 130-142.UCA, A. ÜLKER, A. (2016), Geçmişten Günümüze Karaman’da Meslekler, Konya: Palet Yayınları.OCAK, A.Y. (1992), “Bozok”, Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), C.6, İstanbul, ss. 321-322