The Story of Moses and Alkhedhr -Peace be Upon Them-: A Monetary Study for the Israeli Tales

Yıl 2015, Sayı: 5, 173 - 208, 30.11.2015

Mustafa Şentürk

https://doi.org/10.18498/amauifd.26515

Cited By: 4

Öz

In books of interpretation, There are lost of tales and newsexplaining the enigmatic story of Moses and Alkhedhr, peace beupon them. Almost all of these sayings are not certain and most ofthem are reported from Israeli tales and news of ancient peoplefrom unknown sources that may be considered as outsiders as theyhave no relation to the Qua'nic aim. Moreover, they have uselessaffectation. Some of these tales can be narrated as they don'toppose the texts of Shari'a. Therefore, the study aims to show the meaning of Israelitales and the validity of their narration. Also, it aims to investigatethese tales reported in the books of interpretation in terms of the story of Moses and al-Khedhr. It also aims to collect these talesand reply to them in seven chapters trying to do my best to say the right. Finally, I ask Allah success. He knows best. At last, peace and blessings from Allah upon our prophet Muhammad, his household and companions.

Anahtar Kelimeler

Moses, al-Khedhr, Story, Israeli tales, Tafsir

HZ. MUSA ve HIZIR (AS) KISSASI: İSRÂÎLİYYÂT RİVÂYETLERİNE KARŞI ELEŞTİREL BİR YAKLAŞIM

Öz

Tefsîr kitaplarında Hz. Musa ve Hızır (as) kıssasının müphem yönlerini açıklamaya dönük rivâyet ve haberler çoktur. (Ancak) bunların çoğu kesin bilgi ifade etmeyip isrâiliyyâttan ve geçmiştekilerin kaynağı meçhul, isnadı zayıf haberlerden menkûldür. Bunlar Kur’ân’ın amacı ile bir ilgisi bulunmayan, -bir kısmı nakli câiz olup Şeriat’ın nassları ile çelişmese dezorlama yorumlar ile anlamsız ve asılsız rivâyetlerdir. Bu sebeple araştırma(mız), (öncelikle) isrâiliyyâtın anlamı ile bu tür bilgileri rivâyet etmenin hükmünü açıklamak; sonra da yedi başlık halinde, el verdiğince ve gücüm yettiğince, her söylediğimin sahih ve doğruya en yakın olmasına gayret ederek, tefsîr kitaplarında Musa-Hızır kıssası ile ilgili isrâiliyyât rivâyetlerini tespit edip derlemek, çürütmek ve bu rivâyetleri nakletmenin hükmünü açıklamak amacını taşımaktadır. Bunun için Allah’tan başarı ve akl-ı selim niyaz ederim. Doğruyu en iyi bilen Allah’tır… Efendimiz Hz. Muhammed’e, ailesine ve ashâbına salât ve selam olsun.

Anahtar Kelimeler

Musa, Hızır, Kıssa, İsrailiyyât, Tefsir

Kaynakça

• Acelî, Ebu’l-Hasen Ahmed b. Abdullah b. Sâlih el-Kûfî; Ma’rifetü’s-Sikât min Ricâli Ehli’l-İlmi ve’l-Hadîs ve mine’d-Duafâi ve Zikri Mezâhibihim ve Ahbârihim, thk., Abdülalîm Abdülazîm el-Bestüvî, Mektebetü’d-Dâr, Medîne, 1405/1985.
• Ali el-Kârî, Nûreddin Ali b. Muhammed b. Sultân (1014/1605); el-Esrâru’l-Merfûah fi’l-Ahbâri’l-Mevdûah/el-Mevdûâtü’l-Kübrâ, thk., Muhammed es-Sabbâg, Dâru’l-Emâne, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1391/1971.
• Âlûsî, Ebu’l-Fadl Şihâbüddin Seyyid Mahmûd el-Bağdâdî (1270/1854); Rûhu’l-Maânî fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm ve’s-Seb’ı’l-Mesânî, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, ty.
• Aynî, Bedruddin Mahmûd b. Ahmed (855/1451); Umdetü’l-Kârî Şerhu Sahihi’l-Buhârî, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, ty.
• Bâcî, Süleymân b. Halef b. Sa’d Ebu’l-Velîd (474/1081); et-Ta’dîl ve’t-Tahrîc limen Harace lehü’l-Buhârî fi’l-Câmiı’s-Sahih, thk., Ebû Lübâbe Hüseyin, Dâru’l-Livâ li’n-Neşr ve’t-Tevzî’, 1. bs., Riyâd, 1406/1986.
• Begavî, Ebû Muhammed el-Hüseyin b. Mes’ûd (516/1122); Tefsîru’l-Begavî/[Me]âlimü’t-Tenzîl, Dâru’l-Ma’rife, thk., Hâlid Abdurrahmân el-Âkk, Beyrut, ty.
• Beyzâvî, Ebû Saîd Abdullah b. Ömer (685/1286); Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, Dâru’l-Fikr, Beyrut, ty.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâîl el-Cu’fî (256/870); Sahihu’l-Buhârî, Beytü’l-Efkâri’d-Devliyyeti li’n-Neşr, Riyâd, 1419/1998.
• Dımeşkî, Ebû Hafs Ömer b. Ali İbn Âdil el-Hanbelî (880/1475); el-Lübâb fî Ulûmi’l-Kitab, thk., Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Ali Mumammed Muavviz, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. bs., Beyrut, 1419/1998.
• Ebnâsî, İbrâhîm b. Musa b. Eyyûb (802/1400); eş-Şeze’l-Feyyâh min Ulûmi İbni’s-Salâh, thk., Salâh Fethî Helel, Mektebetü’r-Rüşd, 1. bs., Riyad, 1418/1994.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf el-Endelüsî (745/1344); Tefsîru’l-Bahri’l-Muhît, thk., A-Âdil Ahmed Abdülmevcûd vd., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. bs., Beyrut, 1422/2001.
• Ebû Nuaym el-Isbahânî, Ahmed b. Abdullah (430/1038); ed-Duafâ’, thk., Fârûk Hammâde, Dâru’s-Sekâfe, ed-Dâru’l-Beyzâ, 1405/1984.
• Ebû Nuaym el-Isbahânî, Hılyetü’l-Evliyâ ve Tabakâtü’l-Asfiyâ, Dâru’l-Kitabi’l-Arabî, 4. bs., Beyrut, 1405/1984.
• Ebu’s-Suûd, Muhammed b. Muhammed el-Imâdî (951/1544); İrşâdü’l-Akli’s-Selîm ilâ Mezâyâ’l-Kur’âni’l-Kerîm, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, ty.
• Elbânî, Muhammed Nâsıruddin (1420/1999); Sahihu ve Daîfu Süneni’t-Tirmizî, el-Mevsûatü’ş-Şâmile.
• Hazrecî Ensârî, Safiyyüddin Ahmed b. Abdullah el-Yemenî el-Ensârî (923/1517); Hulâsatü Tezhîbi Tehzîbi’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl, thk., Abdülfettâh Ebû Gudde, Mektebü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, Dâru’l-Beşâir, Halep, Beyrut, 1416/1995.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed (370/980); Tehzîbü’l-Lüga, thk., Muhammed Ivaz Mer’ab, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1. bs., Beyrut, 1422/2001.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Muhammed b. Abdullah Ebû Abdullah (405/1014); el-Müstedrek ale’s-Sahihayn, thk., Mustafa Abdülkadir Atâ, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. bs., Beyrut, 1411/1990.
• Halvânî, Senâ Abdürrahîm; el-İsrâîliyyât fî Kıssati Îsâ (as), Külliyetü’t-Terbiyye li’l-Aksâmi’l-Edebiyye, (Yayınlanmamış Y. Lisans Tezi), 1424/2003.
• Hâzin, Alâüddin Ali b. Muhammed b. İbrâhîm el-Bağdâdî (741/1341); Tefsîru’l-Hâzin/Lübâbü’t-Te’vîl fî Maâni’t-Tenzîl, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1399/1979.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdullah en-Numerî (463/1070); et-Temhîd limâ fi’l-Muvatta’ mine’l-Maânî ve’l-Esânîd, thk., Mustafa b. Ahmed el-Ulvî, Muhammed Abdülkebîr el-Kübrâ, Vezâratü Umumi’l-Evkâf, Fas, 1387/1967.
• İbn Abdülvehhâb, Muhammed b. Abdülvehhâb (1206/1792); Tefsîru Âyât mine’l-Kur’âni’l-Kerîm, haz. Muhammed Baltacı, Matbaatü’r-Riyâd, 1. bs., Riyad, ty.
• İbn Adî, Abdullah b. Adî b. Abdullah b. Muhammed Ebû Ahmed el-Cürcânî (365/976); el-Kâmil fî Duafâi’r-Ricâl, thk., Yahyâ Muhtâr Gazâvî, Dâru’l-Fikr, 3. bs., Beyrut, 1409/1988.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir (1392/1973); et-Tahrîr ve’t-Tenvîr, Dâru Sehnûn li’n-Neşr ve’t-Tevzî’, Tunus, 1417/1997.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib el-Endelüsî (541/1147); el-Muharraru’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitabi’l-Azîz, thk., Abdüsselam Abdüşşâfî, Dâru’l-Kürübi’l-İlmiyye, 1. bs., Lübnan, 1413/1993.
• İbn Cüzey, Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Gırnâtî el-Kelbî (741/1340); et-Teshîl li Ulûmi’t-Tenzîl, Dâru’l-Kitabi’l-Arabî, Lübnan, 1403/1983.
• İbn Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân Muhammed b. İdrîs er-Râzî (327/938); el-Cerh ve’t-Ta’dîl, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1. bs., Beyrut, 1371/1952.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Ali (852/1448); ez-Zehru’n-Nadr fî Hâli’l-Hadr, thk., Salâh Makbûl Ahmed, Mecmeu’l-Buhûsi’l-İslâmiyye, Hindistan, 1408/1988.
• İbn Hacer el-Askalânî, Fethu’l-Bârî Şerhu Sahihi’l-Buhârî, thk., Muhibbüddin el-Hatîb, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, ty.
• İbn Hacer el-Askalânî, Lisânü’l-Mîzân, thk., Dairatü’l-Ma’rifi’n-Nizâmiyye el-Hind, Müessesetü’l-A’lemî li’l-Matbûât, Beyrut, 1406/1986.
• İbn Hacer el-Askalânî, Takrîbü’t-Tehzîh, thk., Muhammed Avvâme, Dâru’r-Reşîd, Suriye, 1406/1986.
• İbn Hanbel, Ahmed Ebû Abdullah eş-Şeybânî (241/855); Müsnedü’l-İmâm Ahmed İbn Hanbel, Müessesetü Kurtuba, Mısır, ty.
• İbn Iyâz, Ebu’l-Fadl Iyâz b. Musa el-Mâlikî (544/1149); Meşâriku’l-Envâr alâ Sıhâhı’l-Âsâr, el-Mektebetü’l-Atîka, Dâru’t-Türâs, ty.
• İbn Kayyım el-Cevzî, Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî Ebû Abdullah (751/1350); Nakdü’l-Menkûl ve’l-Mihakkü’l-Mümeyyez beyne’l-Merdûdi ve’l-Makbûl, thk., Hasen es-Semâî Süveydân, 1. bs., Dâru’l-Kâdirî, Beyrut, 1411/1990.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâîl b. Ömer ed-Dimeşkî (774/1372); Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1401/1980.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim (276/889); el-Maârif, thk., Servet Ukkâşe, Dâru’l-Maârif, Kahire, ty.
• İbn Mâkûlâ, Ali b. Hibetullah b. Ebû Nasr (475/1082'den sonra);el-İkmâl fî Raf’ı’l-İrtiyâb ani'l-Mü'telif ve'l-Muhtelif fi'1-Esmâ' ve'l-Künâ, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. bs., Beyrut, 1411/1990.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem el-İfrikî el-Mısrî (711/1311); Lisânü’l-Arab, 1. bs., Dâru Sâdır, Beyrut, ty.
• İbn Sa’d, Muhammed b. Sa’d b. Münî’ Ebû Abdullah el-Basrî ez-Zührî (230/844), et-Tabakâtü’l-Kübrâ, Dâru Sâdır, Beyrut, ty.
• İbn Teymiye, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Abdülhalîm el-Harrânî (728/1328); Kütüb ve Rasâil ve Fetâvâ Şeyhı’l-İslâm İbn Teymiye, thk., Abdurrahân b. Muhammed b. Kâsım el-Âsımî en-Necdî, Mektebetü İbn Teymiye, 3. bs., yy., ty.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahmân b. Ali b. Muhammed (597/1201); el-Mevzûât, thk., Tevfîk Hamedân, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. bs., Beyrut, 1415/1995.
• İbnü’l-Cevzî, ed-Duafâ ve’l-Metrûkîn, thk., Abdullah el-Kâdî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. bs., Beyrut, 1406/1986.
• İbnü’l-Cevzî, el-Muntazam fî Târîhı’l-Mülûki ve’l-Ümem, Dâru Sâdır, 1. bs., Beyrut, 1358/1939.
• İbnü’l-Cevzî, Garîbü’l-Hadis, thk., Abdülmu’tî Emîn el-Kal’acî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. bs., Beyrut, 1405/1985.
• İbnü’l-Cevzî, Zâdü’l-Mesîr fî İlmi’t-Tefsîr, el-Mektebü’l-İslâmî, Beyrut, 1404/1983.
• İbnü’l-Cezerî, Ebu’s-Saâdât el-Mübârek b. Muhammed (606/1210); en-Nihâye fî Garîbi’l-Hadisi ve’l-Eser, thk., Tâhir Ahmed ez-Zâvî, Mahmûd Muhammed et-Tanâhî, el-Mektebetü’l-İlmiyye, Beyrut, 1399/1979.
• İzz b. Abdüsselâm, İzzeddin Abdülazîz b. Abdüsselâm es-Sülemî ed-Dımeşkî eş-Şâfiî (660/1261); Tefsîru’l-Kur’ân (İhtisâru’n-Nüket li’l-Mâverdî), thk., Abdullah b. İbrâhîm el-Vehbî, Dâru İbn Hazm, 1. bs., Beyrut, 1416/1996.
• Kaysî, Şemsüddin Muhammed b. Abdullah b. Muhammed ed-Dımeşkî [İbn Nâsıruddîn] (842/1438); Tavzîhu’l-Müştebih fî Zabtı Esmâi’r-Ruvât ve Ensâbihim ve Elkâbihim ve Künâhüm, thk., Muhammed Naîm el-Arkasûsî, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1413/1993.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî (671/1272); el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân, Dâru’ş-Şa’b, Kahire, ty.
• Mahallî, Celâlüddî Muhammed b. Ahmed (864/1459); Süyûtî, Abdurrahmân b. el-Kemâl Celâlüddin es-Süyûtî (911/1505); Tefsîru’l-Celâleyn, 1. bs., Dâru’l-Hadis, Kahire, ty.
• Mevsılî, Ebû Hafs Ömer b. Bedr b. Saîd el-Verrânî (622/1225); el-Mugnî ani’l-Hıfzı ve’l-Kitab, Dâru İhyâi’t-Kitabi’l-Arabî, 1. bs., Beyrut, 1407/1986.
• Mukâtil b. Süleyman, Ebu’l-Hasen b. Beşîr el-Ezdî (150/767); Tefsîru Mukâtil b. Süleyman, thk., Ahmed Ferîd, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. bs., Beyrut, 1424/2003.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyin b. Haccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî (261/847); Sahihu Müslim, thk., Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, ty.
• Nesefî, Abdullah b. Ahmed (710/1310); Tefsîru’n-Nesefî/Medârikü’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vîl, Tab’atü’l-Câmiı’l-Kebîr, 4. bs., 1427-1429/2006-2007.
• Nûrî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref (295/907); Sahihu Müslim bi Şerhı’n-Nûrî, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 3. bs., Beyrut, 1392/1972.
• Nûrî, Tehzîbü’l-Esmâi ve’l-Lügât, thk., Mektebü’l-Buhûsi ve’d-Dirâsât, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1416/1996.
• Rabî’, Âmâl Muhammed Abdurrahmân; el-İsrâîliyyât fî Tefsîri’t-Taberî Dirâse fi’l-Lüga ve’l-Mesâdiri’l-Arabiyye, Matâbiu Dâri’t-Teâvün., Kahire, 1422/2001.
• Râzî, Fahruddin Muhammed b. Ömer et-Temîmî eş-Şâfiî (606/1209); et-Tefsîru’l-Kebîr/Mefâtîhu’l-Gayb, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. bs., Beyrut, 1421/2000.
• Sa’dî, Abdurrahmân b. Nâsır (1376/1956); Teysîru’l-Kerîmi’r-Rahmân fî Tefsîri Kelami’l-Mennân, thk., İbn Useymîn Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1421/2000.
• Sa’lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm (427/1035); el-Keşf ve’l-Beyân (Tefsîru’s-Sa’lebî), thk., İbn Âşûr, inc. Nazîr es-Sâidî, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1. bs., Beyrut, 1422/2002.
• Seâlibî, Abdurrahmân b. Muhammed b. Mahlûf (1376/1956); el-Cevâhiru’l-Hısân fî Tefsîri’l-Kur’ân, Müessesetü’l-A’lemî li’l-Matbûât, Beyrut, ty.
• Semerkandî, Nasr b. Muhammed b. Ahmed Ebu’l-Leys (383/993); Tefsîru’s-Semerkandî/Bahru’l-Ulûm, thk., Mahmûd Mataracî, Dâru’l-Fikr, Beyrut, ty.
• Süyûtî, Abdurrahmân b. el-Kemâl Celâlüddin es-Süyûtî (911/1505); ed-Dürrü’l-Mensûr fi’t-Tefsîri bi’l-Me’sûr, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1413/1993.
• Şenkıtî, Muhammedü’l-Emîn b. Muhammed b. el-Muhtâr el-Cekenî; Edvâü’l-Beyân fî Îzâhı’l-Kur’âni bi’l-Kur’ân, thk., Mektebetü’l-Buhûs ve’d-Dirâsât, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1415/1995.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr b. Yezîd b. Hâlid Ebû Cafer (310/922); el-Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1405/1984.
• Tayyâr, Müsâid b. Süleymân; Makâlât fî Ulûmi’l-Kur’ân ve Usûli’t-Tefsîr, Dâru’l-Muhaddis, Riyad, 1425/2004.
• Tayyâr, Şerhu Mukaddime fî Usûli’t-Tefsîr li İbn Teymiye, İbnü’l-Cevzî li’n-Neşr., Riyad, 1428/2007.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ Ebû Îsâ (279/892); el-Câmiu’s-Sahih Sünenü’t-Tirmizî, thk., Ahmed Muhammed Şâkir vd., Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, ty.
• Ukaylî, Ebû Cafer Muhammed b. Ömer b. Musa (323/935); ed-Duafâu’l-Kebîr, Abdülmu’tî Emîn Kal’acî, Dâru’l-Mektebeti’l-İlmiyye, 1. bs., Beyrut, 1404/1984.
• Vâhıdî, Ali b. Ahmed Ebu’l-Hasen (468/1075); el-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitabi’l-Azîz, thk., Safvân Adnân Dâvûdî, Dâru’l-Kalem, 1. bs., Beyrut, 1415/1995.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemsüddin Muhammed b. Ahmed (748/1348); el-Mugnî fi’d-Duafâ’, thk., Nûreddin Itır, Tab’atü’l-Câmiı’l-Kebîr., 4. bs., 1427-1429/2006-2007.
• Zehebî, Mîzânü’l-İ’tidâl fî Nakdi’r-Ricâl, thk., Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Ali Muhammed Muavviz, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. bs., Beyrut, 1415/1994.
• Zehebî,Tezkiretü’l-Huffâz, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, ty. Zehebî, Muhammed Hüseyin (1399/1978); et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn, Mektebetü Vehbe, 3. bs., Kahire, 1405/1985.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer (538/1144), el-Keşşâf an Hakâiki’t-Tenzîl ve Uyûni’l-ekâvîl fî Vücûhi’t-Te’vîl, thk., Abdürrezzâk el-Mehdî, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1. bs., Beyrut, ty.
• Zeyyât, Ahmed vd.;el-Mu’cemü’l-Vasît, thk., Mecmeu’l-Lügati’l-Arabiyye, Dâru’d-Da’ve, yy., ty.