Büyük Savaşın Arifesinde Rusya'nın Ermeni Politikası

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 1, 27 - 38, 30.07.2020

Ahmet Toksoy

https://doi.org/10.30913/alinterisosbil.741757

Öz

Balkan Savaşlarının ardından Osmanlı Devlet’inde önemli çalkantılar yaşanmıştı. Osmanlı Devleti’nde yaşayan Ermenilerin bir kısmı, 19. yüzyılın sonlarına doğru çeşitli akımlardan etkilenerek ayaklanma, isyan ve farklı devletler lehine casusluk faaliyetlerine girişmişlerdi. Ancak bu yüzyılın ikinci yarısından sonra Ermeni Sorunu adı altında uluslararası bir mesele ortaya atılmış ve Rus Çarlığı da bunun tarafı olmuştur. Ermeni komitelerinin kurulması ile 1890’lı yıllardan itibaren Türkiye Ermenileri arasında ayrılık hareketleri etkili olmuştur. Rusya ise bu ayrılıkçı hareketleri etkileyerek kadim güney siyasetini gerçekleştirme yolları aramıştır. Dolayısıyla Rusya’nın en önemli yayılma istikametleri Osmanlı topraklarından geçiyordu. Bu siyasetini gerçekleştirmek için en önemli girişimini I. Dünya Savaşı’nın hemen öncesinde başlatmıştı. Bu nedenle Rusya’nın Osmanlı topraklarındaki Hıristiyan azınlıklar, her zaman ilgi odağı olmuştu. Bu azınlıkların başında da 19. yüzyılının sonundaki ayrılıkçı fikirlerden etkilenen Ermeniler geliyordu. Rusya, bu savaşın hemen öncesinde Ermeniler hakkında nasıl bir politika yürütmüştü? Ermeniler ile Rusların ortak siyaseti olabilir miydi? Birbirlerine yönelik nasıl bir siyaset izlediler? Bu çalışma her iki kesimin izlediği siyasete odaklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

I. Dünya Savaşı, Ermeni, Rusya, Osmanlı Devleti

The Armenians Politics of Russia Before the World War I

Öz

After the Ottoman Empire lost the Balkan Wars that its situation changed drastically. The living of some part of Armenians undertook insurrection, rebellion and espionage activifies belong to foreign states from the ending of the 19th century. But, after this hald of the century had emerged artificial international issue under the name of the Armenian crises and The Tsarist Russia was also a part of this problem. The construction of Armenian committees, seperation movements was effective within Armenians at Turkey after 1890’s. On the other hand, Russia which influenced these separatist movement, sought ways to achieve its ancient southern politics. Therefore, the most important spreading ways of Russia were passing through in the Ottoman lands. Russia was just started its important attempt to realize this policy before World War, I. Fort his reason, the Christian minorities in the Ottoman Empire had always been the center of attention of Russian Empire. Armenians, whom were affected by separatist ideas at the en of the 19th century in Ottoman, wre at the top of these minorities. What kind of policy did Russia make about the Armenians jusf before the World War, I? Could it be the common policy of Armenians and Russians? What policy did they pursue each other? So, this study was focused on the politics following by both sections.

Anahtar Kelimeler

Armenian, Russia, Ottoman Empire, World War I

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), DH.SYS. 23/18
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), DH.SYS, 3/46
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), DH.KMS, 2-2/5
• Genelkurmay Başkanlığı Askeri Tarih Strateji Etüt Daire Başkanlığı Arşivi (ATASE), 2811/26.
• ATASE, 318/1287.
• ATASE, 2918/797.
• ATASE, 2811/26.
• Bilitariche Rondschow, 4 Mart 1914.
• Rus Devlet Arşivi Gizli Belgeleri/Türkiye’nin Parçalanması ve Rus Politikası (1914-1917). (2004). İstanbul: Örgün Yayınevi.
• LALAYAN, A.A., Ç. K. (2006). Taşnak Partisi’nin Karşı Devrimci Rolü (1914-1923). İstanbul: Kaynak Yayınları. ATABEK, F. (1965). Doğu Cephesi (1919-1921). Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• BORYAN, B. (1929). Armeniya Mejdunarodnaya Diplomatiya İ SSSR. Moskova: Cast II.
• ERDOĞAN, D. İ. (1896). Amerikan Misyonerlerinin Faaliyetleri ve Van Ermeni İsyanları . İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• VERNADSKY, G., Ç. D. (2011). Rusya Tarihi. İstanbul: Selenga Yayınları.
• HOVANNİSİAN, R. G. (1967). Armenia on the Road to Independence, 1918. Los Angeles: University of California.
• KOÇAŞ, S. (1967). Tarih Boyunca Ermeniler Ve Türk - Ermeni İlişkileri. Ankara: Altınok Matbaası.
• NECİYEV, E. (2006). Kafkaslarda Türk Katliamı. İstanbul: Emre Yayınları.
• KRAYBLİS, N., Ç. H. (1332). Rusya'nın Şark Siyaseti ve Vilayat-ı Şarkiye Meselesi. İstanbul: Matbaa-i Şems.
• KAÇAZNUNİ, O., Ç. A. (2008). Taşnak Partisi'nin Yapacağı Bir Şey Yok (1923 Parti Konferansına Rapor). İstanbul: Kaynak Yayınları.
• SONYEL, S., R., H. Ü. (2007). Türk-Ermeni̇ Çıkmazı. Ankara: Kıbrıs Türk Cemiyeti Yayınları.
• SARAL, H. (1970). Ermeni Meselesi. Ankara: Genelkurmay Yayınları.
• SARAY, M. (2003). Ermenistan ve Türk Ermeni İlişkileri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• TETİK, A., GÜRLER, M., & AKSU, Ç. (2008). Ermeni Komitelerinin Amaçları ve Eylemleri. Ankara: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları.
• TOKSOY, N. (2007). Revan'da Son Günler / Türk Yönetiminden Ermeni Yönetimine. Ankara: Orion Yayınları.
• TÜRKÖZÜ, H. K. (1986). Taşnak Partisi'nin 8. Kongresi. Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 12.
• URAS, E. (1987). Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi. İstanbul: Belge Yayınları.
• YAVUZ, N. (1996). İşgal ve Mezalimde Erzincan. Ankara: Erzincan Belediyesi Yayınları.
• YILDIRIM, H. (1990). Rus-Türk-Ermeni Münasebetleri (1914-1918). Ankara: Kök Yayınları.
• ÇİÇEK, K. (2012). 8. Taşnak Kongresi: Ermeni Karar Anı. 1. Uluslararası Türk-Ermeni İlişkileri ve Büyük Güçler Sempozyumu Bildirileri, Erzurum.