Kur’ân’ın Aşamalı İndirilişi İle İlgili Rivâyetlerin Sened Tenkidi

Yıl 2018, Sayı: 10, 177 - 211, 22.06.2018

Hasan Yerkazan

https://doi.org/10.18498/amauifd.400035

Öz

Bu makale, Kur’ân’ın Hz. Peygamber’e
(sav) aşamalı indirilişini ifade eden rivâyetlerin sened tenkidini konu
edinmektedir. Bahse konu rivâyetler, Kur’ân’ın Kadir gecesinde levh-i
mahfuz’dan “Beytü’l-‘izze”ye
yani yakın semâya topluca, tek seferde
indiğini daha sonra nüzûl ortamındaki olaylarla irtibatlı bir şekilde Allah
Rasûlü’ne peyderpey nâzil olduğunu ifade etmektedir. Bu çalışmada toplam on iki
rivâyet incelenmiş ve ilgili rivâyetlerin sened tenkidi yapılmıştır. Elde
edilen verilere göre, Kur’ân’ın Hz. Peygamber’e (sav) aşamalı indirilişini
ifade eden rivâyetlerin tamamı İbn Abbâs’a dayandırılmaktadır. Bu rivâyetlerin
sened tenkidi açısından yedisinin sahih; beşinin ise zayıf olduğu tespit
edilmiştir. Sahih ve zayıf rivâyetler, içerik olarak aynı olduğundan dolayı zayıf rivâyetlerin şahid ve mutabaât
bağlamında değerlendirilmesinin mümkün olacağı kanaatine varılmıştır. Bu
çerçevede Kur’ân’ın Hz. Peygamber’e (sav)
aşamalı indirilişini ifade eden rivâyetlerin, sened tenkidi açısından sahih
olduğu görülmüştür. 

Anahtar Kelimeler

Kur’ân-ı Kerîm, Hadîs, Aşamalı İndirilme, Sened Tenkidi, İbn Abbas

Sanad Criticism of Narratives Related to the Revelation of the Quran in Stages

Öz

This article is about sanad
criticism of narratives, which expresses the gradual revelation of the Quran to
the Prophet (pbuh). These narratives indicate that the Quran firstly descended
from Levh-i Mahfuz (Preserved Tablet) to Baytu’l-‘Izza, meaning the nearest
sky, completely in one time in the night of Qadir, later on that was revealed
gradually to the Prophet in connection with specific incidents at the
environment of nuzool. In this study, a total of twelve narratives were
examined and the relevant narrations were criticized. According to the obtained
results, all narratives, which express that the Qur'an was revealed gradually
to the Prophet, are based on Ibn Abbas. Seven of these narratives have been
found sahih (authentic), and five of them found dhaeef (weak) in terms of
sanad. It was concluded that it would be possible to evaluate the dhaeef
narratives as shahid and mutaba‘at hadith because of the sahih and dhaeef
narratives are the same in content. As a result, the narratives, which express
that the Qur’an was revealed gradually to the Prophet, have been determined as
sahih in perspective of sanad crticism.

Anahtar Kelimeler

The Holy Qur’ān, Hadith, Gradual Revelation, Sanad Criticism, Ibn Abbās

Kaynakça

• Âl Nâcî, Târık b. Muhammed. et-Tezyîl ‘ala kütübi’l-cerh ve’t-ta‘dîl. Kuveyt: Mektebetü’l-İslâmiyye, 2004.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri. 12 cilt. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1991.
• ‘Aynî, Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed b. Mûsa Bedruddîn. Meğâni'l-ahyâr fi ricâli me‘âni'l-âsar. thk. Muhammed Hasen İsmail. 3 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 2006).
• Bâcî, Ebü’l-Velid Süleyman b. Halef b. Sa‘d. et-Ta‘dil ve’l-cerh limen harace lehu’l-Buhârî fi’l-câmi’s-sahîh. thk. Ebû Lübâbe Hüseyin. 3 cilt. Riyad: Dâru’l-Livâ, 1986.
• Bağdadî, Ahmed Hatib. Tarihu Bağdad. thk. Beşşâr Avvâd Maruf. 16 cilt. Beyrut: Daru'l-Garbi'l-İslâmî, 2000.
• Beyhâkî, Ebu Bekir Ahmed b. Hüseyn. el-Esmâ ve's-sıfât. thk. Abdullah b. Muhammed el-Hâşidî. 2 cilt. Cidde: Mektebetü's-Sevâdî, 1991.
• Birışık, Abdülhamit. “Nüzûl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2007, 33: 308-309.
• Cündioğlu, Dücane. Söz'ün Özü -Kelâm-ı İlâhî'nin Tabiatına Dair-. 5. bs. İstanbul Kapı Yayınları, 2014.
• Çakan, İ. Lütfü ve Muhammed Eroğlu. “Abdullah b. el-Abbâs b. Abdilmuttalib”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1998, 1: 76-79.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Tarihi. 22. bs. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, 2012.
• Derveze, Muhammed İzzet. et-Tefsîru’l-hadîs. 2. bs. 10 cilt. Kahire: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2000.
• Dûlâbî, Ebu Bişr Muhammed b. Ahmed Ensarî. el-Künâ ve’l-esmâ. thk. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed Faryâbî. 3 cilt. Beyrut: İbn Hazm, 2000.
• Ebu Zeyd, Nasr Hâmid. İlahi Hitabın Tabiatı. çev. Mehmet Emin Maşalı. 3. bs. Ankara: Otto Yayınları, 2013.
• Efendioğlu, Mehmet. “Saîd b. Cübeyr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2008, 35: 552-554.
• Hâkim, Muhammed b. Abdullah en-Nisâbûrî. el-Müstedrek 'ale's-Sahihayn. thk. Mustafa Abdülkadir Ata. 2. bs. 5 cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-ilmiyye, 2002.
• İbn ‘Acmî, Ebû’l-Vefâ İbrahim b. Muhammed b. Halil Sebt. et-Tebyîn li-esmâi’l-müdellisîn. thk. Yahya Şefik Hasen. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘ilmiyye, 1986.
• İbnu’l-Cevzi, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. ed-Duafa ve’l metrûkîn. thk. Abdullah el-Kadî. 11 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1406.
• İbn Ebî Hâtem, Abdurrahmân b. Muhammed Râzî. Tefsîru’l-Kurâni’l-azîm. thk. Es‘ad Muhammed Tayyîb. 10 cilt. Riyad: Mektebetü Nezâr Mustafa el-Bâz, 1997.
• İbn Ebî Şeybe. el-Musannef. thk. Muhammed Avvâme. 1. bs. 26 cilt. Cidde: Dâru'l-Kıble li's-Sekâfeti'l-İslâmiyye, 2006.
• İbn Hacer, Ebü'l-Fazl Şehabuddîn Ahmed Askalânî. Tehzibu’t-tehzîb. 12 cilt. Haydarâbâd: Matbaatu Dairatu’l-Mearif en-Nizâmî, 1325.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî Askalânî. Tabakâtü’l-müdellisîn. thk. Âsım b. Abdillah Karyûtî. Amman: Mektebetü’l-Menâr, 1983.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Ali Askalânî. Takrîbu’t-tehzîb, thk. Muhammed Avvâme. Dımeşk: Dâru’r-Reşîd, 1991.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Ali Askalânî. Lisânu’l-mizân. thk. Abdulfettah Ebû Ğudde. 10 cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Metbûati’l-İslâmiyye, 2002.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed. Vefeyâtü’l-âyân ve enbâü ebnâi’z-zemân. thk. İhsân Abbâs. 7 cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1978.
• İbn Hibban, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibban b. Ahmed Temîmî. es-Sikatu li-İbn Hibbân. thk. Seyyîd Şerefuddîn Ahmed. 9 cilt. Haydarâbâd: Dairatu el-Mearifu’l-Osmanî, 1973.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim Dîneverî. el-Me‘ârif. thk. Servet Ukkâşe. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyeti’l-‘Âmme, 1992.
• İbn Kutluboğa, Ebu’l-Fidâ Kasım. es-Sikât mimmen lem yeka’u fi’l-Kütübi’s-Sitte. thk. Şâdî b. Muhammed b. Sâlim. 9 cilt. San’a: Merkezü’n-Nu’mân, 2011.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. thk. M. Fuâd Abdulbâkî. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ty.
• İbn Mencûye, Ebû Bekr Ahmed b. Ali Muhammed İsfahânî. Ricâlu sahih-i müslim. thk. Abdullah Leysî. 1. bs. 2 cilt. Beyrut: Daru’l-Marife, 1407.
• İbn Nukta, Ebû Bekir Muhammed b. Abdulğani Bağdâdî. et-Takyîd li ma‘rifeti ruvâti’s-sünen ve’l-mesânîd. 2 cilt. Haydarâbâd: Dâiretü’l-meârîfi’l-osmâniyye, 1984.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillah Muhammed b. Sa‘d b. Meni‘ Zührî. et-Tabakâtü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkadir ‘Ata. 25 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1990.
• İbn Şahin, Ebû Hafs Ömer b. Ahmed. Tarihu esmâi’s-sikât, thk. Subhî Samarra‘î Kuveyt: Dâru’s-Selefiyye, 1984.
• ‘Iclî, Ebü’l-Hasan Ahmed b. Abdillah b. Sâlih Kûfî. Ma‘rifetü’s-sikât min ricâli ehli’l-‘ilm ve’l-hadîs ve mine’d-da‘îf ve zikri mezâhibihim ve ahbârihim. thk. Abdulalîm Abdulazîm Bestevî Medinetü’l-münevvere: Mektebetü’d-Dâr, 1985.
• Hâkim, Muhammed b. Abdullah Nisâbûrî. el-Müstedrek 'ale's-Sahihayn. thk. Mustafa Abdülkadir Ata. 5 cilt. 2. bs. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-ilmiyye, 2002.
• Hazrecî, Safiyyüddîn Ahmed İbnu Abdillâh Yemenî. Hulâsatü tezhîbi tehzîbi'l-kemâl. thk. Abdulfettâh Ebû Ğudde. Beyrut: Dâru’l-Beşâir, 1416.
• Kuraşî, Ebu’l-Fedâ İsmail b. Ömer b. Kesir et-Tekmîl fî’l-cerh ve’t-ta‘dil ve marifetü’s-sikât ve’d-duafâ ve’l-mecâhîl, thk. Şadî b. Muhammed b. Sâlim Âli İmrân. 4 cilt. Yemen: Merkezü’n-Nu‘mân li’l-Buhûs, 2011.
• Mansûrî, Ebü’t-Tayyîb Nâyif b. Salâh b. Ali. İrşadu’l-kâsî ve’l-dânî ila terâcimi şuyûhi’t-Taberânî. nşr. Sa‘d b. Abdillah el-Hamîd. Riyad: Dâru’l-Kıyân, 2006.
• Mansûrî, Ebü’t-Tayyîb Nâyif b. Salâh b. Ali. er-Ravdu’l-bâsim fî terâcimi şuyûhi’l-Hâkim. 2 cilt. Riyad: Dâru’l-Asıma, 2011.
• Mizzî, Ebü'l-Haccâc Cemaleddin Yûsuf b. Abdirrahman b. Yûsuf. Tehzîbü’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 25 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1980.
• Nesâî, Ebu Abdirrahman Ahmed b. Şuayb. es-Sünenü'l-kübrâ. thk. Hasan Abdulmun‘îm Şelebî. 1. bs. 10 cilt. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 2001.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddîn Yahya b. Şeref. Tehzîbü’l-esmâ ve’l- lüğât. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘ilmiyye, 2008.
• Râzî, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdris İbn Ebû Hatim. el-Cerh ve’t-ta‘dil. 9 cilt. Beyrut: Daru İhyai’t-Turâsi’l-Arabî, 1952.
• Özdirek, Recep-Ali Hakan Çavuşoğlu. “Süfyân es-Sevrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2010, 38: 23-28.
• Özgel, İshak. “Kur'an'ın Üç Aşamalı Nüzûlü Anlayışının Lugavî Temelleri Üzerine Bir Değerlendirme”. Arayışlar -İnsan Bilimleri Araştırmaları-. 3/5-6 (2001): 89-114.
• Özsoy, Ömer. Kur’an ve Tarihsellik Yazıları. 2. bs. Ankara: Otto Yayınları, 2015.
• Öztürk, Mustafa. “Vahiyle Empati Kurmanın İmkânı -Muvâfakâtı Ömer Örneği-”. Kur’an, Tefsir ve Usûl Üzerine. 1. bs. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2011. 230-266.
• Reşid Rıza. Tefsîru’l-menâr. 2. bs. 12 cilt. Mısır: Matbaatu’l-Menâr, 1350.
• Salih, Subhi. Mebâhis fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. 10. bs. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1988.
• Suyûtî, Celaluddîn. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’an. thk. Şuayb Arnavût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2008.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed. el-Mu'cemu'l-kebîr. thk. Hamdi Abdülmecid es-Selefî. 25 cilt. Kahire: Mektebetu İbn Teymiyye, ts.
• Uğur, Mücteba. “A‘meş”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1991, 3: 54.
• Vâdi‘î, Mukbil b. Hâdî b. Mukbil b. Kâidete’l-Hemdânî. Ricâlu’l-Hâkim fi’l-Müstedrek. 2 cilt. San‘â: Mektebetü San‘âî’l-Eseriyye, 2004.
• Vekîl, Ebû Amr Ahmed b. Atiyye. Neslü’n-nibâl bî mu‘cemi’r-ricâl. 4 cilt. Kahire: Dâru İbn Abbâs, 2012.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ, thk. Şuayb Arnavût. 3. bs. 25 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1985.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. el-Keşşâf fî ma‘rifeti men lehu rivâyetün fî Kütübi’s-Sitte. nşr. Muhammed Avvâme ve Ahmed Muhammed Nemr el-Hatîb. 2 cilt. Cidde: Dâru’l-Kıble li’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye, 1992.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Tezkiratü’l-huffaz. thk. Zekeriyya Umeyrât. 4 cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1998.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Mizanü’l-i‘tidal fi nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1963.
• Zehebî, Ebû Abdullâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Târihu’l-İslâm ve vefeyâtu’l-meşâhîri ve’l-‘alâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 15 cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2003.
• Zerkânî, Muhammed Abdulazîm. Meâhilu’l-‘irfân fî ulûm’l-Kur’ân. thk. Fevvâz Ahmed Zemerlî. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1995.