Şeyh Mehmed Cemâleddîn-i Uşşâkî ve Cemâlîzâde Tekkesi

Yıl 2017, Sayı: 9, 225 - 248, 07.12.2017

Nuran Çetin

https://doi.org/10.18498/amauifd.363512

Öz

Genel
olarak yaşadığımız izlenimler, tecrübeler medeniyet dünyamızı oluşturan temel
unsurlardır. Toplumlar birtakım ictimâî, iktisâdî, siyâsî, ilmî birikimlerden istifade
ederek kendilerine ait kültürel yapılarını inşâ ederler. İyi yetişmiş ilim ve
gönül adamları bu kültür bileşenlerinin oluşumuna önemli katkıda bulunur. Bilindiği
üzere toplumda öne çıkan şahsiyetlerin gayretleri ile medeniyetlerin kalıcılığı
sağlanır. Bu anlamda yaşadıkları dönemin toplumsal hafızasında önemli yer
edinen mümtaz kişilerin tespit edilip yakından tanınması gerekir.

Bahsedilen amaca binâen kaleme alınan bu makalede, XVIII.
yüzyıl Osmanlı mutasavvıfı Şeyh Mehmed Cemâleddîn-i Uşşâkî (ö. 1164/1750)
ve onun yıllarca ilim ve irşâd faaliyetinde bulunduğu Cemâlîzâde Tekkesi ele
alınmıştır. Söz konusu makale bir giriş ve iki bölümden oluşmaktadır. Birinci
bölümde Mehmed Cemâleddîn-i Uşşâkî’nin hayatı ve eserleri, ikinci bölümde ise
Cemâlîzâde Dergâhı, tekkede görev alan şeyhler ve tekkenin fizikî konumu
tanıtılmıştır. Sonuç kısmında ise konuyla ilgili genel bir değerlendirme
yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mehmed Cemâleddîn-i Uşşâkî, Cemâlîzâde Tekkesi, tarîkat, şeyh, sûfî

The Lodge of Sheikh Mehmed Cemâleddîn-i Uşşâkî and Cemâlîzâde Lodge

Öz

Generally,
perceptions that we got and experiences of humans are the key components
forming our civilized world. Societies establish their own cultural structures
by making use of several social, economic, political and scientific heritages.
Well-trained scientists and men of heart contribute greatly to the formation of
these cultural components. As it is well-known, the sustainability of
civilizations is ensured with the efforts of the prominent figures in a
society. In this sense, it is necessary that the prominent people who have
important places in the social memory of their periods are determined and
recognized in a close manner.

This
study has been conducted based on the above-mentioned purpose and Sheikh Mehmed
Cemâleddîn-i Uşşâkî (Death: 1164/1750), who was one of the Ottoman Sufis in
XVIII. Century and the Cemâlîzâde Lodge in which he enlightened the society
with science for many years are examined. The manuscript consists of one
introduction and two subsequent parts. In the first part, the life and works of
Mehmed Cemâleddîn-i Uşşâkî are introduced; and in the second part, the
Cemâlîzâde Lodge, the sheikhs who were appointed in this lodge and the physical
position of the lodge are introduced. In the conclusion part, a general
evaluation is made about the topic.

Anahtar Kelimeler

Mehmed Cemâleddîn-i Uşşâkî, Cemâlîzâde Lodge, Dervish Cult, Sheikh, Sufi

Kaynakça

• Akkuş, Mehmet. Abdullâh Salâhaddîn-i Uşşâkî (Salâhî)’nin Hayâtı ve Eserleri. Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1998.
• Albayrak, Sadık. Son Devir Osmanlı Ülemâsı. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, 1996.
• Âsitâne-i aliyye’de ve bilâd-ı selâse’de kāin el’an mevcûd ve muhterik olmuş tekkelerin isim ve şöhretleri ve mukābele-i şerîfe günleri beyân olunur. İstanbul: Matbaa-i Darü’l-Hilâfetü’l-Aliyye, 1256/1840.
• Ayvansarâyî Hüseyin. Hadîkakatü’l-cevâmi‘. 2 cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1281.
• Ayvansarâyî Hüseyin. Mecmûa-i tevârih. haz. Fahri Ç. Derin ve Vahid Çabuk. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1985.
• Bandırmalızâde Seyyid Ahmed Münîb Üsküdârî. Mecmûa-i tekâyâ. İstanbul: yy., 1307/1889.
• Baz, İbrahim. Abdülehad Nûr-î Sivâsî Hayâtı Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri. İstanbul: İnsan Yayınları, 2007.
• Bursalı Mehmed Tâhir Efendi. Osmanlı Müellifleri. 3 cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333.
• Çetin, Atilla. “İstanbul’daki Tekke, Zâviye ve Hânkāhlar Hakkında 1199/1784 Târihli Önemli Bir Vesika”. Vakıflar Dergisi, 13 (1981): 583-590.
• Egemen, Affan. İstanbul’un Çeşme ve Sebilleri Resimleri ve Kitâbeleri ile 1165 Çeşme ve Sebil. İstanbul: Arıtan Yayınları, 1993.
• Ergun, Sâdeddin Nüzhet. Türk Mûsikîsi Antolojisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1942.
• Ergun, Sâdeddin Nüzhet. Türk Şâirleri. 3 cilt. İstanbul: yy., 1936-1945.
• Galitekin, Nezih ve İlhami Yurdakul. “İstanbul Türbeleri”. İstanbul Araştırmaları, 2 (1997): 91-146.
• Harîrîzâde Muhammed Kemâleddin Efendi. Tibyânu vesâili’l-hakāik fî beyâni selâsili’t-tarâik. 3 cilt. İbrâhim Efendi, 430-432, vr. 256b, Süleymaniye Kütüphanesi.
• Haskan, Mehmet Nermi. Eyüp Sultan Târihi. İstanbul: Eyüp Belediyesi Kültür Yayınları, 2008.
• Işın, Ekrem. “Cemâleddîn-i Uşşâkî”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. İstanbul: Tarih Vakfı- Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1994, 2: 399.
• İşli, Esin Demirel. “İstanbul Tekkeleri Mimârisi Eklentileri ve Restorasyonu”. Doktora tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 1998.
• Kara, Fahrunnisa Ensari. “İstanbul Metropoliten Alan Gelişme Sürecinde Bir Dînî, Kültürel Sosyal Yerleşim Merkezi-Eyüp”. Doktora tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 1994.
• Kılıç, Mahmud Erol. “Cemâlîzade Tekkesi Şeyhi Seyyid Muhammed Cemâleddîn-i Uşşâkî ve Şiiri”. Tarihi Kültürü ve Sanatıyla Eyüp Sultan Sempozyumu. İstanbul: Eyüp Belediyesi Kültür Yayınları, 1998, 2: 186-189.
• Kılıç, Mahmud Erol. “Cemâleddîn-i Uşşâkî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1993, 7: 314-315.
• Koçu, Reşad Ekrem. “Ahmed Paşa (Hirâmî)”. İstanbul Ansiklopedisi. İstanbul: İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat, 1958, 1: 414.
• Koçu, Reşad Ekrem. “Ahmed Paşa Mescidi”. İstanbul Ansiklopedisi. İstanbul: İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat, 1958, 1: 440.
• Mehmed Zâkir Şükrü Efendi. Die Istanbuler Derwisch-Konvente Und Ihre Scheiche (Mecmûa-i tekâyâ). haz. M. Serhan Tayşî ve Klaus Kreiser, Friburg: yy., 1980.
• Muslu, Ramazan. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (XVIII. Yüzyıl). İstanbul: İnsan Yayınları, 2004.
• Osmanzâde Ahmed Tâib. Hadîkatü’l-vüzerâ (Der Garten der Wesire). Freiburg: D. Robischon, 1969.
• Öz, Tahsin. İstanbul Câmileri. 3 cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1987.
• Özdamar, Mustafa. Dersaâdet Dergâhları. İstanbul: Kırk Kandil Yayınları, 1994.
• Özdamar, Mustafa. Hüsâmedî-i Uşşâkî ve Uşşâkîler. İstanbul: Kırkkandil Yayınları, 2001.
• Özdamar, Mustafa. Pîrân. İstanbul: Kırk Kandil Yayınları, 2002.
• Özköse, Kadir. Anadolu Tasavvuf Önderleri. Konya: Ensar Yayınları, 2008.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993.
• Serin, Rahmi. İslâm Tasavvufunda Halvetîlik ve Halvetîler. İstanbul: Petek Yayınları, 1984.
• Süreyyâ Mehmed. Sicill-i Osmânî Yahud Tezkire-i Meşâhir-i Osmâniyye. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1308.
• Tanman, M. Baha. “Cemâleddîn-i Uşşâkî Tekkesi”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. İstanbul: Tarih Vakfı- Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1994, 2: 399-400.
• Tanman, M. Baha. “Cemâlîzâde Tekkesi”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. İstanbul: Tarih Vakfı- Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1993, 7: 318-319.
• Tanman, M. Baha. “Hüsâmeddîn-i Uşşâkî Tekkesi”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. İstanbul: Tarih Vakfı- Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1998, 18: 515-517.
• Tanman, M. Baha. “İstanbul Tekkeleri’nin Mimârî ve Süsleme Özellikleri Tipoloji Denemeleri”. Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1990.
• Telci, Cahit. “İstanbul Tekkeleri Hakkında 1885 Târihli Bir İstatistik”. 50. Yıl Atatürkçülük Armağanı. İzmir: Akademi Kitabevi, 1994.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marifet Yayınları, 1991.
• Vassâf, Hüseyin. Sefîne-i evliyâ-yı ebrâr fî şerh-i esmâr-ı esrâr. 5 cilt. Yazma Bağışlar, 2305-2309, Süleymâniye Kütüphânesi.
• Vicdâni, Sâdık. Tomâr-ı turuk-ı aliyye. haz. İrfan Gündüz. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1995.
• Yeşilzâde Mehmed Sâlih Efendi. Rehber-i tekâyâ. Tırnovalı, 1035, Süleymâniye Kütüphânesi.
• Yılmaz, Hasan Kâmil. Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1998.
• Yücer, Hür Mahmut. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (XIX. Yüzyıl). İstanbul: İnsan Yayınları, 2004.