XIX. YÜZYIL SAMSUN’DA BİR GRUP KONUT MİMARİSİ / XIX. A GROUP HOUSE ARCHITECTURE IN CENTURY SAMSUN

Yıl 2016, Cilt: 1 Sayı: 1, 22 - 43, 21.12.2016

Nadire Tuba Yiğitpaşa Funda Uz

Öz

17.yy.
sonları ile 18.yy.’ın başlarından itibaren Osmanlı Devletinin batı karşısında
yenik düşmeye başlaması üzerine bu gidişata çözümler ‘batıya yöneliş’
politikasını doğurmuştur. 1839 yılında kabul edilen Tanzimat Fermanı ile batıya
yönelişin ilk adımı atılmıştır. 19.yüzyıl Osmanlı mimarisinde değişen zaman
içerisinde değişen mekânların oluşturduğu bir anlayış hâkim olmuştur. Bu dönem
Osmanlı sanatı açısından da bir değişim noktası olarak kabul edilmektedir. Osmanlı
sivil mimari örnekleri daha belirgin bir biçimde bu Avrupalı tarzlara yönelirken,
dini mimari eserleri gelenekçi yapısını korumaya çalışmış, daha ziyade cephe
düzenlemeleri ve süslemede batı etkisi kendini hissettirmiştir.

          19.yüzyıl Osmanlı içerisindeki
gayrimüslim ve Levantenlerin etkileşimleri, ağırlıklı olarak yaşadıkları
yerleşimlerdeki mimari yapılara, özellikle konutlara yansımıştır. Konutların
cephe anlayışına 19.yüzyıl Avrupa sanatının eklektik üslubu hâkim olmuştur.
Batılılaşma dönemi sanat hareketleri içinde 19.yüzyılın ikinci yarısında
kendini hissettiren, Avrupa’da başlayan ve moda haline gelen eklektik veya
seçmeci anlayış Osmanlı konutlarını da etkilemiş, bu üslubu yansıtan deneysel
eserler yapılmaya başlamıştır. Barok sanatı yerini Neo Klasik sanata bırakmış,
geçmişin klasik temaları üzerinde durulmuştur. Geçmişin sanat anlayışına ait
biçimsel ögeler eklektik anlayışın esnek anlayışıyla ayrı ayrı ya da farklı
dönemler de olsalar da bir arada kullanılabilmişlerdir. Bu anlayışta planlarda
temel tipolojiye sadık kalınsa da cephe düzeni ve elemanları Yeni Klasik ve
Barok üslubunun bezemeleriyle donatılmaya başlamıştır.

          19. yüzyılda Samsun’un liman
ticaretinin iç kesimle olan yol bağlantısıyla ana arter durumunda olması gibi
etkenler dolayısıyla kentin ekonomik açıdan kalkınması ve kentsel gelişiminde
önemli bir yere sahip olduğu görülür. Bu durum kentte sivil yapıların
gelişmesinde de önemli bir rol oynar. 

Anahtar Kelimeler

XIX. Yüzyıl, Samsun, Konut Mimarisi, Osmanlı, Batı Etkisi., XIX. Century, Housing Architecture, Ottoman, Western influence

Kaynakça

• AYDIN M. ,’’Samsun’’, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, C.3, İstanbul 1997.
• ÇADIRCI M. , ‘’Tanzimat’ın Karadeniz Bölgesinde Uygulanması’’, Birinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri, Samsun 1988.
• DARKOT B. , ‘’Samsun’’, İslam Ansiklopedisi, C.10, İstanbul 1980.
• GÖKÇEN R. ve YALÇIN O. , Samsun ve Karadeniz Bölgesi, İstanbul 1986.
• ÖZ M. ,’’Samsun’’, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, İstanbul 2009.
• SARCAN A. ,Samsun Tarihi, Ankara 1966.
• SÖZEN M., Türklerde Ev Kültürü, İstanbul 2001.
• TUĞLACI P. , Osmanlı Şehirleri, İstanbul 1985.