ANTİK ROMADA SINIFSAL AYRIMIN KONUT MİMARİSİNE YANSIMASI

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 19, 211 - 233, 25.12.2025

Orhan Baba

https://doi.org/10.48122/amisos.1809693

Öz

Roma’nın şehir dokusunu şekillendiren başlıca konut formları yalnızca mimari unsurlar olmanın ötesinde, derinleşen sosyo-ekonomik eşitsizliklerin ve kimlik inşa süreçlerinin okunabildiği mekânlardır. Cumhuriyet’in sosyal düzenini tanımlayan hukuki statü farklılıkları başlangıçta konut mimarisinde belirgin bir şekilde görülmektedir. Çalışma, Cumhuriyet’in erken dönemlerinden İmparatorluğun olgunluk evresine uzanan tarihsel süreklilik içerisinde karşılaştırmalı bir perspektifle temel konut tipleri olan domus, villa ve insula’yı ele almakta ve bu konut tiplerinin, farklı toplumsal katmanların entelektüel seviyelerini, yaşam standartlarını nasıl somutlaştırdığını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Patrici’lerin mekânsal ifadesi olan domus, içe dönük planı, atrium-peristyl kullanımı ve ev sahibine bir mahremiyet sağlarken, kent merkezindeki arazi baskısı ve nüfus artışı, çoğunlukla pleb için tasarlanmış, işlevsel insula yapılarının yükselişine neden olmuştur. Kırsal alanda ve kasabalarda yaygınlaşan villalar ise, hem tarımsal bir işletme hem de seçkin bir elit yaşamı sürme arzusunun simgesi olarak, sınıfsal ayrımın coğrafi olarak genişletilmiş bir formunu temsil etmektedir. Ancak, Pax Romana ile genişleyen ticaret ağları ve servet kaynaklarının çeşitlenmesi, bu sabit yansımayı dinamik bir dönüşüme uğratmıştır. Azatlı kölelerin yükselişi konutları, statü iddialarının gösterilmek istendiği aktif bir alana dönüştürmüştür. İncelemenin ana odak noktasını, Pompeii, Herculaneum ve Ostia gibi İtalyan kentlerinde iyi derecede korunmuş yapısal kalıntılar oluşturmaktadır. Bu kalıntılar, Anadolu’nun iki önemli merkezi olan Ephesos ve Zeugma’daki konut arkeolojisi bulguları ile desteklenmektedir. Bu çalışma, Roma konut mimarisini, toplumsal statünün pasif bir yansıması olarak değil, bu statünün sürekli tartışıldığı, yeniden üretildiği ve mekânsal açıdan derinleştirildiği karmaşık bir sosyal yapı olarak okumaktadır. Domus, villa ve insula arasındaki farklılıklar, yalnızca estetik tercihler veya barınma biçimlerini değil, aynı zamanda yapısal güvenliğe, hukuki korumaya ve kültürel temsile erişimdeki sistematik eşitsizlikleri de gözler önüne sererek, Roma toplumunun hiyerarşik doğasının mekânsal arkeolojisini oluşturur. Konutların dekorasyonunda tercih edilen duvar resimleri ve taban mozaikleri ev sahibi tarafından kendi entelektüel seviyesini göstermek amacıyla özenle seçilmektedir. Evin içerisinde günlük kullanılan mobilyaların ender ve el yapımı olmaları da yine ev sahibinin zenginliğinin birer simgesi niteliğindedir. Ev sahipleri soyunu kanıtlamak, siyasi görüşlerini ispatlamak gibi amaçlarla konutlarında, ender bulunan mermerler veya taşlardan yapılmış atalarına veya imparatora ait heykellere yer vermektedir. Bu bulgular, antik kent yaşamını anlamak için mimariyi sosyal tarihin ayrılmaz bir parçası olarak değerlendirmenin gerekliliğini ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Roma Konut Mimarisi , Mimari Dekorasyon , Domus , Villa , Insula

THE REFLECTION OF CLASS DISTINCTION ON RESIDENTIAL ARCHITECTURE IN ANCIENT ROMA

Öz

The primary housing forms shaping the urban fabric of Rome are spaces where deepening socio-economic inequalities and identity construction processes can be read, beyond being merely architectural elements. The legal status differences defining the social order of the Republic are initially clearly visible in residential architecture. The study, within the historical continuity extending from the early periods of the Republic to the maturity phase of the Empire, addresses the basic housing types domus, villa, and insula from a comparative perspective and aims to reveal how these housing types concretize the intellectual levels and living standards of different social strata. The domus, the spatial expression of the Patricians, with its inward-oriented plan, atrium-peristyle usage, and providing privacy to the homeowner, while land pressure and population increase in the city center caused the rise of functional insula structures, mostly designed for the plebeians. Villas, spreading in rural areas and towns, represent a geographically extended form of class distinction, as both an agricultural enterprise and a symbol of the desire to lead an elite life. However, expanding trade networks and diversification of wealth sources with Pax Romana transformed this fixed reflection into a dynamic transformation. The rise of freed slaves transformed residences into an active area where status claims were desired to be shown. The main focus of the examination constitutes well-preserved structural remains in Italian cities such as Pompeii, Herculaneum, and Ostia. These remains are supported by housing archaeology findings in Ephesos and Zeugma, two important centers of Anatolia. This study reads Roman residential architecture not as a passive reflection of social status but as a complex social structure where this status is continuously debated, reproduced, and spatially deepened. The differences between domus, villa, and insula reveal not only aesthetic preferences or forms of shelter but also systematic inequalities in access to structural safety, legal protection, and cultural representation, constituting the spatial archaeology of the hierarchical nature of Roman society. Wall paintings and floor mosaics preferred in the decoration of residences are carefully selected by the homeowner to show their own intellectual level. The rarity and handmade nature of the furniture used daily inside the house are also symbols of the homeowner’s wealth. Homeowners place statues made of rare marbles or stones belonging to their ancestors or the emperor in their residences for purposes such as proving their lineage or demonstrating their political views. These findings reveal the necessity of evaluating architecture as an inseparable part of social history to understand ancient city life.

Anahtar Kelimeler

Romans Residential Arhitectural , Architectural Decoration , Domus , Villa , Insula

Kaynakça

• Görkay, K. 2015, Belkıs-Zeugma Mozaikleri, Gaziantep: Gaziantep İl Kültür Müdürlüğü.
• Görkay, K. 2020, Zeugma İki Dünya Arasında: Yaşamadan Ebediyete Zeugma’da Evler ve Mezarlar, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.