Fâiz Efendi ve Şâkir Bey Mecmuasından Lâle Devri Harpleri ve Sulhları (Ebcedli Tarih Manzumeleri)

Yıl 2017, Sayı: 9, 73 - 101, 07.12.2017

Metin Hakverdioğlu

https://doi.org/10.18498/amauifd.363412

Öz

Lâle
Devri hem edebiyatçıların hem de tarihçilerin üzerinde araştırma yaptığı ilginç
bir süreçtir. Bu on iki yıllık tarih dilimi pek çok yönü ile hâlâ aydınlatılamamıştır.
Özellikle bu devrin bir “yeniden diriliş çabası mı” yoksa “çöküş sebebi mi”
olduğu hususunda tartışmalar devam etmektedir. Elimizdeki Fâiz Efendi ve Şâkir
Bey Mecmuası bu konuda son derece sübjektif birtakım yorumları içeren bir şiir
mecmuasıdır. Bu mecmua, özellikle günü gününe, devrin şiirlerini not etmesi
yönünden önemlidir. III. Ahmed ve Nevşehirli Damat İbrahim Paşa için yazılan
yüzlerce şiiri bu eser kayıt altına almıştır. Fâiz Efendi ve Şâkir Bey bu mecmuayı
birlikte oluşturmuşlar ve adeta dönemin olaylarının o gün nasıl yorumlandığını
tespit etmişlerdir.

Bu
mecmuada tespit ettiğimiz pek çok şiir, Lâle Devri’nde gerçekleşen önemli
savaşlar üzerinedir. Bu yıllarda yapılan İran savaşları adeta adım adım şiirlerle
anlatılmış; savaşların şairler ve halk üzerindeki etkisi ortaya konmuştur. İran
ve Azerbaycan sahasındaki önemli başarıların altı çizilen bu tarih
manzumelerine son beyitlerinde düşülen ebcedli tarihler ile ayrı bir anlam ve
işlev yüklenmiştir. Bu manzumelerin sonunda düşülen ebcedli tarihler,
edebiyatçıların ve tarihçilerin tekrar ele almaları gereken en ilginç ve önemli
unsurlardan biridir.

Öznel
bir bakış açısı ile de olsa Osmanlı-İran savaşlarının ve barışlarının Lâle
Devri sürecindeki yansımalarını gözler önüne seren bu şiirler, devrin ünlü
şairleri tarafından yazılabildiği gibi adı duyulmamış ve sadece çalışmamızda
zikredilen şairler tarafında da yazılabilmiştir.

Çalışmamızda,
Lâle Devri’ndeki Nemçe Sulhu ve Osmanlı-İran savaşlarının kronolojik sırayla
edebî ve ebcedli anlatımları gözler önüne serilecektir.

Anahtar Kelimeler

Lâle Devri, Osmanlı İran Savaşları, Ebced, Fâiz Efendi ve Şâkir Bey Mecmuası, Divan Şiiri

Within the Faiz Efendi and Sakir Bey’s Mecmuah, The Tulip Age Wars and Peace (With Ebced Account History Poems)

Öz

The
Tulip Age is an interesting process that researches both literary and
historians. These twelve-year history slices have not yet been elucidated in
many ways. Particularly, debates continue as to whether this age is a
"resurrection effort" or "the cause of the collapse". Faiz
Efendi and Şakir Bey’s Mecmuah is a poem mecmuah (magazine) containing the most
subjective comments on this subject. This magazine is especially important for
the day of the day, because it notes the poems of those days. Hundreds of poems
written for III. Ahmed and Nevşehirli Damat İbrahim Pasha have recorded this
work. Faiz Efendi and Şakir Bey formed this magazine together and found out how
the events of the period were interpreted that day.

Many
poems we have identified in this magazine are about the important wars of Tulip
Age. The Iranian wars made in these years have been told with poetry almost
step by step; The effects of wars on poets and people are revealed. The history
of Iranian and Azerbaijan highlighted the important successes of this history
because it contains important ebced calculations. The history records of ebced
at the end of these columns are one of the most interesting fields that the
writers and historians should reconsider.

Even
with a subjective point of view, these poems, which reveal the process of Tulip
Age of the Ottoman-Iranian wars, have not been spoken by the famous poets of
the period and can only be written by the poets mentioned in our work.

In
our work, Tulip Age period will reveal the literary expression of Nemçe Peace Treaty
and the Ottoman-Iranian wars in chronological order.

Anahtar Kelimeler

Tulip Age, Ottoman Persian Wars, Ebced, Faiz Efendi and Şakir Bey Mecmuah, Ottoman Poetry

Kaynakça

• Altunay, Ahmed Refik. Lâle Devri. İstanbul: Timaş Yayınları, 2005.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 2012.
• Dikmen, Hamit. “Seyyid Vehbi ve Divanının Karşılaştırmalı Metni”. Yüksek Lisans tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1991.
• Doğan, Muhammet Nur. Lâle Devri Şairi Şeyhülislam İshak Efendi ve Divanı. İstanbul: MEB Yayınları, 1997.
• Fâiz Efendi ve Şâkir Bey. Mecmu‘a, Halet Efendi Kitaplığı, Numara 763, Süleymaniye Kütüphanesi.
• Hakverdioğlu, Metin. Nevşehirli Damad İbrahim Paşa İçin Yazılan Lâle Devri Kasideleri. Ankara: Sage Yayınları, 2012.
• Horata, Osman. Has Bahçede Hazan Vakti 18. Yüzyıl: Son Klasik Dönem Türk Edebiyatı. Ankara: Akçağ, 2015.
• İnce, Adnan. Tezkiretü’ş-Şu‘arâ Sâlim Efendi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2005.
• Kılıç, Atabey. Mirzâ-zâde Ahmed Neylî (Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği) ve Dîvânı. İstanbul: Kitabevi, 2004.
• Köksal, Mehmet Fatih. Yâ Kebîkeç. İstanbul: Kesit Yayınları, 2016.
• Kurnaz, Cemal ve Halil Çelik. Şairlerin Gözü ile Mecmua. Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume. 8/1 (2013): 23.
• Kurnaz, Cemal, Mustafa Tatçı ve Mehmet Nâil Tuman. Tuhfe-i Nâilî Dîvan Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. Ankara: Bizim Büro Yayınları, 2001.
• Macit, Muhsin. Nedim Divanı. Ankara: Akçağ, 1997.
• Mercanlıgil, Muharrem. Ebced Hesabı. Ankara: Doğuş Ltd. Şirketi Matbaası, 1960.
• Sevgi, Ahmet ve Mustafa Özcan. Prof Ali Canip Yöntem’in Eski Türk Edebiyatı Üzerine Makaleleri. İstanbul: Sözler Yayınevi, 1996.
• Topal, Meral. “Pîrî-zâde Mehmed Sâhib, Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Divanı’nın Tenkitli Metni”. Yüksek Lisans tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2004.
• Karabey, Turgut. Türk Edebiyatında Tarih Düşürme. Ankara: AKMY, 2015.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi. 5 cilt. Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, 1988.
• Yakıt, İsmail. Türk-İslam Kültüründe Ebced Hesabı ve Tarih Düşürme. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2010.