Arap Dilinde Zamir Üzerine Yapılan Atıfla İlgili Tartışmalar

Yıl 2018, Sayı: 11, 45 - 57, 27.12.2018

Enes Erdim

https://doi.org/10.18498/amauifd.503784

Öz

Arap dilinde atf-ı nesak diye
isimlendirilen kelime veya cümleleri birbirine bağlama işleminde, merfû’
muttasıl ve mecrûr muttasıl zamirler üzerine nasıl atıfta bulunulacağı meselesi
bu dilin iki büyük mektebi olan Basra ve Kûfe dil ekolleri arasında tartışma
konusu olmuştur. Basralılar merfû’ muttasıl zamir üzerine atıf yapılabilmesi
için bu zamirle atfedilen sözcüğün arasına bir fasılanın girmesi gerektiğini
iddia etmişlerdir. Söz konusu fasıla yaygın olarak zamir biçiminde görülür.
Bazense, mef’ûlün bih veya temyiz gibi bir öğe ya da لا –ı nâfiye olabilir. Kûfelilere göre ise
böyle bir şarta gerek olmadan mutlak olarak atıf yapılabilir. Bu konuda başta
Kur’ân olmak üzere birçok fasih Arap kelamında örneklere rastlanabilir. Mecrûr
muttasıl zamir üzerine atıf yapılabilmesi içinse Basralılara göre câr edatının
tekrarlanması gerekir. Câr edatının, isim ya da harf olması arasında fark
yoktur. Kûfeliler böyle bir işleme gerek olmadan atıfta bulunabileceği
kanaatlerine bağlı olarak bu konuda Arap kelamından deliller ortaya koymaya
çalışmışlardır.  Bu çalışmada Basra ve
Kûfelilerin konuyla ilgili tezleri delilleriyle birlikte detaylı olarak ortaya
konarak değerlendirme yoluna gidilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Atf-ı Nesak, Zamir, Basra, Kûfe, İhtilaf

Discussions about References to Pronoun in Arabic Language

Öz

The matter of how to refer to al-marfu al-muttasıl and
al-macrûr al-muttasıl pronouns in connecting the words or sentences, which is
called al-atf al-nesak in Arabic language, has been a question of debate
between al-Basra and al-Kûfe language cults, two big schools of this language.
Those of Basra have claimed that a pause must go between the pronoun and
referred word to be able to refer on al-marfu al-muttasıl pronoun. The
aforesaid pause is mostly seen as a pronoun. Sometimes, it may be an element
like mef’ûlün bih or respondent, or لا –ı nâfiye. According to those of Kûfe, on the other hand,
reference can absolutely be made without such a condition. There are a lot of
examples in many al-fasih Arabic kalam, primarily Quran, about this matter. As
to making reference on al-macrur al-muttasıl pronoun, câr preposition must be
repeated according to people of Basra. There is no difference between câr
preposition’s being a noun or letter. The people of Kûfe have tried to reveal
evidence from Arabic kalam on this issue by stating that they do not have the
opinion that a reference can be made without needing such a procedure. In this
study, an evaluation is carried out by presenting the arguments of Basra and
Kûfe people in detail together with their evidence. 

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, Atf-ı Nesak, Pronoun, Basra, Kûfe, Dispute

Kaynakça

• Bağdâdî, Abdulkadir b. Omer. Hizânetu’l-edeb ve lubbu lubâbi lisâni’l-‘Arab. Thk. Muhammed Nebîl et-Ta‘rîfî- Emîl Bedî Ya’kûb. 13 Cilt. Beyrût: y.y., 1998.
• Câhız, Ebû Osman ‘Amr b. Bahr. el-Hayavân. thk. Abdusselam Muhammed Harun. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-cîl, 1996.
• Enbârî, Kemâluddîn Ebu’l-Berekât Abdullah b. Ebi’l-Vefâ. el-İnsâf fî mesâili’l-hilâf beyne’n-nahviyyîne’l-basriyyîn ve’l-kûfiyyîn. Thk. Hasan Hamed. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2007.
• Ferâhîdî, el-Halil b. Ahmed. Kitâbu’l-cumel fi’n-nahv. Thk. Fahruddîn Kabâve. b.y: yy., 1995.
• İbn ‘Akîl, Bahâuddîn Abdullah. Şerhu ibn ‘Akîl. Thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. 4 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-fikr, 1985.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osman. el-Hasâis. Thk. Muhammed Ali en-Neccâr. 3 Cilt. Beyrut: ‘Alemu’l-Kutub, ts.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osman. Sırru sınâ‘ati’l-‘irâb. Thk. Hasan Hindâvî. 2 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, ts.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osman. el-Luma’ fi’l-‘arabiyye. Thk. Fâiz Fâris. Kuveyt: Dâru’l-kutubi’s-sekâfiyye, 1972.
• İbn Hâcib, Ebû Amr Osman b. Omer. el-Îdâh fî şerhi’l-mufassal li’Z-zemahşerî. Thk. Muhammed Osman. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, ts.
• İbn Hişâm, Abdullah Cemâluddîn el-Ensârî. Şerhu şuzûri’z-zeheb fî ma’rifeti kelâmi’l-‘Arab. Dımşek: eş-Şeriketu’l-muttahide li’t-tevzî’, 1984.
• İbn Hişâm, Abdullah Cemâluddîn el-Ensârî. Şerhu katri’n-nedâ ve belli’s-sadâ. Thk. Mustafa Dîb Boğa. Dımaşk: Dâru’l-Mustafa, 2011.
• İbn Hişâm, Abdullah Cemâluddîn el-Ensârî. Evdahu’l-mesâlik ilâ elfiyyeti’bni Mâlik. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Cîl, 1979.
• İbn Mâlik, Cemâluddîn Muhammed b. Abdillah. Şerhu teshîli’l-fevâid ve tekmîli’l-makâsid. Thk. Muhammed Abdulkadir Ata-Tarık Fethi. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, 2009.
• İbnu’s-Serrâc, Ebû Bekr Muhammed b. Sehl. el-Usûl fi’n-nahv. Thk. Abdulhuseyn el-Feteli. Beyrût: Müessesetu’r-risâle, 1998.
• Murâdî, Ebû Muhammed Bedruddîn Hasan b. Kâsım. Tevdîhu’l-makâsid ve’l-mesâlik bi şerhi elfiyyeti’bni Mâlik. Thk. Abdurrahman Ali Süleyman. 2 Cilt. b.y.: Dâru’l-fikr, 2008.
• Müberrid, Ebu’l-Yezîd Muhammed b. Abbâs. el-Kâmil fi’l-luğati ve’l-edeb. Thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. 4. Cilt. Kahire: Dâru’l-fikri’l-‘Arabiyyi, 1997.
• Neysâbûrî, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Muhammed. Mecmau’l-emsâl. Thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• Suyûtî, Celauddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. Hem’u’l-hevâmi’ fî şerhi cemi’l-cevâmi’. Thk. Ahmed İzzu İnâye. 3 Cilt. Beyrût: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-‘Arabiyyi, 2010.
• Şâtıbî, Ebû İshak İbrahim b. Mûsa. el-Makâsidu’ş-şâfiye fî şerhi’l-hulâseti’l-kâfiye. Thk. Muhammed es-Seyyid Osman. 6 Cilt. b.y.: Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, 2012.
• Ukberî, Ebû’l-Bekâ. Muhibbuddîn Abdullah b. Abdillah el-Huseyn. el-Lubâb fî ileli’-binâ ve’l-irâb. Thk. Gazi Muhtar Tuleymât. 2 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-fikr, 1995.