50 Years on Acem Throne: Nasıreddin Shah Kaçar’s Power Secret

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 155 - 167, 30.12.2023

Özcan Aslan

https://doi.org/10.30913/alinterisosbil.1393208

Öz

The nineteenth century is a pathetic period in Iranian history. This situation, which has emerged in the field of society, politics and economy, is considered a lost period for Iran in every aspect. When the theoretical knowledge of the eighteenth century turned into the industrial revolution in the nineteenth century, many nations, especially Europeans, saw this century as a leap period and entered the twentieth century as world states. While all this was going on in the world, Iranians were concerned about happily meeting the endless demands of the Qajar shahs, who were perhaps the most incompetent rulers in their history. The Qajar Dynasty, which rose between the Afshar-Zend struggle to take power in 1796, defeated these two rivals and put an end to the turmoil that continued after the death of Nadir Shah in Iran. The Qajars could not show their success in eliminating their domestic rivals, in bringing Iran into the 20th century as a modern world state. This dynasty, which did not have much administrative/administration power other than the capital Tehran (and a bit of Tabriz), was devastated within the century, but unfortunately left a wrecked Iran behind. As the subject of this article; It will deal with how Nasıreddin Shah, the fourth of Qajar shahs in nineteenth century Iran, maintained a power period of fifty years, how he was not overthrown despite many internal and external crises and the reasons why he continued his power.

Anahtar Kelimeler

Nasıreddin Shah, Babis, Iran, England, Russia

Acem Tahtında 50 Yıl: Nasıreddin Şah Kaçar’ın İktidar Sırları

Öz

19. asır İran tarihi bir fecaatler devridir. Sosyo-politikten ekonomiye kadar her alanda bir keşmekeş olarak kendini gösteren bu trajik vaziyet, İran toplumunun her yönü ile kayıp bir yüzyılıdır denilebilir. 18. yüzyıl teorik bilgi birikimi 19. yüzyılda sanayi devrimine dönüştüğünde başta Avrupalılar olmak üzere birçok millet bu yüzyılı bir sıçrama devresi görerek 20. yüzyıla birer dünya devleti olarak girmişlerdir. İran’ın yanı başında bunlar yaşanırken İranlılar, tarihlerinin belki de en başarısız yöneticileri olan Kaçar şahlarının bitmek bilmeyen isteklerini gayet mesrurane(!) karşılama telaşındaydılar. 1796 tarihinde iktidarı ele almaya dair süren Afşar-Zend mücadelesi arasında üçüncü bir güç olarak yükselen Kaçar Hanedanı, bu iki rakibi bertaraf ederek İran’da Nadir Şah’ın ölümünden sonra süren kaos ortamına son vermişlerdir. Kaçarlar, içerdeki rakiplerini ortadan kaldırmaya dair gösterdikleri başarıyı, İran’ı 20. yüzyıla modern bir dünya devleti olarak çıkarma konusunda gösteremediler. Başkent Tahran (ve bir nebze Tebriz) dışında pek fazla bir yönetme emaresi göstermeyen bu hanedan, yüzyılını doldurur doldurmaz sükût etmiş ama arkasında enkaz şeklinde bir İran bırakmıştır. Bu makale konu olarak; 19. yüzyıl İran’ında Kaçar şahlarının dördüncüsü olan Nasıreddin Şah’ın elli yıl gibi uzun bir iktidar devresini nasıl ve ne şekilde sürdürdüğü, birçok iç ve dış krize rağmen nasıl devrilmediği, iktidarını devam ettirmesindeki sır ve saikleri ele alacaktır.

Anahtar Kelimeler

Nasreddin Şah, Babiler, İran, İngiltere, Rusya.

Kaynakça

• Arşiv Kaynakalrı
• BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi)
• BOA., A. MKT. UM., 120/4
• BOA., HR. MKT., 721/18-4
• BOA., Y. PRK. A., 1/84-4; HR. TO., 463/16
• BOA., Y. PRK. HR., 3/28
• Yayımlanmış Eserler
• Ademiyet, F. (1362). Emir-i kebir ve İran. Tehran.
• Ağaoğlu, A. (1934). İran ve inkılabı. Akşam Matbaası.
• Ahmet, E. (1359). Mevani-i tarihi. Tehran.
• Aslan, Ö. (2020). İran modernleşme aktörlerinde İstanbul ve Jöntürk izleri. İçinde N. Hayta, N. Günay & M. Can (Eds.), Tarih yolunda bir ömür: "Prof. Dr. Hale Şıvgın'a armağan kitabı" (ss. 123-136). Gazi Kitabevi.
• Aslan, Ö. (2021). II. Abdülhamid devri Osmanlı-İran ilişkileri (1876-1909) (Doktora tezi, Gazi Üniversitesi).
• Aştiyani, A. İ. (1378). Abbas mirza mülk ara. Tehran.
• Aykun, İ. (1995). Erzurum konferansı (1843-1847) ve Osmanlı İran hudut antlaşması (Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi).
• Eşref, Ş. (1908). İran'da yangın var. Hüseyin Nazmi Kitapları.
• İşimtekin, S. (2005). Nasreddin Şah’ın Avrupa seyahatnamesi inceleme ve çeviri (Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi).
• Karadeniz, Y. (2004). Kaçar hanedanı (1795-1925) (Doktora tezi, İnönü Üniversitesi).
• Karadeniz, Y. (2008). II. meşrutiyetin ön denemesi: İran meşrutiyet hareketi ve sebepleri (1906). Bilig Dergisi, (47), 193-214.
• Maalouf, A. (2014). Semerkant. Yapı Kredi Yayınları.
• Mehdevi, A. H. (1379). Tarih-i revabıt-ı harici-yi İran. Tehran.
• Mekki, H. (1369). Zendegani-i mirza taki han Emir-i Kebir. Tehran.
• Mirza, A. M. (1353). Şerh-i zendegan-i Abbas mirza. (A. Nevai, Çev.) Tehran.
• Müstevfi, A. (1371). Şerh-i zendegani-i men ya tarih-i içtimaî ve idarî-i . Tehran.
• Najmabadi, A. (2005). Women with mustaches and men without beards: Gender and sexual anxieties of Iranian modernity. University of California Press.
• Nazif, S. (1923). Nasreddin Şah ve babiler. Kanaat Matbaası.
• Niya, C. M. (1377). Heft barişgal-i İran der23 kurn IV. Tehran.
• Ramanyan, H. F. (1991). Hatırat-ı siyasi mirza eminü’d-devle. İntişarat-ı Emir Kebir.
• Resulzade, M. E. (1993). İran Türkleri. Türk Dünyası Araştırma Vakfı.
• Safai, İ. (1352). Atine-i tarih. Tehran: İntişarat- Attar.
• Sarıkçıoğlu, M. (2013). İran’da Nasereddin Şah ve Muzaffereddin Şah dönemi’nde (1848-1907) İngiltere, Rusya ve Fransa’ya verilen imtiyazlar. History Studies, 5(2), 397-410.
• Temuri, İ. (1358). Tahrim-i tenbeku ya evvelin mukavemet-i menfi der İran. Tehran.
• Velayeti, A. E. (1375). Revabıt-ı haric-i İran der-devre-i Naseredin Şah ve Muzafferüddin Şah,. Tehran: Vezaret-i Harici.
• Verheram, G. R. (1367). Nizam-ı siyasi ve sazmanhâyı içtima-i İran der- asr-ı kacar. Tehran: İntişarat-ı Müin.