Süfyan es-Sevrî’nin Fıkıhçılığı

Yıl 2015, Sayı: 5, 115 - 143, 30.11.2015

Abdulkadir Tekin

https://doi.org/10.18498/amauifd.44588

Öz

Süfyan es-Sevrî (ö.161/778), Emevî devletinin yıkılmaya yüz
tuttuğu bir zamanda dünyaya gelmiş, bu yıkılışa tanık olmuş ve ardından kurulan
Abbâsi devleti içerisinde otuz yılını geçirmiştir. Süfyan es-Sevrî fıkıh
mezheplerinin teşekkül ettiği hicri II. asırda fıkıhta “müstakil bir mezhep sahibi” olarak bilinmektedir. “Sevrî mezhebi”
hicri VII. asra kadar varlığını sürdürebilmiştir. Süfyan es-Sevrî’nin fıkhî
görüşlerine baktığımızda onun zaman zaman Hicaz ekolü ve Kûfe ekolü, yer yer de
bu iki ekol arasında bir çizgide bulunduğu görülmektedir. Bazı tabakât
kitapları Süfyan es-Sevrî’yi “Ehl-i Eser”in, bazıları da “Ehl-i Rey”in
temsilcisi olarak nitelendirmektedirler. Bu durum Süfyan es-Sevrî’nin her iki
ekolün de görüşlerine muvâfık fıkhî ictihadlarının olmasından
kaynaklanmaktadır. Süfyan es-Sevrî’yi salt olarak Irak ya da Hicaz ekolü
içerisinde değerlendirmek yerine Sevrî’nin bu iki ekol arasında müstakil
içtihatlar yapabilen bir müçtehit olduğunu söylemek yerinde olacaktır. Bize
göre ise Süfyan es-Sevrî Irak/Kûfe ve Hicaz ekolleri arasında yer alan bir
fıkıh âlimi olmakla beraber sahabeden İbn Mes’ud’un öncülüğünü yaptığı
Irak/Kûfe ekolüne daha yakın bir çizgide durmuştur.

Anahtar Kelimeler

Süfyan es-Sevrî, Müctehid, Fıkıh, Usûl-ü Fıkh, Mezhep.

Islamic Jurisprundence of Sufyan al-Thawra

Öz

Born in the time in which Emevi state
was on the brink of collapse, Sufyan al-Thawra witnessed
its collapse and subsequently spent 30 years in Abbasi state founded upon the
collapse of Emevis. Sufyan al-Thawra was known to have a distinct
interpretation of Islamic jurisprudence in the 2nd century (Islamic
calendar)  in which different interpretations
of islamic jurisprudence started to be formed. When looked at his own
interpretations of Islamic jurisprudence, Sufyan al-Thawra was seen
occasionally to be following the Hijaz, Kufa school of thoughts and rarely
stood between them. Some “tabaqat books” described him either as a
representative of Ehli Eser or Ehli Rey. It was due to his interpretations
which were suitable in both of the school of thoughts. it
would better to introduce him as an interpreter of Islamic law (Mujtahid) who
could interpret between these two distinct Islamic schools through using ra’y
and hadith in a balanced way instead of being identified a mere follower of
Iraq or Hijaz school. What we considered was that he was an islamic scholar
standing between these school of thoughts and also stood in the point closer to
Iraq/Kufa thought pioneered by İbn Mesud who was a companion of prophet
Mohammed (Peace and blessings be upon him)

Anahtar Kelimeler

Sufyan al-Thawra, Mujtahid, Islâmic Jurisprudence Law, Method of Fiqh, Madhhab.

Kaynakça

• Abdullah b. Helîl, el-Ferâiz, Riyad, 1410.
• Abdurrezzâk b. Hemmâm, Ebûbekr b. Nâfî’ el-Himyerî es-San’ânî, el-Musannef, thk. Habîbu’rrahmân el-A’zamî, Tevzî’ul-Mektebeti’l-İslâmî, yy., 1403.
• Abdülazîz el-Buhârî, Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed, Keşfü'l-Esrar ‘an Usûli Fahri’l-İslam el-Pezdevi, (Birlikte; Usûlu'l-Pezdevi, Ebû'l-Hasan Ebû'l-Usr Fahrülislam Ali b. Muhammed b. Hüseyin Pezdevi), Dârü'l-Kütübi'l-Arabiyye, Beyrut, 1997.
• Alîş, Muhammed, Şerhu Menhi’l-Celîl‘alâ Muhtasari eş-Şeyh Halîl, yy., ty.
• Aykul, Abdulmu’id, Süfyan es-Sevrî ve Ceza Hukukuna İlişkin Görüşleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri, İslam Hukuku Anabilimdalı, Ankara, 2010.
• Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin, es-Sünenü’l-Kübrâ, thk. Cevher en-Neki’, Maârifü’n-Nizâmiyye, Haydarâbad, 1344.
• Buhârî, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail el-Cûfî, Sahîh-i Buhârî, thk. Mustafa Dîb el-Beğâ, Matbaatü’l-Hindiye, yy., ty.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali, el-Fusûl fi’l-Usûl, thk. ‘Ucayl Câsim en-Nüşemî, Vezâretu’l-Evkâf ve’ş-Şu’ûnu’l-İslâmiyye, 1985.
• Dakr, Abdülgani, Süfyan es-Sevrî: Emîru'l-Mü'minîn fi'l-Hadîs, Dâru'l-Kalem, Dımeşk, 1415.
• Dalgın, Nihat, Gündemdeki Tartışmalı Dînî Konular 1, Ensar Neşriyât, İstanbul, 2007.
• Darekutnî, Ali b. Ömer, Sünen-i Dârekutnî, thk. Abdullah Hâşim Yemâni’l-Medenî, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, ty.
• Dîneverî, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe, el-Me’ârif, Dâru’l-İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrut, 1970.
• Ebu’l ‘Arab, et-Temimi el-Mağribî, Tabakâtü ‘Ulemâ’i İfrîkiyye ve Tûnis, nşr. Ali eş-Şâbbî-Nâim Hasan el-Yâfî, Tunus, 1985.
• Erdem, Mehmet, “Ehl-i Sünnet Fıkıh Mezheplerinin Hadis ve Rey Ekolü Olarak Sınıflandırılmasına Eleştirel Bir Bakış” Dinî Araştırmalar, c. 8, sayı: 24, Öncü Basımevi, Ankara, Ocak-Nisan 2006, ss. 73-106.
• Ğanîmî, Abdülgani, El-Lübâb fî Şerhi’l-Kitâb, Mektebetü’l-‘İlmiyye, Beyrut, 1400.
• Haçkalı, Abdurrahman Haçkalı, “Ehl-i Hadis- Ehl-i Re’y Ayrışması Fıkhî mi, İtikâdî mi?”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sayı: 2, Server Ofset, Konya, 2003, ss. 59-68.
• Hatib el-Bağdâdî, Ali b. Sabit b. Ahmed b. Mehdî, Târihu Bağdâd, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, Beyrut, ty.
• Isfehânî, Ebu Nu’aym Ahmet b. Abdullah, Hilyetü’l-Evliyâ ve Tabakâtu’l-Esfiyâ, Matbaatu’s-Saâde, 1979.
• İbn Abidin, Muhammed Emin, Hâşiyetü Reddi’l-Muhtâr ‘ale’d-Dürri’l-Muhtâr Şerhu Tenvîri’l-Ebsâr, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1386.
• İbn Asâkir, Ebu'l-Kâsım Ali b. Hasan, Târîhu Medîneti Dımaşk, thk. Ali Şîrî, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1995.
• İbn Ebî Hâtim, Abdurrahman b. Münzîr er-Râzî, Tekaddümetü Ma’rifeti li Kitâbi’l-Cerh ve’t-Ta’dîl, Dâru’l-Kitâbi’l-İlmiye, Beyrut, 1952.
• İbn Ebî Ya’lâ, el-Halîlî, el-İrşâd fî Ma’rifeti ‘Ulemâi’l-Hadîs, nşr. M. Sa’îd b. Ömer İdrîs, Riyad, 1409.
• İbn Hacer, Ebu'l-Fazl Şihâbuddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî, Tehzîbu’t-Tehzîb, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1984.
• İbn Hacer el-Heytemî, el-Hayrâtü'l-Hisân fî Menâkıbı Ebî Hanîfe en-Nu'mân, nşr. Halil el-Meys, Beyrut, 1403.
• İbn Hallikan, Şemseddîn Ebû’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed, Vefeyâtu’l-Âyân ve Enbâu Ebnâi’z-Zamân, Kahire, 1299.
• İbn Hayr el-İşbili, Ebû Bekr Muhammed, el-Fehrese, thk. Muhammed Fuâd Mansûr, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut, ty.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim et-Temîmî el-Bestî, Kitâbu’s-Sikât, Müessesetü Kitâbi’s-Sekafiyye, Haydarâbad, 1980.
• İbn Kudâme, Muhammed Abdullah b. Ahmed b. Muhammed, el-Muğnî fî Fıkhi’lİmâm Ahmed b. Hanbel eş-Şeybânî, Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, Beyrut, 1403.
• İbn Mülakkîn, Sirâcüddîn Ömer b. Ali b. Ahmed el-Ensârî, Tabakâtü’l-Evliyâ, thk. Nureddin Serîbe, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, 1986.
• İbn Münzir, Ebubekr Muhammed b. İbrahim, el-İşrâf fî İhtilâfi ‘alâ Mezâhibi Ehli’l-İlm, tkdm. Abdullah Ömer el-Bârudî, el-Mektebetü’t-Ticâriyye, Mekke, ty.
• İbn Nedîm, Ebu’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kub Muhammed b. İshâk, el-Fihrist, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, 1978.
• İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrâhim b. Muhammed Mısri Hanefî, Fethü’l-Gaffar bi-Şerhi’l-Menar, Mişkatü’l-Envar fî Usûli’l-Menar, (Birlikte; Menarü’l-Envar, Ebu'l-Bereket Hafızüddin Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd Nesefi), Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî el-Endülüsî, Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l-Mugtesid, Dâru’l-Fikr, Beyrut, ty.
• İbn Sa’d Ebu Abdillah Muhammed, et-Tabakâtu’l-Kübrâ, thk. Ali Muhammed Ömer, Mektebetü’l-Hancı, Kahire, 2001.
• İbn Tağriberdî, Ebû’l-Mehâsin, En-Nücûmu’z-Zâhire fî Ahbâri Mısır ve Kâhire, nşr. Muhammed Şeltût, el-Hey’etü’l-Mısriyyeti’l-‘Âmme, Kâhire, 1970.
• İsmâil Paşa, Bağdâdî, Hediyyetü’l-‘Ârifîn ve Esmâu’l-Müellifîn ve Âsâru’l-Musannifîn, Mektebetü’l-İslâmiyye ve’l-Câferî Tebrizî, Tahran, 1967.
• Joseph, Schacht, İslâm Hukuku'na Giriş, çev. Mehmet Dağ, Abdulkadir Şener, Ankara 1986.
• Kal'acî, Muhammed Revvas, Mevsû’atu Fıkhi Süfyâni’s-Sevrî, Dârü'n-Nefâis, Beyrut, 1990.
• Kanûzî, Sıddık b. Hasan, Ebcedu’l-‘Ulûmi’l-Vesyi’l-Merkûmi fi Beyâni Ahvâli’l-‘Ulûm, thk. Abdulcebbar Zekâr, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, Beyrut, 1978.
• Kâsânî, Ala’uddin Ebîbekr b. Mes’ûd, Bedâi’u’s-Sanâi fî Tertîbi’ş-Şerâ’î, Beyrut, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1982.
• Kâtip Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah, Keşfu’z-Zünûn ‘an Esâmi’l-Kütübi ve’l-Fünûn, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrut, ty.
• Kehhâle, Ömer Rıza, Mu’cemü’l-Müellifîn Terâcîmi Musannifi’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrut, ty.
• Kettânî, Muhammed b. Ali b. Ca'fer Bağdâdî, er-Risâletü’l-Müstedriketü li Beyâni Meşhûri Kütübi’s-Sünneti’l-Musannefe, Daru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrut, 1986.
• Kızılkaya, Necmettin, “Oryantalist Literatürde Ebû Hanîfe Algısı” İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, İmâm-ı Âzam Ebû Hanîfe Özel Sayısı, Server Ofset, sayı: 19, Konya, 2012, ss. 373-397.
• Koşum, Adnan; “Akıl (Re’y)- Nakil (Eser/Hadis) Ayrışmasının Fıkhî Boyutları”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sayı: 12, Servet Ofset, Konya, 2008, ss. 88-97.
• Mâlik b. Enes, el-Müdevvenetü’l-Kübrâ, (Sahnûn b. Sa’îd Rivayeti), Matba’atu’s-Sa’âde, Mısır, ty.
• Meşhedânî, Hâşim Abdyâsin, Süfyânü’s-Sevrî ve Eseruhû fi’t-Tefsîr, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Lübnan, 2006.
• Mu’âfâ b. İmrân, Ebû Mes’ûd b. Nufeyl, Kitâbü’z-Zühd, nşr. Âmir Hasan Sabri, Beyrut, 1425.
• Mülakkîn el-Ensârî, Sirâcüddîn Ömer b. Ali b. Ahmed, Tabakâtü’l-Evliyâ, thk. Nureddin Serîbe, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, 1986.
• Müslim, Ebû Hüseyin b. Haccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî, es-Sahih, thk. Muhammed Fuad Abdulbâkî, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut, ty.
• Müzenî, İsmail b. Yahya, Muhtasaru’l-Müzenî, thk. Mahmud Mataracî (Ümm’le birlikte), Daru’l-Kütübi’l*İlmiyye, Beyrut, 1993.
• Nesâî, Ahmed b. Şuayb Ebu Abdirrahman, el-Müctebâ min es-Sünen, şrh. Celaleddin Suyûtî, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrut, ty.
• Nevevî, Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref, el-Mecmû’ Şerhi’l-Mühezzeb, Mısır, Ezher, ty.
• Nîsâbûrî, Ebûbekr Muhammed b. Huzeyme b. İshâk, Sahîh-i İbn Huzeyme, thk. ve thc. Muhammed Mustafa el-A’zamî, Mektebetü’l-İslâmiyye, Dımeşk, 1992.
• Öğüt, Sâlim, “Ehl-i Hadis”, DİA, c. 10, İstanbul, 1994, ss. 508-512.
• Özdirek, Recep; Çavuşoğlu, Ali Hakan, “Süfyan es-Sevrî”, DİA, c. 38, İstanbul, 2010, ss. 23-28.
• Pezdevi, Ali b. Muhammed, Kenzu’l-Vusûl ilâ Ma’rifeti’l-Usûl, (Abdü’l’aziz el-Buhâri’nin, Keşfu’l-Esrar ‘an Usûli Fahri’l-İslâm Pezdevi içinde), Dersaâdet, yy., 1308.
• Raddatz, Hans Peter Frühislamisches Erbrecht nach dem Kitab el-Farâid des Süfyan at-Taurî, (Süfyan es-Sevrî’nin Ferâiz İsimli Kitabından Sonra Erken Dönem İslâm Miras Hukuku), Dâru’l-Kütübi’z-Zâhiriyye, Şam, ty, Mecmua, nr. 38, vr. 27b-37b, 1971.
• Safedî, Halil b. Aybek, el-Vâfî bi'l-Vefeyât, nşr. Ahmed el-Arnaût ve Mustafa Türkî, Dâru İhyâi't-Türâs, Beyrut, 1420.
• Serahsî, Şemseddin b. Muhammed b. Ahmed b. Ebû Sehl, el-Mebsût, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, 1406.
• Sicistânî, Süleyman b. Dâvud Eş’as, Risâletü Ebî Dâvud ilâ Ehl-i Mekke fî Vasfi Sünenih, nşr. Muhammed b. Lütfî es-Sabbâğ, Beyrut, 1405.
• Suyûtî, Celâleddin Ebu'l-Fazl Kemaleddin b. Muhammed el-Huzayri, Târîhu’l-Hulefâ, thk. Muhammed Muhyiddin, Matbaatu’s-Saâde, Mısır, 1952.
• Süfyan es-Sevrî, el-Ferâiz, Dâru’l-Kütübi’z-Zâhiriyye, Şam, ty, Mecmua, nr. 38.
• Sülemî, Ebû Abdirrahmân b. Hüseyin el-Ezdî, Tabakâtu’s-Sûfiyye, nşr. Abdulhay Habîbî, Kâbil, 1341.
• Şafii, Muhammed b. İdris, İhtilâfu’l-Hadis, thk. Mahmud Mataracî, (Ümm’le Birlikte), Beyrut, ty.
• Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdülkerim, el-Milel ve’n-Nihâl, İslâm Mezhepleri, çev. Mustafa Öz, Ensâr Neşriyat, İstanbul, 2005.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Neylü’l-Evtâr fî Ehâdîsi Seyyidi’l-Ahyâr Şerh-i Münteka’l-Ahbâr, Metebetü Dâru’t-Turâs, Kâhire, ty.
• Şirâzî, Ebû İshak İbrâhim b. Ali, Tabakâtu’l-Fukahâ, thk. İhsan Abbas, Dâru’r-Râid, Beyrut, 1970.
• Şirbinî, Muhammed Hatîb, Muğni’l-Muhtâc ilâ Ma’rifeti Me’âni Elfâzi’l Minhâc, Dâru’l-Fikr, Beyrut, ty.
• Taberî, Ebû Câfer Muhammed b. Cerir, Câmi’u'l-Beyân ‘an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, Mısır, 1373.
• Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ, Sünen-i Tirmizî, thk. İzzet Ubeyd ed-Du’âs, Mektebetü Dâru’d-Da’ve, Humus, 1385.
• Uyar, Ahmet, “Hadisleri/ Sünneti Anlamada Farklı Yaklaşımlar, Ehl-i Hadis ve Ehl-i Re’y Ekolleri”, Bilimname Düşünce Platformu, sayı: 5, Kayseri, 2004/2, ss. 29-44.
• Yıldız, Hakkı Dursun, “Abbâsîler”, DİA, c. 1, İstanbul, 1988, ss. 31-48.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman, Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, thk. Şu’ayb el-Arnavud ve Ali Ebû Zeyd, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1986.
• Zehebî, Tezkiretü’l-Huffâz, Dâru’t-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrut, 1374.
• Zirikli, Hayrettin, el-Â’lâm Kâmûsu Terâcim, Dâru’l-İlmi li’l-Mülâyin, Beyrut, 1992.
• Zuhaylî, Vehbe, İslâm Fıkhı Ansiklopedisi, çev. Ahmed Efe vd., Feza Yay, İstanbul, 1990.